Кўп асрлик тарихга эга қадим Кеш – Шаҳрисабзда қад ростлаган меъморий обидалар серҳашамлиги, такрорланмас нақшу битиклари билан дунёга машҳур. Уларнинг кўпи Амир Темур, унинг авлодлари даврида кўҳна шаҳарнинг ҳозирги тарихий қисмида бунёд этилиб, жаҳон мероси рўйхатидан жой олган. Ушбу археологик дурдоналар ичида Дорут-тиловат мажмуасининг ўзига хос ўрни бор.
Дорут тиловат мемориал мажмуаси 1370-1371 йиллар буюк тақводор арбоб, Баҳовуддин Нақшбандийнинг ўқитувчиси Шамсиддин Кулолнинг ўлимидан сўнг барпо қилинган. Мажмуада Кўк гумбаз жоме масжиди, Шамсиддин Кулол ва Гумбази Сайидон мақбаралари жой олган. Шайх Кулол қабри олдида аввал Дор-ус-Тиловат мадрасаси жойлашган. Амир Темурнинг ҳукмронлиги даврида Кулолнинг мақбараси мармардан ишланган тоштахта билан қопланган. Мирзо Улуғбек ҳукмронлиги даврида қабр тепасига соддагина гумбазли мақбара қурилган. 1435 йил мақбара қаршисида Кўк гумбаз масжиди барпо этилган. Бу масжид Шаҳрисабздаги жоме масжиди ҳисобланади.
Дорут тиловат мемориал мажмуаси 1370-1371 йиллар буюк тақводор арбоб, Баҳовуддин Нақшбандийнинг ўқитувчиси Шамсиддин Кулолнинг ўлимидан сўнг барпо қилинган. Мажмуада Кўк гумбаз жоме масжиди, Шамсиддин Кулол ва Гумбази Сайидон мақбаралари жой олган. Шайх Кулол қабри олдида аввал Дор-ус-Тиловат мадрасаси жойлашган. Амир Темурнинг ҳукмронлиги даврида Кулолнинг мақбараси мармардан ишланган тоштахта билан қопланган. Мирзо Улуғбек ҳукмронлиги даврида қабр тепасига соддагина гумбазли мақбара қурилган. 1435 йил мақбара қаршисида Кўк гумбаз масжиди барпо этилган. Бу масжид Шаҳрисабздаги жоме масжиди ҳисобланади.
Мажмуада Мирзо Улуғбек фармонига мувофиқ, бунёд этилган хилхона Гумбази Сайидон деб аталади. Унда Пайғамбаримиз Муҳаммад (с. а. в.) авлодлари – саййидларнинг Термиз хонадони аъзолари мангу қўним топган. Мақбара ичкарисида 4 та мармар тошдан ясалган сағана бор. Шу ердан мақбаранинг иккинчи номи – Гумбази Сайид, яъни Сайидларнинг гумбази номи келиб чиққан.
Шу таҳлид, Дорут-тиловат мадрасасининг ички ҳовлиси атрофида XIV-XV асрларда йирик мемориал мажмуа ҳосил бўлиб, у Шамсиддин Кулол мақбараси, гурхонали Амир Тўрағай мадрасаси, масжиди ва Улуғбек мақбарасидан ташкил топган.
ЎзА