23 Декабр, 2024, 22 Жумадул сони, 1446
23 Декабр, 2024, 22 Жумадул сони, 1446
Ҳаё, номус иймондандир.
Ҳаёсиз доимо хору залилдир.
Алишер Навоий
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам биродарига ҳаё ҳақида танбеҳ бераётган киши олдидан ўтаётиб: «Уни тек қўй! Ҳаё иймондандир!” деганлар (Имом Бухорий ривояти).
Исломда 77 та шўъба бўлиб, унинг биттаси ҳаёдир. Албатта, иймонли киши ҳаёли бўлиши зарурдир. Комил мўмин бўлиши учун ҳам ҳаё керак.
Ҳаёсиз кишига доим бало, офат етиб туради, одамларнинг орасида ҳам мартабаси тушиб кетади, ҳурматини йўқотади.
Оилада ота ўғил болаларни тарбияласа, она қизларга одоб бериб, юриш-туриш, кийиниш маданиятини ҳар доим ўргатиши керак. Ҳозирги кунга келиб айрим ёшлар ғарб маданиятига тақлид қилиб бормоқда. Бу миллатнинг маданияти, миллийлиги йўқолиб боришига сабаб бўлаётган омиллардандир.
Минг афсуслар бўлсинки, бугунги кунда аксар ёшларимиз бешарм, беҳаё бўлиб кетмоқда, уларнинг оғзидан чиқаётган сўзларга ўзлари уялмасалар-да, атрофдагилар ноқулай аҳволга тушиб қолмоқда. Ёшларни бундай аҳволга солаётган нарса нима бўлиши мумкин, деймиз. Бунга сабаб оиладаги муҳит. Халқимизда бир гап бор: «Қуш уясида кўрганини қилади». Ҳақиқатдан ҳам, фарзандлар энг кўп маълумотни ота-онасидан йиғади, ота-она беҳаё сўзларни гапиради, уруш-жанжал қилади, бола эса уларнинг амалини қайтаради. Оиладаги муҳит носоғлом бўлса, фарзандга катта таъсир кўрсатади. Ярим кечаси бола кўчадан кириб келади, бунга ота-она бефарқ қарайди. Айниқса, қиз болаларда ҳам шундай ҳолатлар кузатилмоқда. Уларга уй эшигини отанинг ўзи очиб, “Яхши келдингми?!” – деб кутиб олишларини кузатмоқдамиз. Ана шундай ҳол беҳаёликка, шармандаликка олиб боришини наҳотки ўйлашмайди?! Ота “Қаердан келдинг?”, “Ким билан эдинг?”, “Нега кеч келдинг?” каби саволлар бермаса. Устига-устак йигит – қизларнинг кийимлари ҳам қониқарли эмас. Кийимлардаги чет тилида ёзилган беҳаё сўзларга ҳам улар бепарво. Ота-она “Болам фалон жойда ўқийди, мени қизим…”, деб керилишдан олдин фарзандларининг хулқ-атворини ҳеч кузатиб кўрганми?! Киядиган кийимига бефарқ, натижада, фарзандларининг беҳаё бўлиб тарбияланаётганлари, энг аввало, ота-оналарга боғлиқ. Муқаддас динимизда ҳаё ҳам катта неъмат эканлиги таъкидланади. Ота-она олдида фарзанларнинг ибоси, фарзандар олдида ота-онанинг шарм-ҳаёси, ака-сингил, опа-ука, тоға-жиян, қондошлик ҳаёси бўлиши зарур. Бу менинг отам-онам, акам, синглим, хоҳлаганимни қилсам бўлаверади, деган ҳолатларнинг ҳам, афсуски, гувоҳи бўлмоқдамиз. Йўқ, аслида ундай эмас, ҳаё ҳаммани тўсиб турувчи пардадир. Ҳатто шунақа ҳолатлар ҳам кузатилмоқдаки, беҳаё қилиқлар туфайли оилаларнинг тинчлиги бузилмоқда. Уларга танбеҳ бермоқчи бўлсанг, “Безбетни иши беш”, деб кулишади. Буларнинг бари сафсата. Беҳаёликнинг оқибати нохушликдир.
