04 Январ, 2025, 5 Ражаб, 1446
04 Январ, 2025, 5 Ражаб, 1446
بسم الله الرحمن الرحيم
اَلْحَمْدُ للهِ الَّذِي حَثَّ الْمُؤْمِنِيْنَ عَلَى الْمَحَبَّةِ وَصِلَةِ الْأَرْحَامِ، وَحَذَّرَهُمْ مِنَ الْقَطِيْعَةِ وَالْخِصَامِ، وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى رَسُولِهِ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ، نَبِيِّ الرَّحْمَةِ وَرَسُولِ السَّلاَمِ، وَعَلَى آلِهِ وَصَحَابَتِهِ الْكِرَامِ، أَمَّا بَعْدُ
СИЛАИ РАҲМ – ҚАРИНДОШЛИК АЛОҚАЛАРИНИ ЯХШИЛАШ
Муҳтарам жамоат! Силаи раҳмнинг ўта муҳимлиги сабабидан ушбу мавзуни яна бир бор шарҳлашга қарор қилдик. Динимизда ўзгаларга яхшилик қилиш, улар билан дўстлик алоқаларини боғлашга буюрилади ва тарғиб қилинади. Хусусан, қариндошлар ўртасидаги яхши муносабатларни мустаҳкамлаш жуда савобли экани, бу ҳар бир мусулмоннинг зиммасидаги илоҳий бурч экани кўп таъкидланади.
“Силаи раҳм” арабча сўз бўлиб, “сила” – боғлаш, “раҳм” – қариндош, яъни “қариндошлик алоқаларини боғлаш”, деган маънони билдиради.
Силаи раҳм қилиш – ўзгаларга нисбатан қариндошларига ғамхўр ва муҳаббатлироқ бўлиш, улардан хабардор бўлиб, моддий-маънавий жиҳатдан қўллаб туришдир. Қариндошлар ичида бошқаларга нисбатан энг ҳақдорлари ота-она, ака-ука, опа-сингил каби яқин қариндошлардир.
Умуман олганда силаи раҳмни боғлаш динимиз ҳукмига кўра вожибдир. Уни узиш эса катта гуноҳлардан бири ҳисобланади. Бунга уламолар иттифоқ қилишганини Имом Қуртубий ва Қози Иёзлар нақл қилганлар.
Қуръони каримнинг бир қанча оятларида қариндошлик алоқаларини боғлашнинг фазилати ва уни узишнинг ёмонлиги ҳақида сўз юритилган. Жумладан, қуйидаги оятда қариндошликни боғлайдиган кишилар мақталади:
وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ
яъни: “Улар Аллоҳ боғланишга буюрган нарсаларни (яъни қариндошлар билан алоқани) боғлайдилар, Парвардигорларидан қўрқадилар ва (охиратда) ҳисоб-китобнинг нохуш кечишидан чўчийдилар” (Раъд сураси 21-оят).
Аллоҳ таоло бандаларини яхшиликларга буюради ва ёмонликлардан қайтаради. Буюрилган амаллар ичида муҳимларидан бири силаи раҳм қилишдир. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай деган:
إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ
яъни: “Албатта, Аллоҳ адолатга, эзгу ишларга ва қариндошга яхшилик қилишга буюради ҳамда бузуқчилик, ёвуз ишлар ва зулмдан қайтаради. Эслатма олурсиз, деб (У) сизларга (доимо) насиҳат қилур” (Наҳл сураси 90-оят).
Ояти карималарда қариндош уруғлик алоқаларини узганларга қаттиқ таҳдид қилинади:
فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَكُمْ أُولَئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَى أَبْصَارَهُمْ
яъни: “Агар (имондан) бош тортсангиз, аниқки, сизлар ерда бузғунчилик қиларсизлар ва қариндошларингиз (билан ҳам алоқаларингиз)ни узасиз, албатта ундай кимсаларни Аллоҳ лаънатлагандир, бас, уларнинг (қулоқларини) «кар», кўзларини «кўр» қилиб қўйгандир” (Муҳаммад сураси 22-23-оятлар).
Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам бу мавзу жуда муҳимлигини таъкидлаб шундай деганлар:
مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ باللهِ وَاليَومِ الآخِرِ، فَلْيَصِلْ رَحِمَهُ
مُتَّفَقٌ عَلَيهِ
яъни: “Ким Аллоҳга ва охират кунига имон келтирган бўлса, қариндошлик алоқаларини боғласин” (Муттафақун алайҳ).
Пайғамбаримиз алайҳиссалом бизга силаи-раҳм сабабли ризқнинг мўл-кўл бўлиши, умрнинг узоқ бўлишини уқтирадилар:
من أحَبَّ أنْ يُبْسَطَ لَهُ في رِزْقِهِ، ويُنْسأَ لَهُ في أثَرِهِ، فَلْيَصِلْ رَحِمَهُ
مُتَّفَقٌ عَلَيهِ
яъни: “Ким ризқи кенг бўлиши, умри узун бўлишини хуш кўрса, қариндошлик алоқаларини боғласин” (Муттафақун алайҳ).
Аллоҳ таолонинг изни билан силаи раҳм, уни боғлаганларни дуо, узганларни дуоибад қилиб туради. Оиша онамиз Пайғамбаримиз алайҳиссаломдан ривоят қиладилар:
لرَّحِمُ مُعَلَّقَةٌ بِالْعَرْشِ، تَقُولُ: مَنْ وَصَلَنِي وَصَلَهُ اللهُ، وَمَنْ قَطَعَنِي قَطَعَهُ اللهُ
أخرجه البخاري عن عائشة رضي الله عنها
яъни: “Раҳм (қариндошлик) Аршга осилиб: “Ким мени уласа, Аллоҳ уни уласин! Ким мени узса, Аллоҳ уни узсин!”, дейди” (Имом Бухорий ривоятлари).
Силаи раҳмни узиш гуноҳи кабиралардандир. Шуни билиб ҳам ҳеч бир сабаб ва шубҳасиз силаи раҳмни узишни ҳалол санаган, мумкин деб эътиқод қилган киши жаннатга кирмайди. Бу ҳақида Пайғамбаримиз алайҳиссаломдан қуйидаги ҳадис ривоят қилинади:
لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ قَاطِعٌ" قَالَ سُفْيَانُ فِي رِوَايَتِهِ: "يَعْنِي قَاطِعَ رَحِمٍ
متفق عليه
яъни: “Кесувчи жаннатга кирмайди”. Суфён раҳимаҳуллоҳ ўз ривоятларида: “Қариндошликни узувчи назарда тутилган”, дейдилар (Муттафақун алайҳ).
Юқоридаги ояти карима ва ҳадиси шарифларга кўра силаи-раҳм мусулмон кишига фарз бўлган амалдир. Агар ҳар биримиз силаи-раҳмга амал қилиб, қариндош уруғларимизнинг ҳолидан хабардор бўлсак, жамиятдаги жуда кўплаб муаммолар барҳам топади. Акс ҳолда дунёда ҳам охиратда ҳам кўп қийинчиликларга дучор бўлинади.
Абдуллоҳ ибн Амр разияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар:
لَيْسَ الْوَاصِلُ بِالْمُكَافِئِ وَلَكِنْ الْوَاصِلُ الَّذِي إِذَا قَطَعَتْ رَحِمُهُ وَصَلَهَا
رواه الامام البخاري
яъни: “Ҳақиқий силаи раҳм қилувчи киши қариндошлари тарафидан унга қилинган алоқага жавоб тариқасида (борди-келди) алоқа қилаётган одам эмас, балки улар тарафидан алоқа узилган пайтда уларга алоқани боғлаган одамдир” (Имом Бухорий ривоятлари).
