Жиноятлар
(Ҳажда қилиниши тақиқланган амаллар)
Жиноятлар:
а) эҳром талабини бажарилмаганлик;
б) Ҳарами Шариф ҳурматини топташ сабабли содир бўлади.
- Агар фарз тавофни таҳоратсиз бажарса, битга қўй, жунуб ҳолда бажарса, битта туя сўйиши вожиб.
- Вожиб суннат ё тавофларни таҳоратсиз қилса, битта фитр садақаси миқдорида садақа бериши, жунуб ҳолда қилса, бир қўй сўйиши керак бўлади.
- Аёл ҳайз ё нифос қон тўхтамай вожиб ва суннат тавофларни бажарса, бир қўй, фарз бўлган тавофни бажарса бир туя сўяди.
- Ҳайзда, нифосда ёки жунуб бўлиб тавоф қилгач, покланиб, ғусул қилиб, қайтадан тавоф қилса, лозим бўлган жазо афв этилади.
Тавофни истисно қилган ҳолда, ҳажнинг бутун фарз, вожиб ва суннат амалларини жунуб, ҳайз ва нифосли ҳолда бажариш мумкин.
Жиноятлар
- Қурбонликни вожиб қиладиган жиноятлар.
- Фитр садақасини беришни вожиб қиладиган жиноятлар.
- Фитр садақасидан ҳам озроқ миқдорда жазо бериладиган жиноятлар.
- Берилган зарарнинг ўрнини қоплаш, қийматини тўлаши лозим қиладиган жиноятлар.
Қурбонлик сўйишни вожиб қиладиган жиноятлар
Ҳаж асносида баданига хушбўйлик суриш, бошига хина қўйиш, зайгун ёғи ёки ҳар хил ёғлар билан сочини ёғлаш, бир кун давомида тикилган либос кийиш, бошини беркитиш, сочнинг тўртдан бир қисмини олдириши, бир ерда икки қўли ва икки оёқнинг тирноқларини олиш, ҳажнинг вожибларидан бирини тарк қилиш.
Фитр садақаси миқдорича садақани вожиб қиладиган жиноятлар
Бир аъзонинг озигина қисмига ҳушбўйлик суриш, бир кундан озроқ муддат тикилган кийим кийиш ёки бошни ёпиш, сочнинг тўртдан бир қисмидан озроғини олдириш, битта бармоқнинг тирноғини олиш, қудум ёки вадо тавофини таҳоратсиз қилиш, видо тавофининг бирини қолдириш ёки шайтонга тош отишда белгиланган етти тошдан бирини отмай қолдириш.
Киши бит, бурга, чигиртка ўлдиргани учун фитр садақасидан кам миқдордага истаган садақасини беради.
Зарарнинг ўрнини қоплаш, қийматини тўлашни лозим қиладиган жиноятлар
Овланадиган ҳайвонни ўлдириш. Ҳайвон ўлдирилган жойида ишонарли икки киши томонидан қиймати баҳоланади. Агар ҳайвон битта қурбонлик қийматига тенг бўлса ё қурбонлик сотиб олиб сўяди ёки қурбонлик қийматида таом олиб, ярим соъдан фақирларга тарқатади. Ёки ярим соъ бериш ўрнига бир кундан рўза тутади. Қарға, калхат, чаён, илон, қутурган ит, тошбақа каби ов ҳайвони бўлмаган ҳайвонларни ва пашша каби барча ҳашоратларни ўлдирганга жазо йўқдир.
Қурбонлик (ҳадй)
Ҳадй Ҳарами Шарифда сўйиб, қурбат ҳосил қилиш учун у ерга инъом қилинган катта ёки кичик бошли қурбонлик ҳайвонидир. Бу туя, сигр ёки қўй бўлиши мумкин. Қурбонлик қилиниши жоиз бўлган ҳайвонлар ҳадй ўлароқ сўйилиши мумкин. Кўр, чўлоқ ва шунга ўхшаш айби бўлмаслиги шартдир. Зиёрат тавофини жунуб бўлиб адо этганлик ва Арафотда вуқуфдан олдин жинсий алоқа қилишдан бошқа барча жиноят учун қўй сўйиши кифоя қилади.