Уламолардан бири Фузайл ибн Иёз бадбахтнинг нишонаси беш нарсада эканлигини таъкидлаганлар:
– Бешарм ва беҳаё бўлмоқ;
– Кўнгли қаттиқ бўлмоқ;
– Дунёга моил бўлмоқ;
– Кўзи ёшсиз бўлмоқ;
– Умидсиз бўлмоқ;
Чиндан ҳам, кишидан ҳаё кетса, кўнгли қаттиқлашади, инсонлар орасига оғринмасдан низо солишга ҳаракат қилади, дунёга муҳаббати борган сари ошади, ҳой-ҳавасга берилади, аммо ҳаё ҳақида ўйлаб ҳам кўрмайди.
Агар одамда заррача ҳаё бўлса, ўзини ҳам, бошқаларни ҳам ноқулай ҳолга солиб қўймасликка уринади.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:“Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё билан ҳаё қилинглар!”, деб марҳамат қилдилар. Биз:“Эй, Аллоҳнинг элчиси! Аллоҳга шукрки, биз ҳаё қиламиз”, дедик. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё билан ҳаё қилишлик бошни ва унда жойлашган нарсаларни, қоринни ва унда тўлдирилган нарсаларни асрамоғинг, ўлимни (бир ривоятда: қабрларни) ва синовларни эсламоғингдир. Кимки охиратни хоҳласа, дунё зийнатини тарк қилур. Кимки мана шундай қилса, муҳаққақ, Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилган бўлур”, – дедилар (Термизий, Ҳоким, Аҳмад, Табароний ривоят қилишган).
Ҳаёли кишилар ўзларни чиройли тутадилар, бўлар-бўлмас гапларни гапириб кишиларни ўзига қаратишга ҳаракат қилмайдилар.
Ияс ибн Қурра роҳматуллоҳи алайҳи шундай ривоят қиладилар:
«Умар ибн Абдулазизнинг ҳузурида эдим. Унинг олдида ҳаё зикр қилинди ва одамлар:
– Ҳаё диндандир, – дедилар.
Шунда Умар:
– Йўқ! Ҳаё диннинг ҳаммасидир! – деди”.
Демак, ҳаё диннинг барчаси экан, киши ҳаёси билан динининг гўзаллигини кўрсатиб туради ҳамда ўзидаги дини, олган тарбиясини ҳаёси орқали янада гўзаллаштиради.
Шундай қилиб, инсоннинг тарбияли, ҳаёли бўлишида ота-онанинг ўрни беқиёсдир. Фарзанд биринчи бўлиб ота-онадан ўрнак олади, уларга қараб иш тутади.
Хулоса қилиб айтганда, ҳаёли киши барчанинг ҳурматига сазовор бўлади. Ҳаё фақат яхшилик ва хайрли ишларга етаклайди. Ҳаёсизлик эса ёмонлик, нафратга олиб боради. Ҳаё инсонларнинг зийнати бўлиб, ҳар доим яхшиликка сабабчи бўлади. Ёшларимизни ҳаёли ва катталарни ҳурмат қиладиган қилиб тарбиялаш – ҳар бир ота-онанинг бурчидир. Айни пайтда, қизларимиз ва келинларимиз момоларимиздан ибрат олсалар ва шу ибратлари натижасида келажак авлодни соғлом ва баркамол қилиб тарбияласалар, элимиз, юртимиз равнақи учун улкан ҳисса қўшган бўлардилар.
