26 Декабр, 2024, 25 Жумадул сони, 1446
26 Декабр, 2024, 25 Жумадул сони, 1446
43 - وَمَا إِيْمَانُ شَخْصٍ حَالَ يَأْسٍ بِمَقْبُولٍ لِفَقْدِ الإِمْتِثَالِ
Маънолар таржимаси: (Ҳаётдан) умид узилган ҳолатда бўйсуниш йўқолгани учун бирор шахснинг иймони мақбул бўлмайди.
Назмий баёни:
Ўлимгача иймон қилинса таъхир
Қабулмас, бўйсуниш қолмаган, ахир.
Луғатлар изоҳи:
– مَا нафий ҳарфи. لَيْسَ нинг амалини қилади.
اِيْمَان – нафий ҳарфининг исми.
شَخْصٍ – музофун илайҳ.
حَالَ – зарфликка кўра насб бўлиб турибди.
يَأْسٍ – музофун илайҳ. Кўплаб нусхаларда بَأْسٍ келган. Аммо таҳқиқларга кўра يَأْسٍ мўътабар ҳисобланади. يَأْسٍ луғатда رَجَاءٌ нинг зидди яъни “умидни узиш” маъносини англатади.
بِ – таъкидлаш учун келган қўшимча жор ҳарфи.
مَقْبُولٍ – жор мажрур مَا нинг хабари эканига кўра насб ўрнида турибди.
لِ – “таълийлия” (изоҳлаш) маъносида келган жор ҳарфи.
فَقْدِ – жор мажрур مَقْبُولٍ га мутааллиқ. Бу масдар ўзида бор нарсадан ажралиб афсусланишга нисбатан ишлатилади.
الاِمْتِثَالِ – музофун илайҳ. Луғатда “бўйсуниш” маъносини англатади.
Матн шарҳи:
Бирор кимса олдин иймонга келмай юрган бўлса, унинг ажали етиб, ўлимга рўбарў бўлган пайтида келтирган иймони қабул қилинмайди. Бу ҳақида Қуръони каримда шундай хабар берилган:
﴿فَلَمۡ يَكُ يَنفَعُهُمۡ إِيمَٰنُهُمۡ لَمَّا رَأَوۡاْ بَأۡسَنَاۖ سُنَّتَ ٱللَّهِ ٱلَّتِي قَدۡ خَلَتۡ فِي عِبَادِهِۦۖ وَخَسِرَ هُنَالِكَ ٱلۡكَٰفِرُونَ٨٥﴾
“(Лекин) Бизнинг азобимизни кўрган вақтдаги иймонлари уларга фойда берувчи бўлмади. (Бу) Аллоҳнинг (барча) бандалари ҳақида (жорий қилган) йўлидир. Ўшанда (иймонлари қабул бўлмагач) кофирлар зиён кўрдилар”[1].
Ҳадиси шарифда жон халқумга тақалган вақтда тавба ҳам қабул бўлмаслиги баён этилган:
عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ اللهَ لَيَقْبَلُ تَوْبَةَ الْعَبْدِ مَا لَمْ يُغَرْغِرْ. رَوَاهُ الْبَيْهَقِيُّ
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ таоло банданинг тавбасини, албатта, қабул қилади, модомики жони ҳалқумига келмаган бўлса”, – дедилар”. Байҳақий ривоят қилган.
Тавба луғатда “қайтиш” маъносини англатади. Аҳли сунна вал-жамоа уламолари ҳақиқий тавба бўлиши учун унда учта шарт топилиши лозимлигини айтганлар:
1. Қилган гуноҳ иши учун надомат чекиш;
2. Мазкур гуноҳ ишни ташлаш;
3. Бундай гуноҳни асло такрорламасликка азму қарор қилиш.
Жон ҳалқумга тақалган пайтда эса мазкур шартлар топилмайди. Чунки тавба қилувчининг яна ўша гуноҳларни қилиши мумкинлигига кўзи етиб турган пайтда тавба қилиб, бошқа уларни содир этмасликка аҳд қилсагина, ҳақиқий азму қарор бўлади, акс ҳолда мажбурий ҳолат бўлиб қолади. Шунинг учун жон ҳалқумга тақалмасдан олдин тавбага шошилиш лозим.