Саҳоба Абу Талҳа разияллоҳу анҳу Мадинада энг бадавлат ансорлардан эдилар. Унинг Масжиди Набавий рўпарасида Байраҳо номли боғи бўлиб, уни жуда яхши кўрарди. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳам боққа кириб, ундаги булоқнинг сувидан ичар эдилар. Анас разияллоҳу анҳу айтадилар: “Суйган нарсаларингиздан эҳсон қилмагунингизча сира яхшиликка (жаннатга) эриша олмайсизлар...” ояти нозил бўлган пайтда, Абу Талҳа разияллоҳу анҳу: “Эй, Аллоҳнинг Расули! Менинг энг яхши кўрганим Байраҳо боғим. Уни Аллоҳ йўлида садақа қилдим. Мен уни охиратга захира бўлишини умид қиламан. Боғни Аллоҳ буюрган жойга ишлатинг”, деди. Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Аллоҳ сенга барака берсин! Бу жуда фойдали мол бўлди, жуда фойдали мол бўлди. Эй Абу Талҳа, уни ўзингнинг муҳтож яқинларингга сарфлашингни фойдали деб биламан”, дедилар. Абу Талҳа разияллоҳу анҳу боғни қариндошлари ва амакиларининг ўғилларига бўлиб бердилар (Имом Бухорий ривоятлари).
Маймун ибн Миҳрон айтадилар: “Умар Ибн Абдулазиз менга: “Силаи раҳмни узган кишилар билан дўст бўлмагин, чунки Аллоҳ таоло уларни Қуръони каримнинг икки оятида лаънатлаган”. (Бу ерда Раъд сураси 25-оят ва Муҳаммад сураси 22-23-оятлари назарда тутилган).
Демак, силаи раҳм қариндошлар билан чиройли муносабатда бўлиш, уларнинг хурсандчиликлари билан қувониш, мусибатларига ҳамдард бўлиш, муҳтож бўлсалар уларга ёрдам бериш, уларни доимо зиёрат қилиб туриш, кўнгилларини олиш, дилларини оғритишдан сақланиш, улардан бирор ёмонлик етса ҳам кек сақламай кечириб юбориш, қалбида уларга нисбатан ҳасад ва адоват сақламасдан ўртада муҳаббат пайдо қилиш йўлида бор куч ва ғайратини сарф қилиш каби фазилатларни ўз ичига олади.
Бугунги кунимизда силаи-раҳм билан боғлиқ, гоҳида кўзга ташланадиган нохуш воқеалар динимиз кўрсатмаларига зиддир. Масалан, ота-оналар дунёдан ўтгач, ака-ука, опа-сингиллар ўртасида арзимаган мол-мулк, ерни деб келишмовчиликлар чиқиши ёки секин-секин муносабатлар ёмонлашиб, ўзаро узоқлашиб, бегоналардек бўлиб кетишлари, бир-бирларини йўқлаш, тез-тез хабарлашишни ҳам унутишлари ўта аянчли ҳолатлардир.
Силаи раҳмга амал қила олмасликнинг яна бир сабаби исрофдир. Ака бой, ука камбағал. Ака еб-ичиш, кийиниш, уй-жой, улов ва тўй-маракада ҳашамат ва исрофга йўл қўяди, лекин атрофидаги “жигар”ларини унутади. Уларга етарлича аҳамият бермайди. Аслида одам мўътадил йўл тутса, ҳам ўзига яхши шароит, ҳам силаи раҳмга амал қилиши мумкин. Аллоҳ таоло ҳатто инфоқ-эҳсон қилишда ҳам ўрта йўлни тутишга буюриб шундай дейди:
وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا
яъни: “Улар эҳсон қилганларида исроф ҳам, хасислик ҳам қилмаслар, (тутган йўллари) бунинг ўртасида – мўътадилдир” (Фурқон сураси, 67-оят).
Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам ҳадисларининг бирида:
لُوا وَاشْرَبُوا، وَالْبَسُوا وَتَصَدَّقُوا، فِي غَيْرِ إِسْرَافٍ وَلاَ مَخِيْلَةٍ
(رواه الإمام البخاري)
яъни: “Енглар, ичинглар, кийининглар ва садақа қилинглар, исроф ва мақтанчоқлик қилмаган ҳолда” (Имом Бухорий ривоятлари).
Исрофгарликдан қутулиш йўллари:
Шуни ҳам таъкидлаш керакки, баъзилар унумдор ерга эга бўлиб, уни қаровсиз ҳолда қолдириб, на ўзлари ва на бошқалар ундан фойдаланмаётганига гувоҳ бўламиз. Мана шундай қилиш ҳам ерни исроф қилиш ва ҳаққини адо қилмасликка киради.
2021 йил 8 июнь куни давлатимиз раҳбари томонидан муҳим бир Фармон имзоланди. Унга кўра ер ресурсларидан унимли фойдаланиш, уни ўзбошимчалик билан эгаллаш ҳолатларига бутунлай чек қўйиш белгиланган.
Дарҳақиқат, ер, сув, кўчат ва бошқа деҳқончилик билан боғлиқ нарсаларни исроф қилмаслик, авайлаб ва эҳтиёт қилиб фойдаланиш зарур эканини унутмаслигимиз лозим.
Мана шу ўринда, баъзи кишилар онгида шаклланиб қолган моддий бойликлар, жумладан ер ҳам “давлатники бўлса, хоҳлаганча фойдаланиш, талон-тарож қилиш мумкин”, деган нотўғри тушунчалар ниҳоятда хатарлидир. Чунки давлат мулки – халқ мулкини ноҳақ эгаллаш, якка шахс мулкини эгаллашдан гуноҳи каттароқ бўлади. Зулм қилган бўлса, бир кишини топиб рози қилиш мумкин, лекин халқнинг ҳаққига хиёнат қилса, миллионлаб одамларни қандай рози қилади?!
Хулоса қиладиган бўлсак, динимиз талабига кўра яқин қариндошлар доим бир-бирларини ҳолларидан огоҳ бўлиб, ўзаро ёрдамчи бўлиб туришлари керак. Ўтган улуғларимиз: “Қариндошникига қадам ранжида қилмасанг, муҳтож бўлганида молингдан бермасанг, силаи раҳмни узибсан”, дер эдилар.
Одатдаги ва хурсандчилик кунлари, айниқса ҳайит кунлари ўзаро зиёратлашиш, ҳадялар алмашиш, олисда бўлса, телефон ёки интернет ёрдамида ҳол-аҳвол сўраш одамга катта савоб келтиради.
Аллоҳ таоло барчамизни силаи-раҳм қилувчилардан қилсин, ризқимизни мўл, амалимизни солиҳ, умримизни узун қилсин!
Муҳтарам имом-домла! Келгуси жума маърузаси “Юсуф алайҳиссалом қиссасидан ибратлар” мавзусида бўлади, иншааллоҳ.
ЯНГИ ЗОҲИРИЙЛАР
Ҳозирги пайтда ҳам эски зоҳирийларнинг баъзи фикрлари билан қуролланган тоифалар мавжуд. Биз уларни ушбу сатрларимизда «ихтилофчилар», «бемазҳаблар» деб атамоқдамиз. Баъзи кўзга кўринган уламоларимиз эса уларни «янги зоҳирийлар» деб аташади. Ана шу муҳтарам уламоларимизнинг таъкидлашларича, «янги зоҳирийлар»да ҳам эски зоҳирийларнинг сиймолари мавжуд. «Янги зоҳирийлар» эскиларидан кўп нарсаларни, жумладан, жузъий матнларга ёпишиб олиб, ҳарфма-ҳарф таҳлилга ўтиш, юзаки маъно бериш, қиёсни инкор қилиш, ҳукмларни мақсад ва ҳикматга боғламаслик каби хусусиятларни мерос қилиб олган бўлсалар ҳам, илмда, хусусан, ҳадис ва осорларда кенгликни олмаганлар. Бу эса ўз навбатида уларнинг динни тушунишларига, диний матнлардан шаръий ҳукмларни чиқаришларига, ҳаёт ва одамлар билан бўладиган муомалаларига ўз таъсирини кўрсатган.