Муқаддас БУЗРУКХОНОВА
“Хадичаи Кубро” аёл-қизлар ўрта махсус
ислом билим юрти толибаси
ЎМИ Матбуот хизмати
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
УЛУҒ ҲИСОБ-КИТОБ БЎЛИШИ БАЁНИ
- 55حِسَابُ النَّاسِ بَعْدَ الْبَعْثِ حَقٌّ فَكُونُوا بِالتَّحَرُّزِ عَنْ وَبَالِ
Маънолар таржимаси: Қайта тирилишдан кейин инсонларнинг ҳисоб беришлари ҳақдир, шундай экан (эй инсонлар) ёмон оқибатдан (қиёматда ёмон ҳисобга йўлиқишдан) сақланишда бўлинглар.
Назмий баёни:
Қиёматда ҳисоб бўлмоғи аниқ,
Ёмон оқибатдан сақлан, халойиқ.
Луғатлар изоҳи:
حِسَابُ – мубтадо.
النَّاسِ – музофун илайҳ.
بَعْدَ – зарфи замон.
الْبَعْثِ – музофун илайҳ. Луғатда “юбориш”, “жонлантириш”, “уйғотиш” каби маъноларни англатади.
حَقٌّ – хабар. Воқеликнинг берилган ҳукмга мувоқ бўлиши ҳақ дейилади.
كُونُوا– ноқис феъл, охиридаги واو исми.
بِ – “мажозий зарфият” маъносида келган.
تَّحَرُّز – “сақланиш”, “ўзини асраш” ва “эҳтиёт бўлиш” маъноларини англатади. Жор мажрур كُونُوا нинг хабари эканига кўра насб ўрнида турибди.
وَبَالِ – “зарар”, “ҳалокат” маъноларида бўлиб, ёмон оқибатга олиб борувчи нарсаларга нисбабтан ишлатилади. Жор мажрур تَّحَرُّز га мутааллиқ.
Матн шарҳи:
Байт мазмунидан, эй инсонлар, келажакда ҳисоб-китоб бўлиши ҳақдир, шунинг учун ўткинчи нарсаларга алданиб қолманглар, зиммаларингиздаги Аллоҳ таолонинг ҳақларини ҳам, инсонларнинг ҳақларини ҳам адо этинглар, агар ҳозир адо этмасангиз, улуғ ҳисоб-китоб кунида бадалини тўлайсизлар, деган маъно тушунилади.
Сўфи Оллоҳёр бобомиз қайта тирилгандан кейинги ҳисоб-китобни қуйидаги содда ва равон сўзлари билан баён қилган:
Удур ҳоким нечукким ҳукм қилди,
Тирил дегач ҳама олам тирилди.
* * *
Йиғар маҳшар ерида барча жонни,
Сўрар бандасидин яхши-ёмонни.
Яъни ўша кунда инсонлар ҳисоб-китоб жойидан яхши ва ёмон қилган амалларининг самараларини кўриш учун гуруҳ-гуруҳ бўлиб қўзғаладилар. Тупроқ зарраси вазнидаги яхши амални қилган бўлса, уни ўзининг амаллари ёзилган саҳифада борлигини кўради ва ўшанга лойиқ мукофотни олади. Ибн Аббос розияллоҳу анҳу зарра ҳақида: “Кафтингизни ерга қўйиб кўтарганда унга ёпишган ҳар бир тупроқ заррадир,” – деган.
Яъни ўша кунда қилинган барча яхшию ёмон амаллар соҳибидан асло ажрамайди. Ҳаммага амаллари ёзилган китоб очиқ ҳолатда кўрсатилади. Бу китобда яхши ишлар ҳам, ёмон ишлар ҳам, очиқ-ойдин кўриниб туради, бирортаси ҳам пинҳон қолмайди. Китоб соҳибига, амалларинг ёзилган китобни ўқи! Бугунги кунда қилган амалларингга ўзинг гувоҳлик берасан! Бошқа гувоҳ ё бошқа ҳисобчига муҳтож бўлмайсан, – дейилади.
