22 Январ, 2025, 22 Ражаб, 1446
22 Январ, 2025, 22 Ражаб, 1446
Аллоҳ таолога ҳамду сано, Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга дуруду саломлар бўлсин.
Маълумки, инсон кўпинча ўз кўзи билан кўрган, эшитган нарсаларига гувоҳлик беради. Биз мусулмонлар ғайбга, шунингдек, Қиёматда ҳисоб- китоб қилинишимизга ҳам иймон келтирганмиз. Шу иймонимиз мустаҳкам, эътиқодимиз кучли бўлса, Аллоҳ таолодан ҳақиқий қўрқсак, ҳеч ким йўқ жойда, ҳеч ким кўрмайдиган ўринларда ҳам ёмонлик қилишга иймонимиз йўл қўймайди. Ўғриликдан, турли хил ёмонликлардан, фаҳш-ёлғончилик, ғийбату бўҳтонлардан қочадиган, ҳаттоки, унинг кўчасига ҳам кирмайдиган бўламиз. Бу қилаётган амалларимиз “гувоҳлар” томонидан ёзиб борилаётгани, охиратда эса жавоб бериш масъулиятидан хабардорлигимизни англаймиз.
Абдураҳмон ибн Саъсааъдан ривоят қилинади, у киши Абу Саид Худрийнинг қарамоғидаги етим фарзанди эди. Абу Саид у кишига: Эй ўғилчам, қачонки водийларда бўлсанг баланд овозда азон айтгин, чунки мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: “Уни (азонни) жин, инс, тош ва дарахт эшитиб, эшитгани ҳақида албатта гувоҳлик беради, деганларини эшитганман, деди..
Умаййа Масжидул ҳаромда фарз намозини адо этиб, мана бу ерда ва яна бу ерда намоз ўқиди. У намозини тугатгач, унга: “Эй Абу Умаййа нима қилаяпсан”, - дейишди. У: “Мен мана бу оятни ўқиган эдим: “яъни: “Ана ўша кунда Ер ўз хабарларини сўзлар”. Шунинг учун Қиёмат кунида гувоҳлик бўлишини хоҳладим. У яна: “Ер унинг учун ўз устида намоз ўқигани, зикр, тиловат (шу кабиларни) қилгани ҳақида гувоҳлик берган кишига яхшилик бўлсин. Аксинча, Ер ўз устида зино қилгани, ҳаром бўлган ичимлик ичгани, ўғрилик ва шу кабиларни қилгани ҳақида гувоҳлик берилган кишиларга “вайл” бўлсин, деб айтади, деди.
Хабарларда келишига кўра, албатта, (эй инсон!) сенинг устингда еттита гувоҳлик берувчилар бордир: улар:
يومئذ تحدث اخبارها
яъни: “Ана ўша кунда Ер ўз хабарларини сўзлар” (Залзала, 4)
يوم تشهد عليهم السنتهم
Яъни: “(У кун) уларнинг қилиб ўтган иш (бўҳтон)лари билан тиллари гувоҳлик берадиган кундир (“Нур” 24).
و تكلمنا ايديهم وتشهد ارجلهم
яъни: “Бизга уларнинг қилиб ўтган ишлари ҳақида қўллари сўзлаб, оёқлари гувоҳлик берур” (“Йасин” 65).
Ширк ва куфрда бўлган бандалар Қиёмат куни дунёда қилган қилмишларидан тониб, тиллари билан нотўғри гувоҳлик беришга ҳаракат қилишар экан. Қўшнилари ва қариндошлари уларнинг мушрик бўлгани ҳақида гувоҳлик беришса ҳам тан олишмас экан. Аллоҳ таоло уларнинг оғизларини муҳрлаб қўйишга буюриб, қолган аъзолари уларнинг кирдикорларини бирма-бир айтиб, гувоҳлик берар экан.
وانّ عليكم لحافظين
яъни: “Ҳолбуки, сизларнинг устингизда (барча сўзингиз ва ишингизни) ёдлаб турувчи (фаришталар) бор. (“Инфитор”,10)
Охиратда инсон ўзи қилган яхши-ёмон амалларидан сўралиши, бу дунёда қилинадиган ҳар бир иш-ҳаракати инсоннинг номаи аъмолига фаришталар томонидан ёзиб турилиши ҳақдир.
هذا كتابنا ينطق عليكم بالحقّ
яъни: “Мана бу ёзувимиз (номаи аъмолингиз) сизларга ҳақиқатни айтур. Дарҳақиқат, Биз сизларнинг қилиб юрган амалларингизни (ушбу номаи аъмолга) кўчириб юрар эдик (Жосия,29).
إلا كنّا عليكم شهودا
яъни: “Магарам, Биз сизлар устингиздан гувоҳлик берувчидурмиз”.
Эй Одам фарзанди! Бир ўйлаб, чуқурроқ фикр қилгин! Шунча гувоҳлар яхшилик ва ёмонликларимизга гувоҳлик берадиган кун - Қиёматда ҳолимиз қандай бўларкан? Энди кўр кўзларимизни каттароқ очайлик, эрта Қиёматда тилларимиз муҳрланиб, қўлларимиз сўзлаб, оёқларимиз гувоҳлик берганида Аллоҳ таоло ҳузурида уялиб қолмайлик.
