يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ كُلُواْ مِمَّا فِي ٱلۡأَرۡضِ حَلَٰلٗا طَيِّبٗا وَلَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَٰتِ ٱلشَّيۡطَٰنِۚ إِنَّهُۥ لَكُمۡ عَدُوّٞ مُّبِينٌ١٦٨
168. Ey insonlar, Yerdagi halol-pok narsalardan englar va shaytonga ergashmanglar, chunki u sizlarning aniq dushmaningizdir.
Insonlar Yer yuzidagi halol-pok narsalarnigina eyishga chorlanmoqda. Chunki harom narsalar Alloh taoloning chegaralaridir. Alloh chegaralarini buzib, nopok narsalarni eydigan, harom ishlarga qo'l uradigan, halol va haromni ajratmaydigan kimsalarni ogohlantirgan yana bunday oyat ham bor: "Kim Allohga hamda Uning Payg'ambariga isyon va chegaralariga tajovuz qilsa, U abadiy qolinadigan do'zaxiga kiritadi va unda xorlovchi azoblar bordir" (Niso, 14). Kim shaytonga ergashsa, Allohning ana shu chegaralarini buzib, harom narsalardan tap tortmaydigan, gunohlarni oson sanaydigan bo'lib qoladi. Chunki shayton insonlarga ochiq-oydin, aniq dushmandir.
Alloh taolo ruxsat etgan narsalar shariatda "halol" deyiladi. Mo'min-musulmonlarga halol rizq topish, halol kasb bilan ro'zg'or tebratish, halol taom-ichimliklarni iste'mol qilish buyurilgan. Shariatimizda ijozat etilgan hamma narsa, eyiladigan taomlar yoki qilinadigan ishlar halol sanaladi. Alloh taolo halol qilgan narsalar inson uchun moddiy va ma'naviy foydalardan xoli emas. Alloh taolo man qilgan narsalar va ishlar shariatda harom hisoblanadi. Harom ishga o'tish yoki harom taom eyish og'ir gunoh sanaladi. (Ba'zan zarurat tufayli harom halolga aylanishi ham mumkin, masalan, ochdan o'layotgan odam zarur miqdorda harom iste'mol qilishi, dushmanga nisbatan yolg'on ishlatish mumkinligi kabilar.) Harom ish va narsalar sanoqlidir. Quyida ulardan ayrimlarini keltiramiz: to'ng'iz, vahshiy hayvonlar, o'zi o'lib qolgan halol hayvonlarning go'shtlari, so'yganda chiqqan qon, "Bismillah..."siz so'yilgan halol hayvonlarning go'shti, dinsiz (majusiy)lar so'ygan hayvon go'shti, mast qiluvchi ichimlik va giyohlarning barcha turlari, erkaklarga ipak va tilla ishlatish, ayollarga erkakcha kiyinish, tilla-kumush idishda ovqat eyish, zinokorlik, sudxo'rlik, o'g'rilik, qaroqchilik, g'iybat, tuhmat, bo'hton, yolg'onchilik kabi narsalar musulmonlarga harom qilingan.
إِنَّمَا يَأۡمُرُكُم بِٱلسُّوٓءِ وَٱلۡفَحۡشَآءِ وَأَن تَقُولُواْ عَلَى ٱللَّهِ مَا لَا تَعۡلَمُونَ١٦٩
