muslim.uz
Абул Мўъийн ан-Насафий адашган фирқаларга қандай раддиялар берган?
Маълумки, кўҳна Насаф диёридан етишиб чиққан аллома Абул Мўъийн ан-Насафий калом илмининг мустақил фан сифатида ривожланиши, ислом дунёсида мотуридия таълимотининг кенг тарқалиши йўлида олиб борган улкан ишлари билан ажралиб туради. Аллома қолдирган илмий-маънавий мерос нафақат ўз замонаси, балки турли хил оқимлар, фирқалар ўз бузғунчи ғоя ва мақсадларини давом эттираётган ҳозирги давр учун ҳам долзарб ҳисобланади. У кези келганда Ироқда аҳли сунна доирасида мотуридия билан бир вақтда вужудга келиб, у билан айрим қарашларида жузъий ихтилофларга борган ашъарийларга ҳам асосли раддиялар берган.
Шунингдек, аллома асарларида ўрта асрларда кенг ёйилган қадария, хорижия, жаҳмия, қирмития, шиа, мушаббиҳа, муътазилия ва карромия каби адашган оқимларга қарши курашилган. Эътиборли жиҳати, ушбу ғоялар ИШИД, сохта салафийлик, Ҳизбут-таҳрир сингари адашган замонавий тўдаларга ҳам қарши курашиш йўлларини кўрсатиб беради. «Қашқадарё» нашрининг билдиришича, бу борада алломанинг яқинда ўзбек тилига таржима қилиниб, кенг китобхонлар эътиборига ҳавола этилган “Ат-тамҳид ли қавоиди-т-тавҳид” китоби муҳим аҳамиятга эгадир.
Тадқиқотларга кўра, жаҳон кутубхоналарида мазкур асарнинг 7 нусхаси бўлиб, улар Араб давлатлари университетига қарашли арабий қўлёзмалар институтида, Миср китоблар уйи ҳамда Истанбул университетида сақланади.
Аввало, шуни таъкидлаш жоиз, Абул Мўъийн ан-Насафий аксар ақидавий ихтилофлар сабаб вужудга келган хунрезликлар барҳам топиб, барча ишлар аҳли сунна ақидасига кўра қарор топган, турли нотинчликлар, фитна ва курашлардан холи бир даврда яшаган.
Абул Мўъийн ан-Насафий китоб муқаддимасида келтиришича, ҳокимлардан бири аҳли сунна вал-жамоат ақидасини ёзиб беришни илтимос қилган. Муаллиф ҳокимнинг кимлигини айтмасдан, уни улуғ сифатлар билан тавсифлайди. Айни пайтда ҳар бир масаланинг кўз юмиб бўлмайдиган асосий жиҳатларини ва улардан энг муҳимлари, ҳужжатларнинг энг тўғрисини келтиришни таъкидлайди.
Умуман, Насафий асарларига хос хусусият шуки, уларда мухолиф фирқа ва мазҳабларнинг ноҳақлигини исботлашда кичик – аҳамиятсиз далиллардан воз кечилган, иборалар ўқувчига малол келувчи узундан узоқ ҳам эмас, тушунишга қийин бўладиган жуда қисқа ҳам эмас, балки барчага бирдек англашиладиган ўртача йўл танланган.
“Тамҳид” барча замонларда долзарблик касб этган ақидавий масалаларни ўз ичига олган бўлиб, унда таквин, калом сифатлари, пайғамбарлик исботи, амаллар хусусида батафсил баён қилинган.
Китобнинг номидан кўринадики, у фақат тамҳид, яъни муқаддима. Шунинг учун унда тавҳиднинг умумий қоидалари баён қилинган. Муаллиф асарни қисм – бобларга ажратиб, фасллар тартиб беради. Шунга кўра, китоб нарсаларнинг ҳақиқатлари ва илмлар ҳақидаги фасл билан бошланади. Бу бўлимда нарсаларнинг ҳақиқатини инкор қилувчи сафсатачилар билан мунозара қилинади. Токи бу инкор уларга фойда бермаслиги, аксинча, шу инкорларнинг ўзи бир ҳақиқатни эътироф этиш эканини англасинлар.