Бу икки жиноят учун эса сигир ёки туя қурбонлик қилиш вожиб бўлади.
Қурбонликни сўйиш вақти
Қирон ва Таматтуъ ҳажлари учун жонлиқ Қурбон ҳайитининг уч куни ичида (ақабада) тош отганидан сўнг сўйилади.
Қурбонлик сўйиладиган жой
Ҳадй жойи Ҳарами Шарифдир ва қурбон кунлари сўймоқчи бўлса, минода сўйиш суннатдир. Бошқа кунларда Маккада сўйиш афзал. Назр қилинган туяни Ҳарами Шарифда сўйиш шарт эмас.
Пайғамбаримизни, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, зиёрат қилиш
Аллоҳ таолонинг инояти билан ҳажни адо этган ҳожи Пайғамбаримизнинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, шаҳарлари Мадинаи Мунавварага бориб, муборак қабрларини зиёрат қилиши лозим.
Бу зиёрат энг фазилатли мустаҳаб ибодатлардандир. Баъзи китобларда вожиб ҳам дейилган. Бу ерни зиёрат қилиш мўмин учун шараф ва улуғ бахтдир. Бу ерда ҳожининг қалби Набавий нурларга тўлиб тошади. Муҳаммадий баракот унинг ҳар тарафини қамраб олади. Руҳи самоларга юксалиб, қалби гуноҳлардан пок бўлади ва умрининг қолган қисмида Пайғамбаримиз шафоатларидан файз олади. Расулуллоҳ, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, шундай деганлар: «Қабримни зиёрат қилган кишига қиёмат куни шафоатим вожиб бўлади».
Шунингдек, бу хусусда Пайғамбаримиз, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, яна шундай марҳамат қилганлар: «Вафотимдан сўнг мени зиёрат қилган киши, ҳаётлик давримда зиёрат қилган киши кабидир». Бошқа бир ҳадисда эса: «Ким Байтуллоҳни ҳаж қилиб, мени зиёрат қилмаса, менга жафо қилган бўлади», деганлари ривоят қилинади.
Пайғамбаримизни зиёрат қилиш мақсадида йўлга чиққан ҳожи кўп салавот айтмоғи лозим. Мадина деворларини кўргач, «Аллоҳумма ҳаза ҳарому набиййика, важъалҳу виқоятан лий минан-нар ва аманан минал-азоби ва суил ҳисаби», деб дуо қилади. (Маъноси: Парвардигорим! Мана шу сенинг Расулинг ҳазрат Муҳаммаднинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, ҳарами, абадий истироҳатгоҳи, бу ерни мен учун дўзах оташидан ҳимоя воситаси қилгин, азоб ва оғир ҳисоб беришдан озод бўлишимга бир сабаб қилгин).
Сўнгра ювиниб, хушбўйлик сепади ва энг гўзал, янги либосларини кияди. Чунки бу ҳурмат ва эҳтиромга энг лойиқ амалдир. Сўнг тавозеъ, виқор билан Мадинага киради ва равзаи муборакни зиёрат қилади. Пайғамбаримизнинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, минбарлари билан қабрлари орасида икки ракат намоз ўқийди. Чунки у зот, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, «Қабрим ва минбарим ораси жаннат бошаридан бир боғ, минбарим эса ҳовузимнинг устидадир», деганлар.
