Гуноҳ қилган киши қилган гуноҳидан тавба қилмоғи, афсус-надомат чекмоғи ҳамда унинг муқобилига гуноҳига каффорат бўладиган савобли амални қилишга киришмоғи лозим. Бордию нафс ундаги шаҳватнинг ғолиб келишлиги туфайли гуноҳни тарк қилишга йўл бермасада, жуда бўлмаганда инсон қилган гуноҳини ўчиришга лойиқ бўладиган бирор савоб ишни қилишдан ожиз қолмаслиги шарт. Шунда у савобли ва гуноҳли ишларни аралаштириб қилиб юрадиган кишилар жумласига дохил бўлади. Гуноҳларга каффорат бўладиган савобли ишлар қалб билан ҳам, тил билан ҳам, аъзолар билан ҳам бўлиши мумкин. Қандоқ бўлганда ҳам қилинадиган савобли амал қилинга гуноҳ ишнинг ўрнида, ҳар иккисининг ҳам келиб чиқиш сабаблари бир хил бўлмоғи даркор.
Қалб билан Аллоҳга тазарруъ қилишлик, чин дилдан гуноҳларни мағфират қилинишини сўрашлик гуноҳларга каффорат бўлади. Киши ўзини шунчалик ҳокисор тутмоғи лозимки, унинг ҳокисорлиги барчага баробар бўлсин. Кибрдан ўзини сақласин. Шунингдек, мусулмонларга яхшилик қилишни, тоат ибодатга мустаҳкам киришишликни қалбига тугмоғи ҳам гуноҳларга каффорат бўладиган қалб амалларидандир.
Тил билан эса, авваламбор ўз жонига қилган зулм (гуноҳ)ни эътироф этади, сўнгра шу гуноҳига истиғфор айтади. Жумладан: Эй парвардигор, мен ўз жонимга жабр қилдим, гуноҳ ишга қўл урдим, мени гуноҳларимни кечир, - дейди. Бундан бошқа истиғфор дуоларини ҳам айтади.
Аъзолар орқали қилинадиган амаллар: тоат-ибодатлар, фарз ва нафл садақалар ва ҳоказо. Ривоятларда айтилишича, гуноҳ қилинганидан кейин саккизта амал бажарилса ўша гуноҳнинг кечирилишини умид қилса бўлар экан. Тўрттаси қалб амаллари бўлиб, улар: тавба ёки тавба қилишни қасд қилиш, гуноҳлардан тийилишни ёқтириш, қилинган гуноҳга жазо келиб қолишидан қўрқиб юриш, гуноҳларнинг кечирилишидан умид қилиш. Тўрттаси аъзоларнинг амаллари, улар: гуноҳдан кейин икки ракъат намоз ўқиш, ундан кейин етмиш марта истиғфор ва юз марта “субҳаналлоҳил азим ва биҳамдиҳи” дейиш, сўнгра бирор нарса садақа қилиш, сўнгра бир кун рўза тутиш. Баъзи ривоятларда тўрт ракъат намоз ўқиш дейилган. Ҳадисда шундай дейилади: “Гуноҳдан кейин уни ўчирадиган савоб ишни қилгин” (Имом Термизий ривояти). Яъни, махфий гуноҳни махфий амал билан, ошкора гуноҳни ошкора амал билан каффорат қилгин, демакдир. Шунинг учун ҳам айтишадик: махфий садақа тунда қилинган гуноҳга каффорат бўлади, ошкора қилинган садақа кундузги гуноҳларга каффорат бўлади. Ишончли ҳадисда айтилишича: бир киши Расулуллоҳ с.а.в.га: Мен тунда бир бегона аёл билан бўлиб, у билан жимоъдан бошқа ҳамма нарсани қилдим. Энди менга Аллоҳнинг ҳукмини ижро қилинг, деди. Расулуллоҳ с.а.в. ундан: “Сен биз билан бомдод намозини ўқимадингми?” – деб сўрадилар. У: Ҳа, ўқидим, деб жавоб берди. Шунда Расулуллоҳ с.а.в.: “Савобли ишлар гуноҳларни ўчириб ташлайди”, дедилар. Бундан келиб чиқадики, намоз ўша гуноҳ учун каффорат бўлган экан. Расулуллоҳ с.а.в.нинг ўзлари айтганларидек: “Беш вақт намоз орада қилинган гуноҳларнинг каттасидан бошқа ҳаммасига каффорат бўлиб туради”.
Ҳарқалай мусулмон киши ҳар куни ўз нафсини ҳисоб-китоб қилмоғи, гуноҳларини санаб чиқиб уни савобли ишлар билан даф қилмоғи, гуноҳлардан тўхтамоғи лозим. Чунки, айтилган истиғфор то киши гуноҳлардан тўхтамагунича фойда бермайди. Ҳадисда айтилишича: “Қилган гуноҳига истиғфор айтиб яна гуноҳни қилаверишлик Аллоҳнинг оятини масхара қилиш билан баробардир”. Уламолардан бирлари айтган эканлар: “мен астағфируллоҳ деган сўзимнинг ўзига ҳам истиғфор айтаман”. Яна бирлари эса: “Тил учида истиғфор айтишлик ёлғончиларнинг тавбасидир”, деган эканлар.
Робия Адавия р.ҳ. айтадилар: “Биз айтадиган истиғфорнинг ўзи жуда кўп истиғфорга муҳтождир”. Яъни, қалбида гуноҳни яна такрор қилишга мойиллик бўла туриб Аллоҳга истиғфор айтган кишининг тавбаси ёлғончиларнинг тавбасидан бўлиб, истиғфори эса истиғфорга муҳтож бўлади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг

биринчи ўринбосари Ҳомиджон Ишматбеков.

https://t.me/tuhur