Олимлар Афғонистоннинг Ўзбекистон билан чегарадош Балх водийсида кўплаб аҳоли манзилгоҳларини ҳам топган. Қўналғаларнинг энг қадимийси қарийб минг йил аввал пайдо бўлган. Шу пайтга қадар бу ерда атиги 77 та ана шундай манзилгоҳ топилган бўлиб, сунъий йўлдошдан олинган тасвирлар уларнинг сони мингдан зиёд эканини кўрсатди.
Бу ҳақда Science журналида чоп этилган мақолада маълум қилинди. Археологлар ҳудудни ўрганишда айғоқчи сунъий йўлдош ҳамда ҳарбий дронлардан фойдаланган.
Тадқиқотчилар Афғонистон ҳудудидан фанга аввал маълум бўлмаган, лекин инсоният тамаддунида катта аҳамиятга эга бўлган кўплаб жойларни аниқлашган. Хусусан, XVI-XVII асрларда бунёд этилган 119 та карвонсарой Буюк Ипак йўли бўйлаб сафар қилган савдогарларга бошпана вазифасини ўтаган. Карвонсаройлар бир-биридан қарийб 20 километр олисликда жойлашган бўлиб, бу ўша пайтларда карвонларнинг бир кунлик босиб ўтган масофаси билан тенг.
Тадқиқотлар, шунингдек, Систан ва Ғилмон вилоятлари ҳудудидаги қадимий аҳоли манзилларида ирригация тармоқларига катта эътибор қаратилганини кўрсатди. Бу ерда барпо этилган каналлар тармоғидан олимларнинг фикрича, ерларни суғоришда кенг фойдаланилган.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Аллоҳ таоло мени етти фарзанд билан сийлаган. Кўпдан бери тижорат билан шуғулланиб келаман. Бундан чамаси 30 йил аввал бир ҳадисни ўқиб қолдим. Имом Бухорийдан ривоят қилинишича: Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳасан ва Ҳусайнга паноҳ тилаб: “Аъуузу би-калимаатиллааҳит тааммаати мин кулли шайтонин ва ҳаамматин ва мин кулли ъайнин лаамматин”, дер (Маъноси: “Иккингизга Аллоҳнинг тугал калималари ила ҳар бир шайтондан ва зараркунандадан ҳамда гуноҳкор кўздан паноҳ тилайман”) ва сўнгра: “Бобонгиз булар ила Исмоил ва Исҳоқ алайҳимуссаломга паноҳ тилар эди”, дер эдилар.
Ўз-ўзимга: “Иброҳим алайҳиссалом фарзандлари Исмоил ва Исҳоқни, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам невараларини шундай дуо қилган бўлсалар, демак, бу жуда муҳим дуо экан-да”, дедим ва мен ҳам ҳар кеча фарзандларимни шундай дуо қилишга қарор қилиб, ушбу гўзал одатни йўлга қўйдим. Бу одатни ҳеч қачон, ҳатто сафарда бўлганимда ҳам канда қилмадим.
Узоқда бўлсам телефон орқали боғланиб, дуо қилар эдим. Ҳатто улар улғайиб, оилали бўлиб кетганларида ҳам бу одатимни ташламадим. Оталарнинг фарзандларини дуо қилиши, меҳр билан уларнинг бошини силаши улар ораларида меҳр уйғотар, ғам-ташвишларни аритар, ўртадаги масофани олиб ташлар экан.
Ҳаётимдаги энг бахтли пайтларимдан яна бири Аллоҳ таоло мени неваралар билан сийлаб, уларни ҳам Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдек дуо қилишни бошлаган пайтим дея оламан.
Абдуллоҳ Муҳаммад Абдулмуътийнинг "Меҳр ойи" китобидан
Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Ҳикматуллоҳ Рўзалиев таржимаси.