Турли гуруҳларга мансуб янги зоҳирийларнинг фаолиятини ўрганган уламоларимиз уларнинг қуйидаги хусусиятларига алоҳида эътибор қаратадилар:
1. Оят ва ҳадисларни фаҳмлашда ҳамда улардан ҳукм чиқаришда сиртқи маъноларга ёпишиб олиб, ҳарфма-ҳарф таҳлил қилиш ҳамда матнларнинг ортидаги мақсад ва ҳикматларга назар солмаслик.
2. Масалаларнинг оғир томонини олиш ва қийинлаштиришга мойиллик.
3. Ўз фикрини ягона тўғри фикр деб ҳисоблаб, ғурурга кетиш.
4. Ўз фикрига мухолиф бўлганларга нисбатан муросасиз бўлиш.
5. Ўзидан бўлмаганларни «фосиқ», «бидъатчи» ва «кофир»га чиқариш.
6. Диний, мазҳабий ва бошқа масалаларда фитна чиқишига бепарво бўлиш.
Юқорида айтиб ўтилган ва бу ерда айтилмаган яна бошқа хусусиятлари ила янги зоҳирийлар мусулмонлар ичида доимий равишда турли ихтилофларнинг чиқиб туришига сабаб бўлмоқдалар. Агар ушбу тушунча ва фикрларни фақат ўзлари татбиқ қилиб, бошқаларга таъсири бўлмаса, ҳеч ким хафа бўлмас эди. Аммо, минг афсуски, улар ўз фикрларига бошқалар ҳам юриши лозимлигини даъво қилишлари ва бу борада олиб бораётган ишлари билан мусулмонлар оммасини паришон қилмоқдалар.
Қуйида бизнинг шароитимизда кўпроқ ташвишга сабаб бўлган ихтилофлар ва уларга қарши берилган тушунтириш ва жавоблардан намуналар келтирилади. Яхши ният билан ҳали содир бўлмаган ёки у даражада кўп тарқалмаган ихтилофлар ҳақида сўз очмасликка ҳаракат қилдик. Ўша ихтилофлар бизда қўзғалмас, деган умиддамиз.
Шу билан бирга, биз юқорида зикр этилган ихтилофчилардан бошқаларни, яъни ўз ичимиздан чиққан ихтилофчилардан ҳам баъзиларини эслаб ўтдик. Чунки биз фақатгина маълум гуруҳ ёки тоифага эмас, умуман, ҳар қандай ихтилофга мутлақо қаршимиз.
Тажрибадан собиқ Совет Иттифоқи ҳудудидаги мусулмонлар ва уларнинг аҳли илмлари, имомлари ва диний соҳага боғлиқ бошқа кишиларининг ушбу ихтилофлар бўйича далил ва ҳужжатли маълумотларга эҳтиёжлари тушиб туриши маълум бўлгани учун ҳам уларни бир жойга жамлашни маъқул деб топдик.
НАМОЗДАН КЕЙИН ЖАМОАТ БИЛАН ДУО ҚИЛИШ
Ихтилофчи ва бемазҳаблар намоздан кейин жамоат бўлиб дуо қилишни ҳам инкор қиладилар. Бу ишни қилганларни хатокорликда айблайдилар. Ҳижрий 1430, милодий 2009 сананинг ёзида бемазҳабларнинг бизнинг юртимиздаги вакиллари факс орқали келган икки варақли араб тилидаги ёзувни қўлга олиб, ана унда одамлар ичида уларнинг намоздан кейинги қилаётган дуолари бидъат ва хато экани баён қилинганини айтиб юришди. Варақда «намоздан кейин жамоат бўлиб дуо қилиш» Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳозир бўлмаганлари учун бидъат бўлиши ҳақида яқинда оламдан ўтган икки кишининг гапи келтирилган эди.