Биламизки, инсон зоти илму ҳикматни қабул қилишга тайёр, ўсиш ва камолот даражаларига кўтарилишга лаёқатли қилиб яратилган. Бироқ у турли жоҳиллик ва нодонликлардан ҳам четда эмас, шунинг учун инсоният орасига элчи, яъни пайғамбарлар жўнатилади. Бироқ айрим адашган фирқалар пайғамбарликни рад этишган.
Абул Мўъийн ан-Насафий оламни яратишдан мақсад инсон экани, пайғамбарларни юбориш йўли билан халқ учун чиройли оқибат ҳосил бўлиши ва одамлар орасида бекорчилик ва бузғунчиликка чек қўйилишини таъкидлайди.
Аҳли сунна ва муътазилийлар орасида ихтилофли масалалардан бири ризқ бўлиб, бунда қуйидаги саволлар туғилади: “Ҳаром ҳам ризқми?”, “Киши бошқа бировнинг ризқини ейиши мумкинми?”
“Ризқ” сўзи “мулк” маъносида шарҳланса, ҳаром ризқ бўлмайди ва киши бошқа бировнинг ҳам ризқини ейиши мумкин бўлади. Бу – муътазилия эътиқоди.
Абул Мўъийн ан-Насафий бу тушунчани ботил ҳисоблаб, “ризқ” сўзини фойдаланиладиган (ейиладиган ва ичиладиган) нарса, деб тафсир қилади. Шунга биноан ҳаром ҳам ризқдирки, ҳар ким ўз ризқини – ҳалолми, ҳаромми – тўла қилиб тугатади. Ҳеч ким бошқанинг ризқини еёлмайди.
Насафий рофизийларнинг “Имомлик фақат Ҳошим авлодларига хос ёки фақат Али ва унинг авлодларига хос” деган фикрларини рад этади. Мисол учун, ўз даврида барча Абу Бакрнинг имомлигига иқтидо қилган, ваҳоланки у ҳошимий бўлмаган. Насафий Абу Бакр Сиддиқ қурайший бўлиши билан бирга имомга керак бўлган диндорлик, илм ва парҳезкорлик каби сифатларни ўзида жам қилганини айтади. Ўз навбатида аллома рофизийларнинг “Абу Бакр Алидан имомлик ҳаққини тортиб олган”, деган даъволари асоссиз эканини қайд этади. Чунки Абу Бакр бировнинг ҳаққини тортиб олмас ва ўз ўрнида, Али ҳам зулмга рози бўлиб, жим турмас эди. Яхшиликка буюриш ва 92 ёмонликдан қайтариш билан сифатланган саҳобалар ҳам Абу Бакр зўравонлик қилаётган бўлса, Алига ёрдам беришдан тийилиб турмас эдилар.
Абул Мўъийн ан-Насафий ўз китоби ва унинг фасллари, масалаларини жойлаштиришга эътибор билан ёндашган, такрорлар учрамайди. Бир-бирига ўхшаш масалалар чиқиб қолса, гап чўзилишидан қочиб ва мавзудан чиқиб кетмаслик учун бу масалани олдин зикр қилганини айтади. Агар тафсилотга эҳтиёж сезса, “Табсирату-л-адилла” китобига ёки шу мавзуга тегишли бошқа асарларга ҳавола қилади. Мухолифлар билан мунозара қилишда ақлга таянса-да, баъзан луғат билан ҳам далиллар келтиради.
Муътазилийлар ўлим бошқа, ўлдириш бошқа, дейди. Каъбийнинг: “Ўлим – Аллоҳнинг феъли, қатл (ўлдириш) эса банданинг ишидир” деган гапи ҳам нотўғри, дейди Насафий. Аллома фикрича, қатл қилинган киши ҳам ўз ажали билан ўлган. Яъни Аллоҳ банданинг ўлдирилишини ўз илми азалийси билан билиб, шу ўлдирилиш вақтини унга ажал муҳлати қилиб белгилаган.
