بسم الله الرحمن الرحيم
Nafsni jilovlash – najot kaliti
اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنَارَ النُّفُوسَ بِطَاعَتِهِ وَعَظَّمَهَا فَأَقْسَمَ بِهَا لِتَرْقِىَ فِي مَنَازِلِ جَنَّتِهِ ثُمَّ الصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى مَنْ أَرْسَلَهُ اللهُ مُعَلِّماً وَمُزَكِّياً لِلنُّفُوسِ وَمُبَشِّراً وَنَذِيراً وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الدِّيْنِ
Muhtaram jamoat! Dinimizda nafsni poklash, inson o‘zini-o‘zi tergab, ertangi kunga nima tayyorlaganiga nazar solib turishi o‘ta muhim ishlardan hisoblanadi. Alloh taolo Qur’oni karimda shunday deydi:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ
(سورة الحشر الاية-18)
ya’ni: “Ey, imon keltirganlar! Allohdan qo‘rqingiz va (har bir) jon (egasi) ertangi kun (qiyomat) uchun nimani (qanday amalni) taqdim etganiga qarasin! Allohdan qo‘rqingiz! Albatta, Alloh qilayotgan amallaringizdan xabardordir”(Hashr surasi, 18-oyat).
Payg‘ambarimiz sallalohu alayhi vasallam o‘z nafsini tergab turgan kishini aqlli, hushyor inson deb ataganlar:
الكَيِّسُ مَنْ دَانَ نَفْسَهُ وَعَمِلَ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ وَالْعَاجِزُ مَنْ أَتْبَعَ نَفْسَهُ هَواهَا وَتَمنَّى عَلَى اللهِ
(رواه الامام الترمذي)
ya’ni: “Aqlli-hushyor kishi – o‘z nafsini tergagan va o‘limdan keyingi holat uchun amal qilgan insondir. Ojiz odam – nafsini havosiga ergashtirgan va Allohdan (ko‘p narsalarni) umid qilgan kishidir” (Imom Termiziy rivoyati).
Umar ibn Xattob raziyallohu anhu shunday dedilar:
حَاسِبُوا أَنْفُسَكُمْ قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبُوا، وَتَزَيَّنُوا لِلْعَرْضِ الْأَكْبَرِ وَإِنَّمَا يَخِفُّ الْحِسَابُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ
عَلَى مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ فِي الدُّنْيَا
(رواه الامام الترمذي)
ya’ni: “Hisobga tortilishingizdan avval nafsingizni hisob-kitob qiling va buyuk ro‘para bo‘lish kuniga ziynatlaning (tayyorgarlik ko‘ring). Qiyomat kunidagi hisob faqat dunyoda o‘zini tergab turgan kishilargagina yengil bo‘ladi” (Imom Termiziy rivoyati).
Tazkiyatun nafs – nafsni yomon sifatlardan poklash, solih amallar bilan bezashdir. Muhosabatun nafs – inson o‘z nafsini tergab turishi, yomonliklardan qaytarib, yaxshilikka undab turishi bo‘lib, tazkiyatun nafsning bir qismidir.
Qur’oni karimda nafsini poklagan inson najotga erishishi o‘n bir o‘rinda qasam bilan zikr qilingan. Nafsni poklash haqida Qur’oni karimda takror-takror keladi:
(قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّاهَا)
(سورة الشمس الاية-9)
ya’ni: “haqiqatan, uni (nafsni) poklagan kishi najot topur” (Shams surasi, 9-oyat). Bu oyat to‘g‘risida mufassir Ibn Kasir rahmatullohi alayh shunday deydi: “Bu oyatning ma’nosi: kim nafsini Alloh taoloning toati bilan poklasa, razil sifatlar va pastkashliklardan tozalasa, najot topadi, deganidir”.
Boshqa oyatda shunday deyiladi:
(وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى * فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوَى)
(سورة النازعات الاية 40 – 41)
ya’ni: “Ammo, kimki Parvardigorining (huzurida) turishi (va hisobot berishi)dan qo‘rqqan va nafsini havolanishdan qaytargan bo‘lsa, bas, faqat jannatgina (unga) makon bo‘lur” (Naziat surasi, 40-41 oyatlar).
Payg‘ambarimiz sallalohu alayhi vasallam hadisi shariflarida nafsini poklagan kishi imonning ta’mi (halovati)ni tatishini xabar berdilar (Imom Abu Dovud rivoyati). Yana Payg‘ambarimiz alayhissalom Alloh taolodan nafsimizni poklashni so‘rab duo qilishni o‘rgatganlar:
اَللَّهُمَّ آتِ نَفْسِي تَقْوَاهَا، وَزَكِّهَا أَنْتَ خَيْرُ مَنْ زَكَّاهَا، أَنْتَ وَلِيُّهَا وَمَوْلَاهَا...