Кейинги мавзу:
Амал ва иймон баёни
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Имом Байҳақий, Абу Убайд ва Ибн Асокирлар Сувайд ибн Ғафла розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:
«Умар розияллоҳу анҳу Шомга келганида аҳли китоблардан бири: «Эй мўминларнинг амири! Мўминлардан бири мени ўзинг кўриб турган ҳолга солди», деди. У калтакланган, боши ёрилган ҳолда эди. Умар розияллоҳу анҳу қаттиқ ғазабланди ва Суҳайб розияллоҳу анҳуга:
«Бор, қара-чи, бунинг соҳиби ким экан?» деди.
Суҳайб розияллоҳу анҳу бориб қараса, у Авф ибн Молик розияллоҳу анҳу экан.
Суҳайб унга: «Мўминларнинг амири сендан қаттиқ ғазабланди. Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳунинг олдига бор, у зот билан гаплашсин. Умар шошилиб, сени бир нарса қилиб қўядими, деган хавфдаман», деди.
Умар розияллоҳу анҳу намозни ўқиб бўлиб:
«Суҳайб қани?! У одамни келтирдингми?!» деди.
«Ҳа», деди Суҳайб.
Авф Муознинг олдига бориб, бўлган воқеани айтиб берган эди, бас, Муоз ўрнидан туриб:
«Эй мўминларнинг амири! У Авф ибн Молик экан. Унинг гапини эшитиб кўринг. Шошилиб, уни бир нарса қилиб қўйманг», деди. Умар унга:
«Сенинг бу билан нима ишинг бор?!» деди.
«Эй мўминларнинг амири, қарасам, бу бир муслима аёлнинг эшагини етаклаб кетаётган экан. Эшак сакраб, аёлни йиқитиб юборай дебди. Лекин аёл йиқилмабди. Манави бўлса, уни туртиб йиқитиб, ўзини аёлнинг устига отди», деди Авф.
Умар унга: «Менга аёлни олиб кел, айтганингни тасдиқласин», деди.
Авф аёлнинг олдига борди. Аёлнинг отаси билан эри: «Нима қилиб қўйдинг?! Бизнинг соҳибамизни шарманда қилдинг-ку!» дедилар.
Бироқ аёл: «Аллоҳга қасамки, у билан бораман!» деди.
Отаси билан эри: «Биз бориб, сенинг номингдан гапирамиз», дедилар ва Умар розияллоҳу анҳунинг ҳузурига келиб, Авф айтган гапларга ўхшаш гап айтдилар.
Бас, Умар амр қилди. Яҳудий осилди.
Сўнгра Умар: «Биз сизлар билан бунга сулҳ қилганимиз йўқ. Эй одамлар! Муҳаммаднинг зиммаси ҳақида Аллоҳдан қўрқинглар! Улардан ким бу ишни қилса, унга зимма йўқ!» деди.
Сувайд: «Ўша мен кўрган яҳудий Исломда биринчи осилган одам эди», деди».
Бу ҳодисада Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳунинг сиёсат ёки ташвиқот учун эмас, балки адолат учун иш олиб боришлари яққол намоён бўлмоқда. Мазкур яҳудий қилар ишни қилиб қўйиб, маккорлигини ишга солган эди. У: «Мусулмонларнинг халифаси келиб турибди, ҳозир сиёсат нозик пайтда унга арз қилсам, сиёсат учун менинг тарафимни олади», деб ўйлаган эди.
Дарҳақиқат, иш аввалига, сиртдан қараганда яҳудий ўйлаганича бошланди. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу катта саҳобий Авф ибн Молик розияллоҳу анҳунинг обрўсига эътибор қилмай, ишнинг ҳақиқатини суриштира бошладилар. У кишидан бошқа одам бўлганида бир яҳудийни деб, ўзимизнинг обрўли одамни хижолат қилмайлик, деган мулоҳазага бориши мумкин эди. Аммо ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг табиатларида ва у киши кўрган тарбияда бундай мулоҳаза бўлиши мумкин эмас эди.
У кишидан бошқа одам бўлганида сиёсат учун, ноҳақдан бўлса ҳам уларнинг ёнини олиши мумкин эди. Аммо ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу бундай қилишлари мумкин эмас эди. У киши айбдор ким бўлишидан қатъи назар, унинг айбига яраша жазосини бериш тарбиясини олганлар. Ва шундай қилдилар ҳам.
«Ҳадис ва ҳаёт» китобининг 23-жузидан олинди
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 