Муаллиф маърифат – билиш йўли билан бўлган илм сабабларини баён қилиб, уларни учга бўлади: беш сезги, тўғри хабар, ақл. Беш сезги (таъм, кўриш, эшитиш, ҳид, сезиш)дан ҳар бирининг ўз вазифаси бўлиб, бошқа вазифага ўтолмайди. Бу сезгилар билан илм ҳосил бўлиши шу даражада аниқки, уни инкор қилувчи ўз қайсарлигини очиқ баён қилувчи мутакаббирдир.
Муаллиф тўғри хабарни иккига бўлади: биринчиси – тасдиқланган, кетма-кет келувчи хабар. Унга кўра, ахборот шундай одамлар томонидан етказиладики, аввало, уни етказувчилар сон жиҳатдан кўпчиликни ташкил қилади. Сўнг уларнинг бир вақтда бир маконда тўпланиши мумкин бўлмагани боис бирор ёлғон маълумотни тарқатиш имкони бўлмайди.
Иккинчиси – мўъжиза билан қувватланган пайғамбарнинг хабари. Тўғри хабарнинг бу тури далилларга қараб ҳосил бўладиган илмни ҳосил қилади.
Насафий золимлик ҳам, нодонлик ҳам одамларнинг ўзи томонидан содир бўлиши, ҳар қандай одам зарур бўлганида, ўзининг нималарга мажбур ва нималарда ихтиёрий эканини ажрата олишини таъкидлайди. Демак, бу масалада жабарийлар билан баҳслашиб ўтиришнинг маъноси йўқ. Чунки уларнинг эътиқодига кўра, баҳслашувчи, сўровчи ва жавоб берувчи яратганнинг ўзи бўлиб қолади, бу эса ақлан ботил. Абул Мўъийн ан-Насафий бу фирқа инқирозга учраб, унинг бирорта ҳам тарафдори қолмаганини айтади.
Умуман олганда, буюк ватандошимиз Абул Мўъийн ан-Насафий томонидан адашган фирқаларга берилган асосли раддиялар бугунги кунда ҳам ўз аҳамиятини йўқотмаганки, алломанинг “Ат-тамҳид ли қавоиди-т-тавҳид” китобини ўқиган киши бунга яққол ишонч ҳосил қилиши мумкин.
Дилафрўз Муқимова, Қарши давлат университети ўқитувчиси
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Йўл очерки: Самарқанддан Хоразмгача
Саёҳат – борар манзилинг маълум, йўналиш аниқ бўлса-да, аммо йўл давомида кишига номаълум ҳисларни тақдим этувчи, янгича манзилларни намоён қилувчи ажойиб имконият.
"Зарафшон" ва "Самаркандский вестник" газеталари ходимлари учун шундай имконият берилди-ю, қадим Хоразм сари йўл олдик. Олдиндан айтиб қўйиш лозим – жамоамиз мамлакатимиздаги шаҳарларга саёҳат уюштириб берувчи сайёҳлик фирма хизматидан фойдаланди. Шунинг учун бунда фақат йўл таассуротлари эмас, сайёҳлик фирмасининг фаолиятига доир фикрларни ҳам баён этмоқчимиз.
МАЪЛУМ ВА НОМАЪЛУМ МАНЗИЛЛАР
Тонгги тўртларда йўлга чиқдик. Бир тарафи атроф қоронғу бўлгани учун Самарқанд вилоятидан чиққунимизга қадар йўлдаги далалару у ёки бу иншоотлар эътиборимизни тортмади. Нарпай, Пахтачи туманидаги йўл ёқаларида, одамларнинг томорқаларида иссиқхоналар кеча пайдо бўлгани йўқ. Бу ҳудуд кишилари анчадан бери томорқа имкониятларидан унумли фойдаланган ҳолда, хусусан, табиий йўл билан иситиладиган иссиқхонада экин етиштириб, рўзғорини тебратаётгани ҳақида кўп мақола тайёрлаганимиз туфайли уларнинг бундай ишлари давом этаётганидан хурсанд бўлдик. "Навоий вилоятига хуш келибсиз!" ёзуви автобусда ўтирганларни сергак торттирди. Навоий вилоятида ҳам баҳор нафаси сезилиб турар, йўлларнинг созлиги, белгилар, шу кўчаларга ярашган бекатлар киши кайфиятини кўтаради. Йўл бўйидаги мевали, манзарали дарахтларга шакл берилган. Навоий шаҳрига хос тартиблилик катта трассада ҳам яққол намоён бўлган. Тўғри, Кармана туманидан ўтувчи шаҳарлараро трассанинг бироз торлигини айтмаса, йўлдаги ободлик, зиёратгоҳ мажмуаларига бориш учун йўл кўрсаткичларнинг мавжудлиги, ҳатто шу йўлдан ўтувчилар учун санитария талабларига жавоб берувчи ҳожатхоналарнинг қурилгани мутасаддиларнинг эътиборли эканлигига ишора.