(رواه الامام مسلم)
ya’ni: “Ey, Alloh! Nafsimga taqvosini ato qilgin va uni poklagin. Zero sen eng yaxshi poklovchisan. Sen uning egasi va mavlosisan” (Imom Muslim rivoyati).
Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallamning risolat vazifalaridan biri ham Allohga mukammal ibodat qilishi uchun nafslarni poklash edi. Bu haqda Qur’oni karimda shunday deyiladi:
لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آَيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ
(سورة آل عمران الاية-164)
ya’ni: “Alloh o‘z ichlaridan Allohning oyatlarini o‘qib beradigan, ularni (shirk va gunohlardan) musaffo qiladigan hamda ularga Kitob va Hikmatni ta’lim beradigan Payg‘ambarni yuborish bilan, mo‘minlarga in’om etdi. Ular esa bundan oldin aniq gumrohlikda edilar” (Oli Imron surasi, 164-oyat). Bu oyatdagi “Payg‘ambar”dan murod Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomdir. Shuni yodda tutishimiz kerakki, inson nafsini poklashi Alloh taoloning tavfiqi va yordami bilan bo‘ladi.
Qur’oni karimda nafs uch xil sifat bilan kelgan:
Jumhur ulamolar nafsni poklash, qalb kasalliklarini o‘rganish ummat uchun farzi kifoya ekanligi, lekin kimda biror qalb kasalligi bo‘lsa, uni ketkazish yo‘llarini o‘rganishi farzi aynga aylanishini bayon qilishgan.
Nafsimizni poklash uchun quyidagilarga amal qilishimiz kerak ekan:
إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ تَصْدَأَ كَمَا يَصْدَأَ الْحَدِيدُ إِذَا أَصَابَهُ الْمَاءُ قِيلَ يَا رَسُولَ اللهِ وَمَا جَلَاؤُهَا قَالَ:" كَثْرَةُ ذِكْرِ الْمَوْتِ
وَتِلَاوَةِ الْقُرْآنِ"
(رَوَى الْاِمَامُ الْبَيْهَقِيُّ)
ya’ni: “Bu qalblar ham xuddi temir suv tekkanda zanglagani kabi zanglaydi”, – dedilar. Shunda: “Ey, Allohning rasuli, qalbni sayqallash (zangini ketkazish) qanday bo‘ladi? ” – deyildi. “O‘limni ko‘p eslash va Qur’on tilovat qilish”, – dedilar (Imom Bayhaqiy rivoyati);
Nafsni poklash natijasida inson ikki dunyo saodati, qalb xotirjamligi hamda din va toat-ibodatda sobitlikka erishadi.
Alloh taolo barchamizga nafsimizni sayqallash va qalb kasalligidan poklanishimiz uchun tavfiq va inoyat bersin! Omin!
Muhtaram imom domla! Ushbu “nafsni jilovlash – najot kaliti” nomli juma mav’izasi tezisiga “2018 yil davomida erishilgan yutuqlar” haqidagi ilova yaqin kunlarda taqdim etilishini ma’lum qilamiz.
Shuningdek, masjidlarda namoz vaqtiga qat’iy rioya etib, xususan, juma namozini belgilangan vaqtdan o‘tkazmagan holda ado etishingiz va juma ish kuni bo‘lganligi uchun namozxonlarni ko‘p ushlanib qolishlariga yo‘l qo‘ymasligingiz tavsiya etiladi!
2018 yil 28 dekabrdagi “nafsni jilovlash –
najot kaliti” nomli juma tezisiga ILOVA
Muhtaram jamoat! 2018 yili yurtimizda barcha sohalarda bo‘lgani kabi, diniy sohada ham keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirildi. Quyida ulardan ba’zilarini aytib o‘tamiz:
"كُلُّ بَنِي آدَمَ خَطَّاءٌ وَخَيْرُ الْخَطَّائِينَ التَّوَّابُونَ"
(رواه الإمام الترمذي والإمام ابن ماجه) )
ya’ni: “Odam bolasining har biri gunoh qiladi, ammo ularning ichida eng yaxshilari – gunohlariga tavba qilganlaridir” (Imom Termiziy va Imom Ibn Moja rivoyati);
Bunday haqqoniy yondashuv xalqaro doiralarda keng muhokamalarga sabab bo‘ldi. BMT Xavfsizlik Kengashining 2017 yil 21 dekabrdagi 2396-sonli Rezolyutsiyasida: “Terrorizm, zo‘ravon ekstremizm hech bir irq, din, millat va sivilizatsiya bilan aloqador emas va bog‘liq holda talqin qilinmasligi kerak”, – deya qayd etildi.