Биз бу гапдан хабардор бўлганимиздан икки-уч кун ўтиб, ҳудди шу гап бемазҳаблар томонидан бошқа давлатларда, ҳатто АҚШда ҳам тарқатилаётгани тўғрисида хабар топдик. Албатта, бу янги гап эмас эди. Бемазҳаблар уни авваллари ҳам кўтаришган эди. Ўзи уларнинг одати шу, ўзлари қўзғаган ихтилофларни тез-тез янгитдан қўзғаб туришади.
Намоздан кейин имом қавмга қараб ўтириб, жамоат бўлиб зикрларни айтиб, сўнгра қўлларнни кўтариб дуо қилишлари, қавм имомнинг дуосига «Омин», «Омин», деб туриши ҳақида саволлар кўп. Авваллари бу масалада ҳеч қандай гап кўтарилмас эди. Аммо кейинги пайтда турли сабабларга кўра, саволлар кўпайди.
Аслида бу масала аллақачон ҳал бўлган: муҳаддислар ўз китобларида бу борадаги ҳадисларни ривоят қилган ва фуқаҳолар ўз китобларида уни яхшилаб таҳлил қилиб, ечиб берган эдилар. Аммо баъзи кимсалар эски гапни яна қайта қўзғаб, одамларнинг ҳаёли паришон бўлишига сабаб бўлдилар.
Начора, модомики ўзи билмаган, ақли етмаган нарсаларни инкор қиладиганлар йўқ бўлмас экан, қайта-қайга овора бўлишдан бошимиз чиқмайди. Шунинг учун муҳтарам китобхонга қисқача баёнот беришни лозим кўрдик.
Аввало, бу масалада алоҳида рисолалар ёзганлар ҳам бўлганини айтиб қўймоқчимиз. Мисол учун, Махдум Муҳаммад Ҳошим Тонтавий Синдийнинг «Мухтасари ат-туҳфатул марғуба фий афзалияти ад-дуои баъдал мактуба» («Фарз намозидан кейинги дуонинг афзаллиги ҳақида марғуб туҳфа мухтасари») китобини келтиришимиз мумкин.
Бу китобда муаллиф фарз намоздан кейин қўлни кўтариб дуо қилиш, жамоат бўлиб дуо қилиш ва «Омин», «Омин», деб туриш ҳақидаги кўплаб ҳадисларни келтирган.
Биз ўзимизга жуда керакли бўлган биргина иқтибосни келтириш билан кифояланамиз:
«Агар «Шайх Абдул Ҳақ Деҳлавий «Ас-сиротул мустақийм»га қилган шарҳида: «Араб ва ажам юртларида одат бўлиб қолган саломдан кейин имом ва қавмнинг тўпланиб дуо қилишлари, имомлар дуо қилиб, қавмнинг «Омин», деб туриши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳидоятларидан эмас, бу ҳақда бирорта ҳадис келмаган, бу нарса мустаҳаб саналган бидъатдир», деган, унга қандай жавоб берилади?» дейилса, айтамизки, бунинг жавоби қуйидагича:
«Мифтоҳус-солат»нинг соҳиби Аллома Фатҳ Муҳаммад ибн шайх Ийсо Шиторий ўзининг «Футуҳул аврод» деб номланган китобида қуйидагиларни айтган: «Албатта, шайх Абдул Ҳақ олти саҳиҳ ҳадис китобларида ва бошқа асарларда намоздан кейин қилинадиган дуолар ҳақидаги ҳадисларни кўрмагани учун бу ишни бидъат деб айтган.