Сўнгра бундай шарафга муваффақ қилгани учун Аллоҳ таолога шуқр саждаси қилади ва хоҳлаган дуосини ўқийди. Бундан сўнг ўрнидан туриб, Пайғамбаримизнинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, қабрларига юзланади ва қабрнинг бош тарафида қиблага қараб, намозга тургандек, қад ростлайди ва: «Эй Расулуллоҳ, сизга Аллоҳнинг саломи, марҳамати ва баракоти бўлсин! Ассалому алайка, ё Расулуллоҳ! Ассалому алайка, ё хайри халқуллоҳ! Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқлигига иқрорман ва Аллоҳнинг шериги йўқдир. Сиз Унинг бандаси, расули ва амини эканлигингизга иқрорман. Гувоҳлик бераманки, сиз рисолат (Пайғамбарлик вазифалари)ни батамом етказдингиз ва омонатни эгаларига тошпирдингиз. Умматингазга насиҳат қилиб, уларга тўғри йўлни кўрсатдингиз, куфр ва жаҳолатни йўқ қилдингиз. Биз туфайли Аллоҳ Сизга бошқа умматлари туфайли пайғамбарларга берган мукофотлардан ҳам зиёда ажр мукофотлар берсин», дейди.
Сўнгра Аллоҳдан эҳтиёжларини сўрайди. Чунки бу ер дуолар ижобат бўладиган, яхши талаблар раво кўриладиган хайрли мақомдир. Ҳажни адо этиб, Пайғамбаримизни, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, зиёрат қилган киши қалби пок, янги туғилгандек барча гуноҳлардан фориғ бўлган ҳолда ватанига қайтади. Аллоҳ таоло бизларни ҳам Байтуллоҳни ҳаж қилишга ва Расулуллоҳнинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, равза ва қабрларни зиёрат қилишга муваффақ айласин. Шубҳасиз, Аллоҳ мўминларнинг дуоларини ижобат қилгувчи Зотдир. Омин.
Такрорлаш учун саволлар
- Ҳажни таърифланг, ҳукмларини, ҳикматини ва фарз бўлиш далилини айтиб беринг.
- Ҳажнинг фарз бўлиш сабабини, бажарилиши ва саҳиҳ бўлишининг шартларини баён қилинг.
- Ҳажнинг арконларини, вожиб ва суннатларининг энг муҳимларини санаб, вақтини айтиб беринг.
- Эҳромни таърифлаб, нима учун эҳромга кириш лозимлигини баён қилинг. Эҳромга кириш жойларини айтинг.
- Эҳромга киргач, ҳаж адо этилгунича қилиш лозим бўлган амалларини тартиби билан айтиб беринг.
- Умрани таърифланг, ҳукмларини айтинг? Қачон ва қаерда умра учун эҳромга кирилади? Умранинг рукнлари, шартлари ва вожиблари нималар?
- Умранинг бажарилиш тартиби ва ҳаждан фарқли томонларини айтинг.
- Қирон ҳажини таърифлаб, ҳукмини, шартларини ва адо этиш тартибини тушунтиринг.
- Таматтуь ҳажини таърифлаб, ҳукмини, шартларини ва бажариш тартибини тушунтиринг. Маккаликлар нима учун Қирон ва Таматтуь ҳаж қила олмайдилар?
- Эҳромга кирган кишининг ҳажга зарар берувчи ҳаракатлари неча қисмга бўлинади? Ҳар бир қисм ҳақида маълумот беринг.
- 1 Ҳаж қурбонлигини (ҳадй) таърифланг. Ҳадй қачон ва қаерда сўйилади?
- Пайғамбаримизни, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, зиёрат қилиши хусусида маълумот беринг.