2018 yil 12 dekabrda BMT Bosh Assambleyasi “Ma’rifat va diniy bag‘rikenglik” deb nomlangan maxsus rezolyutsiyani qabul qildi. Bu O‘zbekiston rahbariyati tomonidan ilgari surilgan tashabbuslarning yana bir hayotiy ifodasiga aylandi.
Xullas, bu islohotlar yurtimiz mo‘min-musulmonlari hayotiga xursandchilik olib keldi, ularga o‘ziga xos g‘ayrat, o‘zgacha shijoat baxsh etdi. Shu sevimli Vatan farzandlari sifatida hech ham noshukrlikka yo‘l qo‘ymay, ko‘pdan-ko‘p shukrona qilish burchimizdir. Chunki noshukrlik ne’matlarni qo‘ldan ketishiga sabab bo‘ladi. Alloh taolo ne’matlarga shukr qilsak, ziyoda qilish va’dasini bergan.
... لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ ...
(سورة إبراهيم الآية-7)
ya’ni: “...agar (bergan ne’matlarimga) shukr qilsangiz, albatta, (ularni yanada) ziyoda qilurman...” (Ibrohim surasi, 7-oyat).
Muhtaram azizlar! Mana, 2018 yilning ham tugashiga sanoqli kunlar qolib, yangi 2019 yil kirib kelishi arafasida turibmiz. Bu degani umrimizning yana bir yili tugab, yangi sahifasi ochilmoqda. Shuning uchun barchamiz o‘tgan umrimizdagi yaxshi-yomon ishlarimizdan xulosa qilib, yangi 2019 yilni faqat yaxshi amallar, savobli ishlar, dunyo va oxiratimiz uchun zaxira bo‘ladigan amali solihlar bilan o‘tkazishni maqsad qilmog‘imiz lozimdir. O‘tgan solih zotlar kishining ertangi kuni bugunidan yaxshi va foydali bo‘lishi haqida shunday deganlar:
مَنْ اسْتَوَى يَوْمَاهُ فَهُوَ مَغْبُونٌ
ya’ni: “Kimni ikki kuni bir xil bo‘lsa, u kunini qadriga yetmabdi”.
Demak, mo‘min-musulmon kishi har yangi kelayotgan kunini qadriga yetib, uni o‘tgan kunidan ko‘ra ko‘proq va yaxshiroq savobli amallar bilan o‘tkazishga harakat qilmog‘i lozim. O‘tgan kundagi ishlariga mag‘rurlanib, o‘sha bilan kifoyalanib qolib, yanada ko‘proq harakat qilishga oshiqmaslik – oqil mo‘minning ishi emasdir. Shu nuqtayi nazardan biz kelayotgan yangi yilga yaxshi amallarimiz uchun zaxira bo‘ladigan umrimizning bir qismi degan e’tibor bilan qarashimiz lozim.
Ba’zilarning “yangi yil kutish mutlaq joiz emas, u faqat xristianlarning bayrami” deb qarashlari to‘g‘ri emas. Chunki, biz uni xristianlarning bayrami sifatida va ularga o‘xshab nishonlamaymiz, balki yilning yangilanishi, umrimizga umr qo‘shilishi, eski yilda qilib ulgurmagan xayrli ishlarimizni yangi yilda qilish uchun yaxshi niyatlar bilan kutib olamiz.
Qolaversa, har bir kunni qarshi olishda “Mana shu yorug‘ kunga salomat yetkazganingga shukr”, – deb Alloh taologa hamdu sanolar aytishimiz yaxshi odatlarimizdandir.
Alloh taolo 2019 yilda qilinadigan barcha sohadagi islohotlarimizni fayzli va barakali qilib, bundanda ziyoda aylasin! Omin!
Bugun O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi muzeyi “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” bo‘ylab joylashtiriladigan miniatyuralarning tayyorlanish jarayoni bilan tanishish uchun olimlar, mutaxassislar ishtirokida ommaviy axborot vositalari vakillariga press tur tashkil etildi.
Ikkinchi Renessans davri miniatyuralarini o‘z ichiga olgan “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” uzunligi qariyb 52 metr, bo‘yi bir metrli ganchkor bezak bilan hisoblaganda 5 metrni tashkil etadi.