Бухорога кириб келишимиз билан йўллардаги нотекисликлар дарҳол ўзини билдириб қўйди. Аммо Абдухолиқ Fиждувоний мажмуаси атрофидаги боғда гуллаб турган дарахтлар бу кемтикларни дарҳол унуттирди. Ўрикзорнинг қийғос гуллари шунчалик чиройли манзара эдики, бу қадим диёрга кириб келишимизданоқ Бухоро қантак ўриклари билан машҳурлигини дарҳол ҳис қилдик.
Йўлдаги нотекисликлар билан бирга, бекатларнинг йўқлиги, уй-жойларнинг тартибсиз жойлашгани киши таъбини хира қилади. Катта далаларда кўлмак сувлар бежизга пайдо бўлмаганини кейинроқ англадик. Бухоролик деҳқонлар экин-тикин бошлаш учун ернинг шўрини ювар экан. Баъзи ҳудудларда ҳатто ернинг шўрхоклигидан узоқдан ўрик гуллари билан уйғунлашиб, ҳудудлар қор қоплагандай тасаввур уйғотарди. Бухоро туманида аҳоли билан гаплашдик. Айтишларича, деҳқонлар, албатта, ерни ювиши, шундан сўнггина экин қилиши мумкин экан. Бундай қийинчилик билан экин етиштираётган миришкорларга тасанно айтган ҳолда Самарқанддаги тайёр томорқасидан унумли фойдаланмаётган баъзи хонадонлар ҳақида ўйладик. Бухоронинг Вобкент, Ромитан туманларидан ўтдик. Адоғи кўринмайдиган Қизилқум кенгликлари ҳали анча давом этишини йўл-йўлакай англаб бордик.
Манзилимиз аниғу, аммо илк бор автобусда Хоразмга йўл олганлар ҳам орамизда талайгина эди. Йўл чарчоғи кишини толиқтириб қўйди. Кўзимиз илинди.
САЙЁҲЛИКМИ Ё САЁҚ ФИРМАМИ?
ўпчилик қатори мен ҳам автобусда узоқ Хоразм саёҳатига илк бор чиқишим эди. Йўлга шунчаки, улов гаплашиб чиқмагандик. Сайёҳлик фирмаси орқали борганимиз туфайли йўл-йўлакай бошқа вилоятлар, у ернинг табиатию деҳқончилиги, одамларнинг яшаш тарзи ҳақида маълумотларга эга бўламиз, деган ниятда эдик. Афсус, чучварани хом санаган эканмиз. Йўлдаги манзилларни таништириб бориш у ёқда турсин, оддий эҳтиёжлар ҳам режалаштирилмагани киши таъбини хира қилади. Тасаввур қилинг, Самарқанддан Хоразм сари автобусда қарийб 12 соатлик йўл. Орада ҳайдовчилар автобусдаги айрим носозликни бартараф этишга вақт сарфлади. Одамларни саёҳатга олиб чиқишга ўрганган фирма буларнинг барини ҳисобга олиши керак. Яъни, қайси манзилда йўловчиларни овқатлантиришдан тортиб, ҳожат учун қайси ҳудудда имконият борлигини ҳам чамалаши зарур. Шундайми? Афсуски, йўловчилардан икки-уч марта мурожаат бўлгандан сўнггина ходим зарда билан автобусни бир чойхона яқинида тўхтатишга мажбур бўлди. Овқатланиш учун барибир Хоразмга етиб олишимиз, ўша ерда тановул учун жой ажратилгани маълум бўлди. Саҳар тўртда йўлга чиқиш учун кўпчилик тунги соат 2 дан бери бедор. Тўғри, кичикроқ тамадди учун ҳамма ўз ғамини кўриб келган. Аммо… Сайёҳлик фирмаси ходими гўё ёш болани алдагандай "Ана, кам қолди, мана яқинлашай деб қолдик", – дея соатни ҳам кундузги икки қилди (Бу каби камчиликлар ҳали ички туризмни ривожлантириш учун амалга оширилаётган ишлар етарли эмаслигини, сайёҳлик фирмалари мамлакатимиз аҳолисини сайёҳ сифатида қабул қилмаётганини кўрсатиб турарди).