Қурбонлик ва назр
Маълумки, Иброҳим, алайҳиссалом, ўзларидан сўнг адашганларни тўғри йўлга чақириш вазифасини бўйнига оладиган ўғил фарзанд ато қилишини Аллоҳдан ёлвориб сўрардилар. Шу боис ўғил кўрсалар, ўзи севган, энг қимматли нарсани Аллоҳ йўлида қурбон келтиришни назр қилган эдилар. Интизор кутилган йиллар сўнгида Исмоил, алайҳиссалом, дунёга келдилар ва орадан кўп ўтмай, оталарининг Аллоҳдан кейин энг севикли ва қийматли кишисига айланди. Бу хурсандчилик кунларида Иброҳим, алайҳиссалом, ваъдаларининг устидан чиқиш учун жуда кўп қўй ва туяларни қурбон қилсалар ҳам, тушларида ҳар сафар ушбу нидони эшитиб уйғонардилар:
– Эй Иброҳим, сўзингнинг устидан чиқмаяпсан, энг суюкли нарсангни қурбон қилишинг керак эди.
Шунда у зот фарзандлари Исмоилни, алайҳиссалом, қурбон қилиши кераклигини фаҳмладилар. Ҳазрат Исмоил, алайҳиссалом, ҳам масаланинг моҳиятини яхши англадилар, рози бўлдилар.
Иброҳим, алайҳиссалом, ўғлини олиб, ҳам қайғули, ҳам Аллоҳнинг амрига таслимият билан ўғилларини қурбонлик қилиш учун Минога бордилар. Ҳазрат Исмоил, алайҳиссалом, ҳам дадасига, ҳам Роббига итоаткор эди. Ҳеч қандай тўсқинлик қилмай, осуда кўнгил билан, оталарининг жасоратини оширувчи сўзлар айтиб, йўлга чиқдилар. Ҳазрат Иброҳим, алайҳиссалом, эндигина пичоқни ўғлининг бўғзига тираган чоқда, фаришталар султони Жаброил, алайҳиссалом, бир қўчқорни кўтариб ерга тушдилар. Аллоҳнинг буйруғи бажарилди. Амрдан мурод Исмоилни, алайҳиссалом, бўғизлаш эмас, балки Аллоҳга итоаткор банда эканини синаш-кўрсатиш эди.
Иброҳимнинг, алайҳиссалом, бу қаҳрамонлигини доимо ёдда тутиш ва нафс зиқналигини қалбдан ўчириб, Аллоҳ учун энг қимматли дунё молидан воз кеча олишлари учун мўминларга, қурбонлик қилиш буюрилган. Қурбонлик қилган мўъминнинг оиласига бир зиёфат каби Аллоҳнинг лутфи эҳсони ёғилади. Қурбонлик ибодатнинг болаларни жуда кичик ёшдан динсевар руҳда тарбия қилиш, фақир хонадонларга гўшт улашиб, уларни хурсанд қилиш, мусулмонлар орасида ўзаро ёрдам руҳи кучайиши каби ижтимоий фойдалари ҳам бор.
Қурбонликка оид ҳукмлар
Қурбонлик қилиш Имоми Аъзам ва Имом Муҳаммадга кўра, вожиб, Имом Абу Юсуфга кўра, суннатдир.
Муқим, ҳожати аслиядан ортиқча молларининг қиймати закот нисобига етган кипш ўз ҳисобидан қурбонлик сўяди. Хотини, бола-чақаси учун қурбонлик қилишга мажбур эмас. Уларнинг мулклари бўлса, ўзлари алоҳида қурбонлик қиладилар. Бироқ бой ота балоғатга етмаган фарзандлари номидан қурбонлик қилиши керак деган олимлар ҳам бор.
Қурбонлик учун қўй, сигир, туя каби ҳайвонлар сўйилиши мумкин. Етти киши биргалиқда катта бош ҳайвон сўйишлари ҳам мумкин. Уларнинг бари мусулмон ва бой, қурбонлик қилиш ниятида бир жойга тўпланган бўлишлари керак. Улардан бири кофир ёки уйига гўшт олиб бориш учун шериклик қилган бўлса, бу етти кишининг қурбонлиги жоиз эмас. Бу етти киши тенг шерик бўлишлари шарт. Ораларидан ҳатто бир кишининг ҳиссаси еттидан бир улушдан кам бўлса, қурбонлик жоиз эмас. Икки ёки уч киши шерикликда қурбонлик қилишлари ҳам мумкин.