Devor bo‘ylab jami 10 dan ortiq miniatyura o‘rin oladi. Devoriy suratning hajmini hisobga olgan holda miniatyuralarni 50 ga yaqin rassomlar ikki oydan buyon tinim bilmay mehnat qilmoqda.
San’atshunoslik fanlari bo‘yicha falsafa doktori, rassom Behzod Hojimetovning ma’lum qilishicha, devor uchun Hirot Buxoro, Samarqand va qisman hind miniatyura maktablari asosida ishlangan miniatyuralar saralab olingan.
“50 ga yaqin miniatyuralar orasida Sheroz, Isfahon, Tabriz miniatyura maktablari uslubida ishlanganlari ham bor edi, ammo o‘zimizning allomalar, tarixiy voqeliklar aks etgan rasmlar tanlab olindi. Bundan tashqari ov, jang kabi manzaralardan voz kechildi. Sababi devoriy suratlar konsepsiyasi birinchi o‘rinda sivilizatsiyalar, shaxslar hamda kashfiyotlar mavzularini o‘z ichiga oladi. Miniatyuralar ham shu mavzulardan chetlab o‘tilmagan holda saralangan. 10 dan ortiq miniatyura chizish ishlarining 80 foizini bajarib bo‘ldik. Muzey devorining balandligi 8 metrni tashkil qilib, uning 3 metrdan yuqori qismiga aynan ushbu miniatyuralar devori joylashtirishi ko‘zda tutilgan. Miniatyuralar hajmini inobatga oladigan bo‘lsak, uni Ginness rekordlar kitobiga ham kiritishimiz mumkin. Kompozitsiyalarimiz yuqori sifatli matoga, sifatli bo‘yoqlar bilan chizildi hamda Italiyadan keltirilgan tilla suvi bilan ishlov berildi. Endilikda ustaxonada ishlangan barcha ishlarni O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazining qurilishi yakuniga yetgan binosiga olib borib, maxsus yelimlar bilan devorga joylashtirish ishlari qolgan. Miniatyuralarni tanlashda ekspozitsiyada joylashtirilgan faksimellar, eksponatlar va qo‘lyozmalarni takrorlamaslikka e’tibor qaratildi. Shuningdek, bosh g‘oya sifatida kashfiyotlar va sivilizatsiyalar mavzusiga e’tibor berildi.
Miniatyuralarning ayrimlari bizgacha to‘liq yetib kelmagan, ularni devor hajmiga moslashtirib, o‘z uslubidan chiqmagan holda kompozitsiyani to‘liq tikladik. Shuningdek, har bir miniatyuralar orasiga o‘sha davrda ishlatilgan naqshlar bilan hoshiyalar chizildi. Ushbu naqshlarni ikki xil – Buxoro hamda Hirot maktabi uslubida chizdik. Naqshlardan aynan bittasi ilmiy kengash a’zolari tomonidan tanlanib, barcha miniatyuralar orasiga joylashtiriladi” – dedi rassom Behzod Hojimetov.
Qayd etilishicha, devordagi miniatyuralardan Amir Temurning Movarounnahr hukmdori deb e’lon qilinishi va uning ilm-fan, madaniyat va me’morchilik rivojiga qo‘shgan hissasiga alohida e’tibor qaratiladi. Bu tarixiy jarayonni ifodalashda Sharafiddin Ali Yazdiyning “Zafarnoma” asarining Londonda, Britaniya kutubxonasida saqlanayotgan nusxasidagi miniatyuralardan foydalanilgan. Devor markazida Amir Temurning toj kiyish marosimi aks etgan “Balx qurultoyi” miniatyurasi joylashtirgan. Asosiy e’tibor Amir Temurning ma’rifatparvar hukmdor sifatidagi siymosini ko‘rsatib berishga qaratiladi. Jumladan, ushbu yirik tasviriy san’at asarida Amir Temur davrida qurilgan imoratlar tasvirlanadi. Shu bilan birga Samarqandda Behzod tomonidan aks ettirilgan Bibixonim masjidining qurilish jarayoni ham alohida ko‘rsatiladi. Mirzo Ulug‘bek va uning jahon ilm-faniga qo‘shgan hissasiga ham alohida e’tibor qaratiladi. Ulug‘bekning hayotligida chizilgan ikkita miniatyura – ulardan biri Nizomiy “Xamsa”sidan olingan miniatyura, ikkinchisi As-Sufiyning “Kitabi sivaril-kavakib as-sabita” kitobidagi Sefey yulduz turkumi suratidir. Mirzo Ulug‘bekning asl qiyofasini tiklashda bu suratlar katta o‘rin tutadi. Shu bois rangtasvir asarida ushbu miniatyuralarni ham aks ettirish nazarda tutiladi.