Қилинган яхши ишларнинг мукофотлари кўпайтириб берилади, ёмон ишларга эса кўпайтирилмасдан жазо берилади:
Ушбу ўн баравар ошириб мукофотлаш ҳам аслида кўп мукофот беришнинг энг ози ҳисобланади. Чунки гоҳида етти юз бараварига бериладиган ёки ундан ҳам кўпига бериладиган мукофот берилади. Ёмон амал қилганларга эса қилган ёмонликларидан ошиқча жазо берилмайди, қилган ёмонлигига белгиланган жазонинг ўзигина берилади. Яхши амалларнинг мукофотини кўпайтириб бериш, Аллоҳ таолонинг фазлу марҳамати бўлса, ёмон иш қилганларни қилмишларига яраша жазолаши У зотнинг адолати ҳисобланади.
Шунингдек, кофир жинларнинг ҳам азобга гирифтор этилишини уламолар бир овоздан таъкидлаганлар. Жин сурасида қуйидагича хабар берилган:
“Аммо (йўлдан) озганларга эса, бас, улар жаҳаннамга ўтин бўлувчи кимсалардир”[4].
Яъни тўғри йўлдан озиб, иймон келтирмаган кофир жинлар, кофир инсонлар каби жаҳаннамга “ўтин” бўладилар.
Аммо мўмин жинларнинг жаннатга киришлари тўғрисида ихтилоф бўлиб, бу ҳақида Бадриддин Шиблий Ҳанафий[5] ўзининг машҳур “Окомул маржон фи аҳкамил жан”[6] китобида тўрт хил сўзни келтирган.
МЎМИН ЖИНЛАРНИНГ ЖАННАТГА КИРИШЛАРИ ҲАҚИДАГИ ҚАРАШЛАР
“Уламолар мўмин жинларнинг жаннатга киришлари ҳақида тўрт хил қарашни айтганлар:
1. Жумҳур уламолар мўмин жинларни жаннатга киради, деб ҳисоблайдилар. Ушбу қарашни Ибн Ҳазм “Милал” китобида Абу Яъло, Абу Юсуф ва бошқа кўпчиликлардан ривоят қилган;
2. Жинлар жаннатга кирмайдилар, балки унинг атрофида бўладилар. Инсонлар уларни кўрадилар, улар эса инсонларни кўрмайдилар. Ушбу қараш Молик, Шофиъий, Аҳмад, Абу Юсуф ва Муҳаммадлардан ривоят қилинган;
3. Жинлар Аърофда[7] бўладилар;
4. Бу ҳақида ҳеч қандай гап айтмаслик”[8].
ЖИНЛАР ВА ШАЙТОНЛАР ОРАСИДАГИ ФАРҚЛАР
Жинлар ва шайтонлар орасидаги фарқлар ҳақида “Ақидатул муъмин” китобида қуйидагилар ёзилган: “ Жинлар икки турли бўлади:
1. Шайтонлар. Буларда ҳеч қандай яхшилик бўлмайди;
2. Жинлар. Булар орасида солиҳлари ҳам, ёмонлари ҳам бўлади.
Жинларнинг ҳолати инсонларга ўхшаш бўлиб, улар орасида хушфеъллари ҳам, бадфеъллари ҳам, мўминлари ҳам, кофирлари ҳам бўлади.
Шайтонлар аслида жинларнинг вакиллари ҳисобланади. Зеро, иблиснинг жинлардан бўлгани Қуръони каримда хабар берилган:
Шайтон илоҳий раҳматдан қувилиб, барча яхшиликлардан кесилгач, мазкур ишлар унинг зурриётларига ҳам мерос бўлиб ўтган. Шунинг учун шайтонларда асло яхшилик бўлмайди, улар фақат ёмонликни биладилар ва доим ёмонликка чақирадилар. Буларнинг ҳолатига илон анча яқин мисол бўла олади. Яъни илондан фақат илон туғилади, илон насли борки, барчаси доим заҳар солиш пайида бўлади. Худди шу сингари, шайтонлардан ҳам фақат шайтонлар туғилади, шайтон насли борки, доим одам болаларини йўлдан уриш пайида бўлади.