Бир авлиё зот муридларига ҳеч ким йўқ жойда товуқ сўйиб келишни буюрибди. Ҳамма муридлари овлоқ-ҳеч ким йўқ жойни топиб, товуқни сўйиб қайтибдилар. Бир муриди товуқни кўтарган ҳолда: “Ҳеч ким кўрмайдиган, ҳеч ким гувоҳлик бермайдиган жойни топа олмадим” деб қайтиб келибди. Натижада мана шу муриди ўзининг Аллоҳ таолога бўлган тақвоси билан авлиё даражасига кўтарилган экан. Мана бу ҳолат ҳам бизлар учун ибратлидир.
Илоҳи! Барча ишларимизни авваламбор Ўзинг кўриб турганингни, қолаверса, юқорида зикр қилинган гувоҳлар ҳисоб-китоб қилиб турганини ёдда тутиб боришимизни, номаи аъмолларимиз ўнг тарафларидан бериладиган бандаларинг қаторида бўлишимизни насибу рўзи қилгин! (омийн).
Зарифа Маҳкам қизи тайёрлади
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Инсониятга гўзал ахлоқни ўргатиб, уларни комил инсон бўлиб етишишларида йўл-йўриқлар кўрсатишлари учун Пайғамбарларни йўлчи юлдуз қилиб юборган Аллоҳ таолога беадад ҳамду сано ва шукроналар бўлсин.
Гўзал хулқларни камолга етказиш учун юборилган ва ўзининг ҳаётида барчага энг олий намуна бўлган ҳазрати Пайғамбаримизга беадад дуруду салавотлар ва саломлар бўлсин.
Юртимизда эркин ва фаровон ҳаёт, кучли ҳуқуқий-демократик давлат, адолатли фуқаролик жамияти қуриш йўлида кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Бу эзгу мақсад замирида инсон ва унинг манфаатлари мужассам бўлиб, унинг самарадорлиги халқимиз маънавий-руҳий ва маърифий қарашларидаги янгиланиш, жамиятимиз онгу тафаккуридаги юксалиш билан узвий боғлиқ.
Бағрикенглик мавзусида фикр юритган уламолар ҳам Қуръони карим ва ҳадиси шарифлар асосида унинг ўзига хос усулларини ишлаб чиқдилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам, саҳобалар, тобеинлар томонидан асос солиб бойитилган бағрикенглик борасидаги қарашлар мусулмонларнинг бошқа дин вакиллари билан аҳил-иноқ бўлиб яшашларида ўзига хос из қолдирган. Ота-боболаримиз ҳам бу масалага жиддий эътибор қаратишган.
Жаҳонда глобалашув жараёни давом этаётган бир пайтда миллатлараро тотувлик ва бағрикенглик муҳим тушунча саналиб, инсоният тарихида юз берган кўплаб аҳолининг осойишталигига раҳна солувчи дунё миқёсидаги урушларнинг, агрессив сиёсатларнинг, ирқчилик ва сегрегация(одамларни мажбурий тарзда ирқий, этник ва бошқа гуруҳларга ажратиш) каби разил одатларнинг барҳам топишида, халқлар, давлатлар, жамиятлар ва миллатлар ўртасида дўстона муносабатларнинг шаклланиши ва ривожланишида асосий ҳамда самарали йўлдир.
Ислом тарихида мусулмонларнинг бошқа дин вакиллари билан ўрнатган муносабатларини ўрганиш, унинг ижтимоий-сиёсий манбалари ва ривожланишининг асосий йўналишлари масаласи ўз долзарблигини сақлаб қолмоқда.
Ўзбекистоннинг стратегик тараққиётида “Динга ҳурмат ва эътиқод – ўлмас қадрият” сифатида белгилаб қўйилган. Унга кўра, икки тушунча муҳим ўрин тутади:
"Биз ўз муқаддас динимиз ва эътиқодимиздан ҳеч қачон воз кечмаймиз".
"Муқаддас динимиз шаънига доғ тушурмоқчи бўлган, ундан ғаразли сиёсий мақсадларда фойдаланишни истайдиган кимсалар ва кучлар билан ҳеч қачон муроса қилмаймиз".
Бу икки муҳим омил жамиятимизда диний бағрикенглик туйғусини шакллантиришда асосий рол уйнайди. Чунки халқимизнинг аксар қисми ислом динига эътиқод қилади. Қолаверса, халқимизнинг миллий қадриятлари ва урф-одатлари ислом дини билан боғлиқдир. Ҳамда бошқа дин эътиқодчилари билан диний бағрикенглик муносабатида бўлиш биз ўйлаган эзгу мақсадларга эришишни осонлаштиради.
