Энг гўзал ғазал шарҳи:
- Масканинг охир чу туфроғдур,
не ўткармакдурур
Мадфанинг айвониға
кўк гунбазидин иртифоъ.
“Масканинг, охир-оқибат борар манзилинг тупроқдир. Шундоқ экан, дафнгоҳинг, яъни қабринг айвонига кўк гумбаздан баланд бино кўтарганинг – юксак мақбара қурганинг нимаси? Бунинг нима нафи бор?”
Нуҳ сураси 17–18-оятларида айтилади (маъноси): “Аллоҳ, наботот каби, сизларни ердан ундириб чиқарди. Сўнгра сизларни яна унга қайтарур ва яна (маҳшар куни қабрлардан тирилтириб) чиқарур”.
ИЗОҲ. “Аллоҳ, наботот каби, сизларни ердан ундириб чиқарди”, яъни: «Отангиз Одам алайҳиссаломни тупроқдан яратди» (Жалолайн тафсири). Оятларда келганидек, қабрдан тирилиб чиқишлар охиратдаги тирилишдир.
* * *
“Тазкиратул-авлиё” китобидан: “Нақлдирки, Ҳасан Басрий ҳазратлари бир гал бир жанозага борди. Маййитни дафн қилганларидан кейин Ҳасан мозор бошида ўтириб, шу қадар йиғладики, тупроқ лой бўлди. Сўнгра деди: «Эй инсонлар! Ишнинг авали ҳам, охири ҳам лаҳаддир! Қарангиз, дунё манзилининг охири қабрдир, охират манзилининг боши ҳам қабрдир. Зеро (айтилгандир)ки: «Қабр – охират манзилларидан бир манзилдир». Охири шу лаҳад бўлган дунёда қандай шод бўлиб кезарсизлар?! Нечун авали шу лаҳад бўлган оламдан қўрқмассизлар?! Модомики, сизларнинг аввалу охирларингиз шу мозор экан, эй ғафлат аҳли, аввалги ва охирги манзил учун ҳозирлик кўрингиз!»
Мирзо Кенжабек,
“Навоий муҳаббати”
китобидан.