Қурбон ҳайитининг биринчи куни ҳайит намозидан сўнг ҳайитнинг учинчи куни шомгача қурбонлик қилиш мумкин. Кишига қурбонлик қилиш вожиб ё вожиб эмаслиги унинг айни ўша пайтдаги аҳволига кўра маълум бўлади. Масалан, ҳайитнинг учинчи куни қуёш ботай деганда бой бўлиб, қурбонлик қилишга қодир киши дарров қурбонлик қилиниши лозим. Худди шу пайтда мол-мулкидан ажралиб қолган киши, ҳайитнинг илк кунларида бу ишга қодир бўлган бўлса ҳам, унга жонлиқ сўйиш вожиб эмас. Белгиланган муддатда қурбонлик қилолмасдан, вақтини ўтказиб юборган киши қурбонлик ҳайвони ё унинг қийматини камбағал кимсага садақа қилиб, қарзидан қутулади.
Олти ойлик қўзи, беш яшар туя, икки йиллик мол (сигир), туғилишда шохсиз бўлган катта-кичик ҳайвонларни қурбонлик қилиш мумкин. Бир ёки икки кўзи кўр, тик туролмайдиган даражада кучсиз, сўйиладиган жойгача юриб боролмайдиган даражада нимжон ҳайвонлар қурбонлик қилинмайди. Чунки Аллоҳ таоло ояти каримада: "Молингизнинг сизларга энг қимматлигидан Аллоҳ учун фидо қилмагуингизча, эҳсон қилгувчилардан бўла олмайсиз" (мазмуни) деб амр этган.
Қурбонлик гўштининг бир қисмини ўзи оиласи билан еса, учдан бир қисмидан кам бўлмаганини камбағалларга, бир қисми эса бой қўшниларга ҳам тарқатилади. Оилада кўпчилик бўлса, қўшниларга тарқатмай, гўштни тўлиқ уй ичида ишлатиши ҳам мумкин. Қурбонлик сўювчи ҳайвон терисини вақф муассасаларига бериши мумкин ёки ўз эҳтиёжи учун ишлатиши мумкин.
Жонлиқни эгаси сўйиши жуда фазилатлидир, буни эплай олмаса, ўрнига вакил қўяди. Фақат мусулмон бўлмаган кишига сўйдирмайди. Қурбонликни "Бисмиллаҳи Аллоҳу акбар (Улуғ Аллоҳ номи билан)" деб Аллоҳнинг исмини зикр қилиб сўяди.
«Шу мақсадим амалга ошса, шу хил ҳайвонни қурбонлик қиламан», деб ваъда қилиш назр дейилади. Берилган сўз, ваъдани бажариш вожибдир. Назр ё «шу ишим ҳал бўлса, фалон пайт шу хил жонлиқ сўяман» каби маълум бир пайти аниқ ёки «шу ишим амалга ошса, шунақа жонлиқ сўяман» каби пайти ноаниқ бўлиши мумкии.
Вақти маълум назрнинг вақти келса, бажарилиши керак. Вақти номаълум бўлган назрлар сабаб бўлган ишлар амалга ошганда қилиниши керак. Назр қилинадиган ҳайвон қурбонликка жоиз бўлган ҳайвонлардан бўлиши лозим. Бунга кўра, ногирон ҳайвон ва товуқ, хўроз каби қурбонлик қилинмайдиган ҳайвонлар назр қилинмайди. Назр қилинган гўштдан назр қилувчи ҳам, оила аъзолари ҳам емаслиги керак. Закот бериш жоиз бўлмаган кишиларга (яқин қариндошлар: ота-она, фарзанд) бериши мумкин. Гўштидан албатта камбағалларга тарқатиш керак.
Китоб Аллоҳнинг изни билан битди.