Xurosondagi Temuriylar davri Renessansida Husayn Boyqaro va Alisher Navoiyning hissasi alohida ko‘rsatiladi. Bunda qadimiy miniatyuralar orqali Hirot manzaralari, Navoiy, Husayn Boyqaro, ularning davrasida turgan Abdurahmon Jomiy, Kamoliddin Behzod, Xondamir singari Hirot madaniy muhiti namoyandalari ko‘rsatib beriladi. Shuningdek, Husayn Boyqaroning ilm va madaniyat homiysi sifatidagi rolini ham ko‘rsatib berish maqsad qilingan. Bunda ham turli qo‘lyozmalarda aks etgan ana shunday miniatyuralardan foydalaniladi.
Mazkur ekspozitsiyada Bobur va Boburiylar merosiga ham alohida e’tibor qaratiladi. Boburga bag‘ishlangan qismda uning tarixiy qo‘lyozmalardagi miniatyuralaridan keng foydalaniladi. Ayniqsa, Amir Temurning Bobur va va uning avlodlari qurshovida yaratilgan miniatyurasi alohida o‘rin tutadi.
Shuningdek, Markaziy Osiyoda Temuriylardan so‘ng davlatni uzoq vaqt idora qilgan Shayboniylar va Ashtarxoniylar davridagi ilm-fan, ta’lim va madaniy hayot o‘sha davrda chizilgan tarixiy suratlarda o‘z aksini topadi.
O‘tkazilgan taqdimotda bir qator tarixchi va san’atshunos olimlar, ishchi guruh a’zolari hamda rassomlar ishtirok etib, “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” yuzasidan o‘z fikr va mulohazalarini bildirib o‘tdi. Ayrim ko‘zga tashlangan kamchiliklarni tuzatish bo‘yicha takliflar berildi.
O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy kotibi Rustam Jabborov ham miniatyuralar devorini shakllantirishda rassomlar bilan birgalikda fikr almashib, o‘zining tavsiyalarini bergan.
“Markazning muzey ekspozitsiyasi ichki kontentini boyitish, markaz devorlarini o‘z davriga xos miniatyura hamda suratlar bilan bezatish yuzasidan qizg‘in jarayon davom etmoqda. Markazning kengaytirilgan yig‘ilishlari muhokamasida olimlar va mutaxassislar tomonidan aynan “Ikkinchi Renessans davri” bo‘limini miniatyuralardan iborat kompozitsiya bilan boyitish taklifi berilgan edi. Ikkinchi Renessans davri Amir Temur taxtga o‘tirgan paytdan boshlanishini inobatga oladigan bo‘lsak, ushbu devorda aynan shu mavzuga mos miniatyura ham joylashtiriladi. 1450 yilga oid Sharafiddin Ali Yazdiyning «Zafarnoma» asaridagi miniatyura bugungi kunda Britaniya kutubxonasida saqlanadi. Endilikda biz ushbu miniatyurani O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ekspozitsiyasida ko‘rishimiz mumkin bo‘ladi. 35 yoshli navqiron Amir Temur beklar, sarkardalar, saroy amaldorlari hamda ustozlari qurshovida tasvirlangan surat qo‘sh sahifada chizilgan. Uni rassomlarimiz devor hajmiga moslashtirgan holda yaxlit kompozitsiya sifatida tiklagan. Ushbu miniatyuralarning har birining asosi mavjud. O‘ylashimcha, Markazga tashrif buyuradigan tomoshabin "Ikkinchi Renessans davri" zalida aynan o‘sha paytdagi muhitni his qiladi. Sababi ayni shu davrda miniatyura san’ati taraqqiy etgan. O‘sha davrning eng buyuk rassomlaridan Kamoliddin Behzod, Mahmud Muzahhib singari musavvirlar ijod qilishgan. Devor uchun tanlangan miniatyuralar ham aynan shu musavvirlar hamda ularning shogirdlari tomonidan ishlangan. Bu miniatyuralarda o‘sha paytdagi davlatchilik, xalq hayoti, ijtimoiy himoya, ayollar, yoshlar kabi masalalar aks ettirilgan”, – deydi Rustam Jabborov.
O‘zbekistondagi islom sivilizatsiyasi markazi muzeyida Ikkinchi Renessans davri miniatyuralarini o‘z ichiga olgan “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” tashrif buyuruvchilar ko‘z o‘ngida tarixni jonlantirsa, ajabmas.
Islom sivilizatsiyasi markazi Axborot xizmati