Ва ниҳоят узоқ кутилган соатлар яқинлашди. Кундузги соат учдан ўтиб, қадим Хоразм юртига кириб келдик. Белгиланган ошхонага киришимизда тамаддихона ходимларидан бири йўлакда ҳар бир меҳмоннинг қўлига чиройли офтобада мулозамат ила сув қуйиб туриши Хоразм халқи ҳақида илк ёрқин тасаввур уйғотди. Йўлдаги қийинчиликлар унутилди.
ОСТОНАДАЁҚ МЕҲМОНДЎСТЛИК КЎРИНДИ
Урганч саёҳати Чингизхон лашкарларига қақшатқич зарба берган, мард ва довюрак ўтмишдошимиз Жалолиддин Мангуберди ҳайкали ва хиёбонини айланишдан бошланди. Саёҳатчиларга энди биз кутган сайёҳлик фирмасининг йўлбошловчилари ҳамроҳлик қилиб, воҳа тарихи ҳақида тушунча бера бошладилар. Бу ерда ҳам, Ёшлар кўли атрофини айланганимизда ҳам одамларнинг ўзидан катталарга, албатта, салом бериши эътиборимизни тортди. Меҳмонларга ҳурмат билан қарашлари шундоқ сезилиб турарди. Қолаверса, йирик дўконлар, меҳмонхоналарнинг ўтмишдаги буюк инсонлар номи билан ёки тарихий, аммо ўзбекча аталиши, одамларининг ўз тарихи, одат-анъаналари ҳақида тўлқинланиб гапириши уларнинг нечоғлик ватанпарварлиги, ўзлигига содиқлигини кўрсатиб турарди.
ОСМОН ОСТИДАГИ МУЗЕЙ-ШАҲАР
Музей-шаҳар деган номни олган, шу ернинг ўзида аҳоли ҳам истиқомат қиладиган афсонавий Хивага ҳам етиб келдик. Гидларнинг айтишларига қараганда, Хива дунё миқёсидаги очиқ осмон остида тарихий ҳолида сақланиб қолган камдан-кам саноқли шаҳарлардан саналади. Шаҳарнинг маркази, меъморчилик музейига айланган Ичан-қалъадаги ёдгорликларда халқ усталарининг энг гўзал асарлари намоён бўлган. 26 гектар ҳудудни эгаллаган Ичан-қалъада турли йилларда қурилган олтмишга яқин масжид, хонақо, мадраса, минора ва бошқа иншоотлар мавжуд.
Ичан-қалъани айланар эканмиз, ўтмишга тушиб қолгандай, гўё ўтган асрлар билан юзлашгандай бўлдик. Турли йилларда турли вазифаларни бажарган миноралар, 213 та нақшинкор устунли, Арабистон масжидларига қиёс этиладиган жума масжиди, Паҳлавон Маҳмуд мақбараси, Муҳаммад Аминхон мадрасаси – барча иншоотлар бир-бирига уйғун тарзда қурилган.