Агар шайх Абдул Ҳақ намоздан кейин дуо қилиш аслида бидъатдир, деган гапни ирода қилган бўлса, шубҳасиз, гапи нотўғри. Чунки биз китобимизда келтирган, фарз намозидан кейинги дуолар ҳақидаги ривоятларнинг ҳаммаси бу гапни рад қилади.
Агар шайх Абдул Ҳақ намоздан кейин имомнинг икки қўлини кўтариб дуо қилиши ва иқтидо қилувчиларнинг «Омин», «Омин», деб туриши шаклидаги дуони бидъат деган бўлса, бу гапи ҳам нотўғри. Чунки дуода икки қўлни кўтариш суннатдир, дуонинг охирида икки қўлни юзга суртиш ҳам дуонинг суннатидир, эшитувчиларнинг «Омин», «Омин», деб туришлари ҳам дуонинг суннатларидан.
Агар бу ишларнинг ҳаммаси мустаҳаб суннатлардан бўладиган бўлса, суннат нарсалардан таркиб топган иш нима учун бидъат бўлар экан?! Бу ишни бидъат дейиш мутлақо нотўғридир».
Кейин муаллиф мазкур уч суннат амалнинг ҳар бирига ўнлаб ҳадисларни далил қилиб келтиради.
Каъб ибн Ужра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Намоз ортидан келувчиларни айтувчилар – ёки «қилувчилар» – ноумид бўлмаслар. Ҳар бир намоз ортидан ўттиз учта тасбеҳ, ўттиз учта ҳамд ва ўттиз тўртта такбир», дедилар» (Имом Муслим ва Термизий ривоят қилишган).
Ушбу ҳадисда қайд қилинган амал, яъни ҳар бир намоз ортидан ўттиз уч марта «Субҳаналлоҳ», ўттиз уч марта «Алҳамдулиллаҳ», ўттиз тўрт марта «Аллоҳу акбар»ни зикр қилиш кейинги ривоятларда келадиган зикрлар билан уйғунлашиб, татбиққа кирган.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар:
Абу Умомадан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким ҳар бир фарз намоздан кейин Оятул-Курсини қироат қилса, уни жаннатга киришдан фақатгина ўлим (ўлмагани) тўсиб туради», дедилар».
Насоий ривоят қилган.
Мана шу келтирилган ривоятлар асосида намоздан сўнг Оятул-Курсини ва тасбеҳларни жамлаб зикр қилиш «сўфийлар ҳатми» ҳам дейилади. Чунки бу нарсага айнан сўфийлар бошқаларга нисбатан кўпроқ аҳамият беришади. Бунда Оятул-Курси тасбеҳ ва таҳлиллардан олдин ёки кейин ўқилишининг ҳеч қандай фарқи йўқ. Тасбеҳлар билан бирга Оятул-Курсини ҳам ўқиш «нур устига нур» дейилади.
Чунки Оятул-Курси Қуръони Каримдаги энг улуғ оятдир. Ушбу хатмни қилиш бизда ҳам жорий бўлиб келаётган амаллардан биридир.
Жамоат бўлиб дуо жоизлигига далил сифатида Қувайт давлати Вақф ва Исломий Ишлар вазирлиги қошидаги фатво ҳайьати томонидан чиқарилган «Мажмуъатул фатавои шаръийя» китобининг 7-жузида нашр этилган қуйидаги маълумотни ҳам тақдим қиламиз. Ушбу маълумот бу масала бизнинг диёримиздан бошқа томонларда ҳам қўзғалиб туришига далил бўлади.
«Қувайт Вақф ва Исломий Ишлар вазирлиги ҳузуридаги ҳайъатга жаноб Фаҳддан қуйидаги савол тақдим этилди:
«Баъзи одамлар Аллоҳга жамоат бўлиб дуо қиладилар. Мажлислардан бирида буни кўриб, ҳайратландим ва ўша кишидан: «Бу нарса шариатда борми?» деб сўрадим. У менга бунинг шариатда борлигини ифода қиладиган ҳадисни айтди.