Ислом нуқтаи-назаридан бошқа дин вакиллари икки тоифага бўлинади:
1. Бутпараслар, мажусийлар, даҳрийлар ва собийилар (юлдузларга сиғинувчилар)
2. Аллоҳ тарафидан туширилган самовий китобларга эътиқод қилувчи яҳудийлар, насронийлар; мусулмонларга қарши уруш очмаган барча халқлар билан уларнинг дину диёнати, ижтимоий ҳолати, ирқи ва насаби, танасининг рангидан қатъи назар, доимий ҳамкорлик олиб боришга, уларга яхшилик ва адолат қилишга тарғиб бор.
Аллоҳ таоло Мумтаҳана сурасида шундай марҳамат қилади: “Дин тўғрисида сизлар билан урушмаган ва сизларни ўз юртингиздан (ҳайдаб) чиқармаган кимсаларга нисбатан яхшилик қилишингиз ва уларга адолатли бўлишингиздан Аллоҳ сизларни қайтармас. Албатта, Аллоҳ адолатли кишиларни севар” (Мумтаҳана сураси, 8-оят).
Аллоҳ таоло бу ояти каримада мўмин – мусулмонларни бошқа миллат ва диёнат вакиллари билан, агар улар мусулмонларга диний адоват ила уруш қилмаса ва уларни сиқувга олиб ўз диёрларидан чиқариб юборишга уринмаса, яхши алоқада бўлишга буюрмоқда ва уларга нисбатан адолатли бўлишни таъкидламоқда.
Ушбу ҳукм Ислом динининг нақадар инсонпарвар ва кенгбағр дин эканининг ёрқин далилидир. Бу дин бошқа диндагиларга яхшилик қилишдан ҳеч кимни ман қилмайди. Ислом динида бошқа дин вакиллари орасида айниқса, аҳли китобларга муомала қилишга алоҳида аҳамият берилган бўлиб, Аллоҳ таоло уларнинг таомларини ейишни ва аёлларига уйланишни ҳалол қилди. Моида сурасининг 5-оятида Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: “Бугун сизлар учун покиза нарсалар ҳалол қилинди. Шунингдек, Аҳли Китобларнинг таоми сизлар учун ҳалол ва таомингиз улар учун ҳалолдир. Зинокорлик ва махфий ўйнаш қилиб олиш учун эмас, балки маҳрларини берсангиз, мўмина аёлларнинг иффатлилари ва сизлардан олдин китоб берилганларнинг иффатли аёллари (ҳам ҳалолдир)...”
Мусулмонлар билан бир жамиятда яшайдиган аҳли китоблар аҳли зимма деб аталиб уларнинг исломда ўзига яраша ўрни бор ҳамда уларга ўзига хос муомала қилинади.
Исломда мусулмонлар билан бир ўлкада яшайдиган бошқа дин вакилларини “Аҳли зимма” ёки “ Зиммий” номи билан ишлатиш жорий бўлган. “Зимма” сўзи аҳд, кафиллик, омонлик деган маъноларни англатади. Бундай номланишининг сабаби шундаки улар учун Аллоҳ ва унинг расулининг, қолаверса мусулмон жамоасининг аҳди бўлганлиги учундир. Ушбу аҳди туфайли улар ислом ҳимоясида тинч, хотиржам яшашади. Шунингдек улар мусулмонларнинг омонлигида ва кафиллигида бўлади. Бу аҳд уларга ўзига яраша ҳақ- ҳуқуқлар бериши билан бирга ўзига хос бурч ва вазифаларни ҳам юклайди.
Пайғамбаримизнинг соллаллоҳу алайҳи васаллам аҳли китобдан қўшнилари бўлган. Улар билан яхши қўшничилик қилар, ҳадя бериб, улардан қабул этардилар.
Мусулмонлар томонидан фатҳ этилган халқлар исломни қабул қилишга мажбурланган, деган сохта даъволар ва тасаввурлар ғарб тадқиқотчиларининг ўзлари томонидан ҳам рад қилинди, мусулмонларнинг адолатли ва диний хайрихоҳлик билан муносабатда бўлишини ҳамма тан олди. Бу тўғрида дин тарихчиси Л. Браун шундай дейди: "Мусулмонлар ўз давлатларига қўшиб олган халқларни қилич билан исломни қабул қилишга мажбурлаган, деган даъволар ғирт тўқима. Буни исбот талаб қилмайдиган далиллар тасдиқлаб турибди. Уларни янги фатҳларга руҳлантирган динамик омил бу бирдамлик ва иймон эди. Бу худди сел каби кенгайиб бораётган дарёга ўхшайди".
Тарих давомида жуда кенг ҳудудларни бошқарган мусулмон ҳукмдорлар бошқа динларнинг вакилларига фавқулодда ҳурмат ва бағрикенглик билан муносабатда бўлганлар. Ислом давлатларида яҳудий динидагилар ҳам, насронийлар ҳам ҳамиша тўла хавфсизликда, тинч-осойишталикда, диний эркинликда яшаб келганлар.
Буларнинг барчаси ислом бутун оламларга раҳмат ўлароқ келганидандир. Бундай мурувват бошқа бирор маконда ва замонда кўрилган эмас.
Асадуллоҳ Қудратуллоҳ,
Ҳадис илми мактаби ўқитувчиси
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 