169. U sizlarni faqat yomonlik va buzuqlikka, Alloh xususida bilmagan narsalaringizni gapirishga buyuradi.
Shayton va nafs inson zurriyotining eng katta dushmanlaridir. Ayniqsa shayton (shu jumladan odamlarning shaytonlari ham) insonlarni gunoh ishlar qilishga, haq yo'ldan chekinishga, Alloh va Uning Payg'ambariga itoatsizlik ko'rsatishga, turli buzuqlik va shahvoniy ishlarga hamisha chorlab, qiziqtirib turadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Shayton inson bilan uning nafsi orasiga kirib olib vasavasa qiladi", deganlar (Ibn Moja rivoyati). Masalan, shayton namozni kutib o'tirgan odamni hali namoz vaqti kirmasidan o'qib olishga vasvasa qilsa, namoz vaqti o'tib ketayotganida yanada kechiktirishga undaydi. Namoz boshlagan mo'minning esa xayolini chalg'itishga, xushu'ni ketkazishga, hatto necha rakat o'qiganini unuttirishga urinadi. Saxiyni sadaqa berayotganida, obidni Allohni zikr qilayotganida, ilm tolibini ilm olayotganida turli yo'llar bilan chalg'itadi. Shaytonning odamlarni haq yo'ldan ozdirishga harakati ayniqsa qattiq bo'ladi. Alloh xususida bilmagan narsalarini gapirishga buyuradi. Natijada gumroh kishilar "Hamma narsani Alloh yaratgan bo'lsa, Uning O'zini kim yaratgan?", "Farishtalar Allohning qizlarimikin", "Allohning farzandi bormikin", "Alloh qayerda: osmondami yo erdami", "Allohning ko'rinishi qanday" kabi bema'ni savollar to'g'risida bosh qotirishga undaydi. Bunday holatlarda shaytonning ta'zirini berish, vasvasasidan qutulish uchun avvalo, uning yomonligidan Allohdan panoh tilash lozim, chunki Alloh nomi zikr qilinganida shayton tiraqaylab qochadi. Ikkinchidan, miyaga shaytoniy fikrlar kelganida darhol uni to'xtatib, zikr, tasbeh yoki boshqa rabboniy lafzlarni aytish kerak. Chunki inson aqli chegaralangan, nafsi esa juda ojiz. Ojizligini bilgan inson ilohiy madad orqali shaytonga bas kela oladi. Rasululloh solallohu alayhi vasallam: "Haqiqiy mo'min shaytonni xuddi sizlar safarda tuyalaringizni qiynab yuborganingiz kabi qiynaydi", deganlar (Ahmad rivoyati).
Do‘stona va samimiy ruhda o‘tgan uchrashuvda Markaz rahbari O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan yurtimizda bunyod etilayotgan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi haqida jumladan, Markaz doirasida amalga oshirilayotgan tadbirlar, barcha ilmiy va tashkiliy ishlar haqida ma’lumot berdi.
– O‘zbekiston Islom ilmi, fiqh va hadis sohasida yuksak merosga ega. Bu zaminda mashhur ulamolar, buyuk faqihlar, muhaddislar, mutafakkirlar va san’atshunoslar yetishib chiqqan, – dedi Islom uyushmasi bosh kotibi. – Ushbu merosning Islom olamidagi ahamiyati va dolzarbligini ko‘rsatishda O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi muhim o‘rin tutadi. Bu yurtning taniqli va mashhur allomalari tufayli Islom sivilizatsiyasining asl mohiyati xususan, insonparvarlik va bag‘rikenglik qadriyatlari bugungi kunga qadar saqlanib qolgan. Mazkur megaloyiha bu boy merosni jahon hamjamiyatiga tanitishda asosiy ahamiyatga ega. Biz Butunjahon Islom uyushmasi nomidan ushbu sa’y-harakatlarni to‘liq qo‘llab-quvvatlaymiz. O‘zbekiston Prezidentining madaniyat va ma’rifatga qaratgan e’tibori barcha musulmon mamlakatlar uchun namuna bo‘ladi. Markaz bilan hamkorlik qilishdan benihoyat mamnunmiz! – deya ta’kidladi Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa.