Жамоамиз Наврўз арафасида берилган дам олиш кунларида саёҳатга чиққанди. Ичан-қалъа бундай ният қилган қашқадарёлик, водийлик, Сурхондарё, Тошкент, Бухоро, Навоий, хуллас, юртимизнинг қарийб барча гўшаларидан келган сайёҳлар билан гавжум эди. Ҳунармандлар расталарида сотилаётган буюмларнинг ҳам бозори чаққон. Сотувчилар эса барчага "мейман, апка, ёшулли" дея мулозамат кўрсатади.
Байрам муносабати билан Хивада ўтказилган Наврўз тантаналарида ҳам иштирок этдик. У ерда байрам иштирокчилари воҳанинг миллий таомлари сифатида намойиш этилган шивит оши, тухумбарак, кўкбаракдан татиб кўришимизни қайта-қайта сўрашди. Илтимосимизга кўра, шу ернинг ўзида тўй-маросимлар билан боғлиқ "Қуда галди" маросимини намойиш этиб беришди.
Хивада уй-меҳмонхоналарнинг анчагина машҳур эканини билдик. Ҳақиқатан ҳам Ичан-қалъанинг ўзида шундай тураргоҳлар мавжуд бўлиб, у ерда меҳмонхона томининг устида ўтириб, дам олиш имконияти яратилгани, айниқса, хорижлик сайёҳлар учун манзур келаётир. Хивани айланиш учун бир кун етмаслигини шу ерликлар бот-бот такрорлашди. Уни қоғозда тасвирлаш учун эса кетадиган саҳифалар қанчалик эканини тасаввур қилиш қийин эмас.
Хоразм саёҳати ҳар биримизда ўзгача таассурот қолдирди. Кимдир хуштаъми билан машҳур Хоразм балиқлари ҳақида гапирса, кимнидир у ердаги мўйнали бош кийимлар ранг-баранглиги лол қолдирди. Сайёҳлик шаҳрининг ошхоналарида меҳмонларга хизмат кўрсатиш аъло даражада эмаслигидан афсусланганлар, одамларининг хушмуомаласидан хурсанд бўлганлар ҳам бор. Аммо ўтмишга тушиб қолгандек мўъжизавий бир синоатни бахш этаётган Ичан-қалъадан таъсирланмаган, унинг қаршисида боболар руҳига чин дилдан таъзим қилмаган одам қолмади. Хива – ўз-ўзидан шу ҳолича сақланиб қолинган макон эмас, хоразмликларнинг ватанпарварлиги, ўз анъаналарига содиқлиги туфайли асрлардан асрларга бус-бутун ўтиб келаётган ғайратли, танти инсонлар юрти эканлигига амин бўлдик.
Гулруҳ МЎМИНОВА,"Зарафшон" мухбири.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Саҳатми, сиҳатми ёки соат?
Самарқанд шаҳри ҳудудида жойлашган йирик маҳаллалардан бири – бу Хўжасаҳат маскани ҳисобланади. Маҳаллий аҳоли бу жойни Хўжасоат ва Хўжасиҳат деб ҳам атайди. Хўш, ушбу атамаларнинг қайси бири тарихий ҳақиқатга мос?
“Зарафшон” нашри билдиришича, хўжа сўзи форс тилидан олинган бўлиб, хўжайин, соҳиб, жаноб, муаллим ва устоз маъноларини англатар экан.
Хўжа атамасига бириктирилган арабча соат сўзидан ҳосил бўладиган Хўжасоат номи – хўжаларнинг бахтли, толеи баланд фарзанди ёки эшонзодаларнинг бахтли, омадлиси маъноларини билдиради.
Ўтмишда мазкур маскан ҳудуди чегарасидан катта сой оқиб ўтган экан. Бу замин деҳқончилик учун жуда қулай бўлиб, ери ҳосилдор ҳамда боғу роғ ва узумзорлар кўп бўлган экан. Шу сабабли хўжалар оромгоҳи, яъни сиҳатгоҳи бўлгандир.
Хўш, саҳат сўзи қандай ифодаланади? Ўзбекистон мусулмонлар идораси раиси ўринбосари шайх Абдулазиз Мансур ҳазратлари томонидан ўзбек тилига ўгирилган Қуръони карим маъноларининг таржима ва тафсирида "Саффот" сурасининг 177-оятидаги " بِسَاحَتِهِمْ" сўзи "уларнинг масканларига" деган маънода таъкидланган.
Мазкур манбага таянадиган бўлсак, Хўжасаҳат атамаси – хўжалар маскани деган маънони билдиради. Ушбу атама тарихан тўғри бўлиши мумкин, чунки ҳудудда эшонлар авлодига мансуб инсонлар истиқомат қилишади.
Юқорида қайд этилган уч атаманинг қайси бири ҳақиқатга мос эканлигига аниқлик киритишни тарихшунос олимлар ҳукмига ҳавола қилиш мақсадга мувофиқдир.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Наврўз байрамида Имом Бухорий мажмуасига 24 минг нафар сайёҳ ташриф буюрди
Туризмни ривожлантириш Давлат қўмитаси Самарқанд вилояти ҳудудий бошқармасидан олинган маълумотга кўра:
Самарқанд шаҳрига Наврўз байрами арафасида кўп сайёҳ ташриф буюриши инобатга олиниб, 87 та меҳмонхонада 3200 та жой банд қилинди, сайёҳлар учун 40 дан ортиқ ошхона, ресторан ва кафелар шай ҳолатга келтирилди.
Самарқанд шаҳридаги 79 та меҳмонхонага 2 минг 93 нафар хорижий, 5 минг 211 нафар маҳаллий меҳмонлар жойлаштирилди. 174 нафар Қозоғистон, 1 минг 832 нафар Тожикистон фуқаролари ўз қариндош-уруғлари хонадонида меҳмон бўлишди.
Регистон майдонида 5 кунда сайёҳлар сони 36 минг нафарни (2 минг нафари хорижий), Имом Бухорий мажмуасида 24 минг нафарни ташкил этди.
“Зарафшон” нашри билдиришича, экскурсиялар билан боғлиқ ташкилий тадбирларда туристик фирмалар томонидан йўл, транспорт, овқатланиш ва гид-таржимонларни бириктиришда имтиёз ва чегирмалар асосида хизматлар кўрсатилди.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Буюк таълим
Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан фарз намозлардан кейин доим айтиб юришлари учун бирор дуо ўргатишларини сўраганларида, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам "Аллоҳумма инний золамту нафсий зулман касийрон ва лаа яғфируз зунууба илла анта. Фағфирлий мағфиротан мин индика варҳамний. Иннака антал Ғофурур Роҳийм" деган дуони ўргатган эканлар.
Дуонинг маъноси: "Эй Аллоҳ! Албатта, мен ўз нафсимга кўп зулм қилдим. Гуноҳларни фақатгина Сен мағфират қиласан. Бас, ҳузурингдан бўлган мағфират ила мени мағфират этгин ва менга раҳм қилгин! Албатта, Сен Ғофур, Роҳийм Зотсан".
Пайғамбарлар алайҳимус саломдан кейин инсонларнинг афзали, сиддиқлардан бўлган, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ғордаги соҳиблари, Мадинага кўчишдаги ҳамроҳлари, ўзи ҳам, отаси ҳам, ўғли ҳам, набираси ҳам саҳоба бўлиш бахтига эришган, моли билан Ислом динига кўп хизмат қилган, жуда кўп инсонларнинг қулликдан озод бўлишларига катта ҳисса қўшган, бир қанча кишиларнинг ислом динига киришларига сабабчи бўлган, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга ўз қизларини бериб, у зот алайҳиссаломнинг қайноталари бўлиш шарафига эришган, Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудек зот яхшилик қилишда етолмай, ҳавас қилган Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудек инсонга ушбу дуо ўргатилган экан, демак, бизлар ҳушёрроқ бўлишимиз, кўзимизни каттароқ очишимиз, тилимиздан ҳам, дилимиздан ҳам истиғфорни қўймаслигимиз, гуноҳлардан узоқ юришимиз керак бўлади.
Аллоҳ таоло бизни ихлос билан кўп истиғфор айтиб, Ўзининг мағфиратига эришадиган бандаларидан қилсин, омин!
Нозимжон Иминжонов тайёрлади
ЎМИ матбуот хизмати
Мақолалар