Шунингдек, аслида шайтон бўлмаган жин ва инсонлар ҳам ифлос ишларни қилишлари ва туғёнга кетишлари сабабли шайтонга айланиб борадилар. Шайтонга айланганларининг ашаддийлари “Марид” дейилади, янада бундан ҳам ортиқ туғёнга кетганлари “Ифрийт” деб номланади.
Шайтонларнинг васваса қилишлари ҳақида Қуръони каримда шундай хабар берилган:
“Шунингдек, ҳар бир пайғамбарга инсу жиннинг шайтонларини душман қилиб қўйдик. Улар алдаш мақсадида сохта хушсуханлик билан бир-бирларига васваса қиладилар”[10].
Ушбу оят шайтонларнинг инсонлардан ҳам, жинлардан ҳам бўлишига далолат қилади. Жинларнинг турли бўлиши ҳақида эса уларнинг тилидан ҳикоя тарзда шундай хабар берилган:
“Ва албатта, биздан солиҳлар ҳам ва бошқалар ҳам бор. Турли гуруҳлар бўлган эдик”[11].
Ушбу оятда эса жинларнинг ораларида солиҳлари ҳам бўлиши баён қилинган”[12].
Кейинги мавзулар:
Номаи аъмол берилиши ҳақидаги эътиқодимиз.
[1] Залзала сураси, 7, 8-оятлар.
[2] Исро сураси, 13, 14-оятлар.
[3] Анъом сураси, 160-оят.
[4] Жин сураси, 15-оят.
[5] Бадриддин Шиблий Ҳанафий ҳижрий 712 йилда Дамашқда туғилган. Ҳанафий мазҳабидаги улуғ муҳаддис олимлардан бири бўлган бу зотнинг “Фусул фи аҳвали Расул”, “Кашфул ибҳам бишарҳил аҳкам”, “Нашрул аълам фи аҳкамис салам” ва “Окомул маржан фи аҳкамил жан” каби кўплаб асарлари бўлган. Ҳижрий 796 йилда вафот этган.
[6] “Окомул маржон фи аҳкамил жан” китоби жинларга тааллуқли ҳукмларни баён қилувчи энг мўътабар асарлардан бири ҳисобланади. Унда жинларнинг мавжудлиги, уларнинг синфлари, саҳоба жинлар, мўмин жинларнинг жаннатга киришлари ҳақидаги қарашлар каби ранг-баранг мавзулардаги маълумотлар жамланган. Бадриддин Шиблийдан кейинги олимлар жинлар тўғрисидаги маълумотларни баён этишда, асосан, ушбу китобдан фойдаланишган. “Фатҳул Борий шарҳу Саҳиҳил Бухорий”дек мўътабар китобда ҳам агарчи номи баён қилинмаган бўлса-да, ушбу китобдан иқтибос келтирилган.
[7] “Аъроф – жаннат билан дўзахни ажратиб турадиган девор, арасот. Бу жой жаннатга ҳам, дўзахга ҳам кирмаган, яъни вақти соати келиб, Аллоҳ таоло уларни жаннатга киритгунга қадар маълум муддат турадиган кишиларнинг жойидир”. Қаранг: Шайх Абдулазиз Мансур. Қуръони карим маъноларининг таржима ва тафсири. – Тошкент: “Тошкент ислом университети” нашриёт-матбаа бирлашмаси, 2006. – Б. 151.
[8] Бадриддин Шиблий Ҳанафий. Окомул маржон фи аҳкамил жан. – Қоҳира: “Дорул ҳарам литтурос”, 2009. – Б 155.
[9] Каҳф сураси, 50-оят.
[10] Анъом сураси, 112-оят.
[11] Жин сураси, 11-оят.
[12] Абу Бакр Жобир Жазоирий. Ақидатул муъмин. – Мадинаи мунаввара: “Мактабатул улум вал ҳикам”, 2009. – Б. 122.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 