Uchrashuv davomida Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekistonda olib borilayotgan islohotlar xususan, Islom sivilizatsiyasi markazining barcha tadbirlari, rejalashtirilgan turli anjumanlarga qiziqish bildirib, bu borada olib borilayotgan ishlarni yuksak baholadi va mamnuniyat bilan e’tirof etdi. Islom sivilizatsiyasi markazining ochilish marosimi qanchalik ahamiyatli ekanligiga esa alohida to‘xtaldi. Shu o‘rinda Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida so‘zlagan nutqidan quyidagi iqtiboslarni keltirdi: “Biz butun jahon jamoatchiligiga islom dinining asl insonparvarlik mohiyatini yetkazishni eng muhim vazifa, deb hisoblaymiz. Biz muqaddas dinimizni azaliy qadriyatlarimiz mujassamining ifodasi sifatida behad qadrlaymiz. Islom dini bizni ezgulik va tinchlikka, asl insoniy fazilatlarni asrab-avaylashga da’vat etadi. Islom sivilizatsiyasi markazining faoliyati ham shu maqsadga xizmat qiladi”. Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekiston Prezidenti tomonidan BMT minbaridan turib ilgari surilgan mazkur ulkan tashabbus Butunjahon Islom uyushmasi nomidan qo‘llab-quvvatlashini ta’kidlab o‘tdi.
Islom sivilizatsiyasi markazi rahbari O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan Markaz tarkibida Arab-islom xattotlik maktabini ochish yo‘lga qo‘yilganini ma’lum qildi. Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa ushbu loyihani to‘la-to‘kis qo‘llab-quvvatladi:
– Yangi O‘zbekiston loyihasi bo‘lmish bu xattotlik maktabi orqali Qur’oni karimning har bir surasini maxsus arab xatida, bezaklar bilan boyitilgan tarzda qo‘lda ko‘chirish maqsadga muvofiq, – deya taklif qildi Bosh kotib, – O‘zbekistondagi bo‘lajak Arab-islom xattotlik maktabi faoliyatini yo‘lga qo‘yishda, shuningdek, jahon miqyosida mashhur bo‘lgan katta tajribaga ega xattotlarni ushbu markazga jalb etish, xattotlarning ish faoliyati samarali bo‘lishi uchun ularni rag‘batlantirish va umuman maktab faoliyatini rivojlantirishda astoydil hamkorlik qilishga tayyormiz.
Delegatsiya a’zolari Makka shahrida joylashgan Hiro madaniyat dahasi, Vahiy muzeyi, “Burj as-sa’a” minorasida joylashgan shu nomdagi muzey, Ka’ba kisvasi uchun qirol Abdulaziz majmuasi va Madina shahridagi “Bo‘ston” muzeyi, Payg‘ambarimiz (s.a.v) siyratlari va Islom sivilizatsiyasi muzeyi, Jidda shahridagi Islom san’ati muzeyi va kutubxonasiga tashrif buyurdi va hamkorlik bo‘yicha muzokaralar olib bordi.
Bundan tashqari, Islom sivilizatsiyasi markazi delegatsiyasi a’zolari muzey va kutubxonalarga qilgan tashriflari jarayonida Payg‘ambarimizning faoliyat va turmush tarzlarini ifodalovchi videolavhalar O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markaziga taqdim etilishi masalasini ham ko‘rib chiqishdi.
Shuningdek, uchrashuvda O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan Samarqandda yangidan bunyod etilayotgan Imom Buxoriy majmuasi ziyoratchilari uchun qulay shart-sharoitlar yaratish masalasida ham fikr almashildi. Bu borada Saudiya Arabistoni tajribasidan foydalanish maqsadida Butunjahon Islom uyushmasi Tadbirlar va konferensiyalar bo‘limi boshlig‘i Shokir Saloh al-Advaniy bilan muloqot o‘tkazildi. Muloqot davomida Islom uyushmasi vakili bu masalada Saudiya Arabistonining yetakchi tashkilotlaridan biri “Ilm” kompaniyasi ko‘mak berishini bildirdi. Keyingi muhokamalar videokonferensiya shaklida davom ettirilishiga kelishib olindi.