Ўтган ҳафтада диний-маърифий соҳада рўй берган муҳим хабарларнинг қисқача тафсилоти

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Манбаларда таъкидланишича, ёзувга ва китоб кўчиришга талаб ва эҳтиёжнинг ошиши туфайли ўтмишда Хуросон ва Мовароуннаҳрда бир неча хаттотлик мактаблари вужудга келган. Ҳирот, Бухоро, Хоразм, Фарғона (Қўқон), Самарқанд ва Тошкент хаттотлик мактаблари шулар жумласидан.

Улар орасида Бухоро хаттотлик мактаби алоҳида ажралиб туради. У XVI–XVII асрларда тараққиётнинг янги босқичига кўтарилди. Машҳур хаттотлар етишиб чиқди. Буни бир жиҳатдан мазкур даврда Бухорода маданий ҳаёт маълум даражада ривожланиш пиллапоясига кўтарилгани билан ҳам изоҳлаш мумкин. Айнан шу даврда Ҳирот хаттотлари ва мусаввирларидан бир қисми Бухорога келади. Пировардида Бухоронинг ўзига хос бўлган янгича китобат ва ҳуснихат санъати ривож топади.

XVI–XVII асрларда яшаб ижод этган Бухоро хаттотлари ўзига хос услуб яратдилар. Тарих саҳифаларида Мир Али Ҳиравий Фатҳободий, Мирзо Исматуллоҳ Мунший, Содиқ Мунший Жондорий, Мир Маъсум Бухорий, Аваз Бадалий Бухорий, Ҳожи Ёдгор, Домло Бобобек, Абдулмажид Махдум Бухорий, Субҳонқули, Муҳаммад Ризо Намадий, Мирзо Мавлон Бухорий, Абдуллоҳ Савдо, Абдулваҳҳобхўжа, Абдулқодирхўжа, Мирзо Муҳаммаджон, Мирзо Исъҳоқ каби зарринқалам соҳиблари – моҳир хаттотларнинг номлари тез-тез учраши бунинг ёрқин далилидир.

Ўша даврда Бухорода кўфий, сулс, ғубор, насх, настаълиқ хатлари жуда ривожланган. Шу жараёнда насх хати асосида “Насхи Бухорий”хати яратилади. У Мир Убайд Бухорий (вафоти 1601-й.) томонидан ихтиро қилинган. Бу хат насх хатидан кўра каттароқ (йирикроқ) бўлиб, жозибадорлиги ва мўъжизакорлиги билан ҳар қандай кишини ҳам ўзига мафтун этади.

Манбаларда айтилишича, Мир Убайд Бухорий Муҳаммад алайҳиссаломни тушида кўради. Пайғамбаримиз Мир Убайдга қалам ҳадя этадилар. Хаттот уйғонганида ҳадя этилган қалам қўлида турганини кўради. Ўша қалам билан ёза бошлаганида эса мўъжиза рўй бериб, янги хат услуби –“Мир Убайдий” вужудга келади ва бу хат “Насхи Бухорий” деб атала бошланади.

Бу хат тез орада Ўрта Осиё, шунингдек, Афғонистон шимолида кенг тарқалади. Мазкур хатда Қуръонни китобат қилиш бошланади. Қори Мир Файз Бухорий, Қори Абдулвоҳид Бухорий, Қори Аҳмад Бухорий, Мирзо Ҳошим Хўжандий, Муҳаммад Эрсорийлар “Насхи Бухорий” хатида Қуръон, “Далоил ул-хайрот”, “Фарзи айн” сингари китобларни, хутбаларни китобат қилганлар. Мир Убайд Бухорий эса шу тариқа ушбу хат ихтирочиси, моҳир хаттот сифатида тарихда қолди.

Абдулғафур РАЗЗОҚ,

Бухоро шаҳридаги Мир Араб мадрасаси мударриси, хаттот

ТИИ Ҳадис ва ислом тарихи фанлари кафедраси ўқитувчиси Баҳодир домла Аъзамов

Зайниддин домла Эшонқулов

Аллоҳ таоло инсонга ақл деган неъматни берган. У инсонга фикрлаш ва тушунча ҳосил қилиш, нима яхши-ю нима ёмонлигини ажратиш учун хизмат қилади.

Ҳар ким ҳаётда яшар экан доимо фикр қилиб, тушунчаларини яхшилик томон ўзгартириб бориши лозим. Агар инсон шундай қилмаса тубанлашиб боради. 

Баъзилар тўғри келган турли хил оқим ва гуруҳларга қўшилиб кетади. Уларнинг бу ҳатти-ҳаракати аслида фикр қилмаслигининг эвазига бўлади.

Инсон тафаккур қилишга одатланмаса ўзгаларнинг тайёр фикрини олиб яшашга маҳкум. Бу эса кўп ҳолларда панд беради.

Фикрлаш инсон ақлининг қувватидир. Фикрсизлик эса ана шу қувватдан фойдаланмасликдир. Фикрлайдиган инсон адашса, мулоҳаза қилиб яна тўғри йўлни топиши мумкин. Аммо фикрсиз кимса эса ўзи ва жамият учун хавфлидир. Бу ҳақда шайх Муҳаммад Ғаззолий (раҳматуллоҳи алайҳ) бундай дейди: “Мен адашган бўлса-да, фикр юритадиган инсондан қўрқмайман. Чунки у тезда ҳаққа қайтади. Аммо тўғри йўлда бўлса-да, фикрламайдиган кимсадан қўрқаман. Чунки у сомонга ўхшайди. Шамол қайси томонга эсса ўша томонга кетади”.

Шундай экан, албатта, фикрлашга, тафаккур қилишга одатланишимиз лозим.

Қуръони каримдаги ўн етти оятда инсонлар фикрлаш ва тафаккур қилишга тарғиб қилинади. Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “Албатта, осмонлару ернинг яратилишида ва кеча-кундузнинг алмашинишида ақл эгалари учун белгилар бор. Улар Аллоҳни тик турган, ўтирган ва ёнбошлаган ҳолларида эслайдиган, осмонлару ернинг яратилишини тафаккур қиладиганлардир” (“Оли Имрон” сураси, 190–191-оятлари).

Ривоят қилишларича, Луқмони Ҳаким ёлғиз ўзлари узоқ ўтиришни яхши кўрар эканлар. У зотдан хизматкорлари: “Эй Луқмон! Ёлғиз ўзинг узундан узоқ ўтирасан. Бундан кўра одамлар билан ўтирсанг яхшимасми?” деб сўрабди. Луқмони Ҳаким бундай жавоб берибди: “Узоқ вақт ёлғиз қолиш фикрлашга қулай, узоқ фикрлаш эса, жаннат йўлининг кўрсаткичидир”.

Аллоҳ таоло барчамизни тафаккур қиладиган, ўз фикр ва тушунчаларига эга инсон бўлишимизни насиб қилсин!

Руҳиддин АКБАРОВ,

Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг

Қашқадарё вилоятидаги вакиллиги ходими