Ҳaбuб ибн Маслама Феҳрийдан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Бир қавм жамланса ва баъзиси дуо қилса, қолганлари «Омин», деса, Аллоҳ уларни албатта ижобат қилади», деганларини эшитдим».
Табароний ривоят қилган.
Бу жамоавий дуо масжиддаги ҳар бир дарё ёки мавъизадан кейин бўлар экан. Доимо шундай қилишар экан. Мен бошқа жойларда бундай дуони бидъат деб эшитган эдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинмаган экан.
Мен ҳалиги одамга бу иш, яъни у одам дуо қилиб, қолганлари унинг дуосига «Омин», деб туриши бидъат эканини айтган эдим, у ўз фикрига ёпишиб олди ва менга қараб ҳам қўймади.
Ушбу саволга жавоб беришингизни умид қиламан. Ташаккурлар бўлсин!»
Ҳайъат қуйидаги жавобни берди:
«Истисқо ва қунутда жамоавий дуо қилиш шариатда борлигига ҳамма иттифоқ қилган.
Савбон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир киши қавмга имомлик қилса, уларни қўйиб, фақат ўзига дуо қилмасин. Агар шундай қилса, уларга хиёнат қилган бўлади», дедилар».
Термизий ва бошқалар ривоят қилишган.
Ибн Асир: «Бу бир киши дуо қилиб турганида, бошқаларнинг қунутдагига ўхшаб «Омин», деб туришидир», деган.
Ибн Таймия ҳам шунга ўхшаш гапни айтган («Шарҳул мунтаҳа». 1\1995).
Жамоавий дуо юқорида зикр қилинган ҳолатлардан умумийроқ жойларда ҳам шаръийдир.
Ҳофиз «Фатҳ»да Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Қачон қори «Омин», деса, сиз ҳам «Омин», денг. Чунки фаришталар «Омин», дейдилар», деган ҳадисларининг шарҳида: «Қори»дан мурод намоздаги имомдир. «Қори»дан мурод ундан ҳам умумийроқ бўлиши эҳтимоли бор», деган.
Бу ишга (жамоат бўлиб дуо қилишга) Ҳоким (саҳиҳ иснод билан) ва Табароний Дабиб ибн Маслама Феҳрий розияллоҳу анҳудан қилган ривоят ҳам далилдир:
«У киши дуоси қабул бўладиган одамлардан эди. Бир гуруҳ аскарга амир бўлиб борди. Душманга йўлиққанларида: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Бир қавм жамланса, баъзиси дуо қилса ва қолганлари «Омин», деса, Аллоҳ уларни албатта ижобат қилади», деганларини эшитган эдим», деди.
Кейин Аллоҳга ҳамду сано айтиб туриб:
«Аллоҳим! Қонларимизни сақлагин. Ажрларимизни шаҳидларнинг ажрларидек қилгин», дея дуо қилиб турган эди, душманнинг амири (таслим бўлиб) Ҳабибнинг чодирига кириб келди».
Бахутий «Кашфул қиноъ»да (1\367) қуйидагиларни айтади:
«Имом бомдод ва асрдан кейин ўша пайтда фаришталар ҳозир бўлиши эътиборидан дуо қилади. Қавм «Омин», деб туради. Шунда ижобатга яқин бўлади.
Шунингдек, мазкур иккисидан бошқа намозларда ҳам дуо қилади. Чунки фарз намоздан кейинги пайт дуо қабул бўладиган вақтлардандир».
Шундай экан, жамоат бўлиб дуо қилиш мустаҳабдир, бидъат эмас. Аммо у суннат деб билинмайди».
«Мажмуъатул фатавои шаръийя». 7-жуз, 45-46-бетлар.
Кейинги мавзу:
Қабристонда ёки ўтганларга атаб тиловат қилиш
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа