02 Май, 2025, 4 Зулқаъда, 1446
02 Май, 2025, 4 Зулқаъда, 1446
Вақт шунчалик қиммат ва бебаҳо бўлишига қарамай, кўпчилик инсонлар унинг бу қийматини ҳис этмайдилар, натижада ундан фойдаланиб қолиш учун эмас, балки уни зое қилиб, йўқотиш учун мусобақалашадилар. Бундай “мусобақачилар” унинг бебаҳо улушидан маҳрум инсонлардир. Бу ҳақда ҳадиси шарифда қуйидагича баён қилинган.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Икки неъмат борки, кўп инсонлар улардан маҳрумдир, (Улар): Соғлик ва бўш вақтдир” (Бухорий ривояти).
Инсон гоҳида соғлом бўлса-да, оғир меҳнат билан банд бўлганлиги сабабли фазилатли амалларни ўзлаштириш учун фурсат топа олмайди. Баъзида эса оғир меҳнатлардан қутулган бўлса-да, унинг соғлиги бўлмайди. Агар бир инсоннинг соғлиги ҳам, бўш вақти ҳам бўлса-ю, фазилатларга эришиб қолишга ҳаракат қилмаса, унинг ана шу дангасалиги улардаги улушдан маҳрумликдир. Зеро, ҳар хил тўсиқларга тўла ва қисқагина умрдан имкон қадар фойдаланиб қолмасдан беҳуда ўтказиб юбориш энг қимматли улушдан бенасиб қолишдир.
Бугунги кунда вақтни беҳуда амалларга сарфлаш одатий ҳолга айланиб қолгани ҳеч кимга сир эмас. “Фалон жойда янги ошхона очилибди”, дейилса, вақтини исроф қилаётганига парво ҳам қилмай янги ошхона сари отланадиганлар, ҳатто овқатланиб келиш учун шаҳар ташқарисига ёки бошқа шаҳарларга ҳам бориб келадиганлар борлиги ҳақиқатдир. Аслида инсон ейиш учун яшаши билан эмас, балки яшаш учун ейиши билан бошқа жонзотлардан фарқланиб турмайдими?
“Бир марта келадиган дунёда ўйнаб, кулиб юриб қолиш”ни айтиб, шу “ташвиш” билан яшаётганларга уламолар қуйидагича насиҳат қилганлар: “Аслида дунёга бир марта келадиган бўлганимиз учун амал қилиб қолишимиз лозим. Чунки бизга абадий роҳат-фароғатни қўлга киритиш учун фақат бир марта дунёда туриш муддатигина имконият қилиб берилган. Ана шу бир марталик имкониятни вақтинчалик нарсаларга чалғиб қўлдан бой бериш ақлли инсонларнинг иши эмас”.
Қуръони каримда ҳар бир кишига эртанги кун учун қандай амал қилганига қараш буюрилган:
“Эй, иймон келтирганлар, Аллоҳдан қўрқинглар ва (ҳар бир) жон (эгаси) эртанги кун (қиёмат) учун нимани (қандай амални) тақдим этганига қарасин! Аллоҳдан қўрқинглар! Албатта, Аллоҳ қилаётган амалларингиздан хабардордир” (“Ҳашр” сураси, 18-оят).
Ушбу оятда қиёмат куни эртанги кун деб хабар берилган. Эътибор бериладиган бўлса, ҳамманинг ўтказган умри кечагидек кўз олдида туради. Қиёмат ҳам оятда хабар берилгани сингари эртадек жуда тез келиб қолади. Уламолар мусулмон кишининг вақти доимо уч амалдан бирига сарфланишини баён қилганлар:
Ушбу мубоҳ амалларни бажаришда фарз ва суннат амалларга куч-қувват йиғиб олиш ният қилинса, мубоҳ амал туфайли ҳам савобга эга бўлинади. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳу шундай деганлар: “Тунни қоим қилиб савоб умид қилганим сингари, ухлашимдан ҳам савоб умид қиламан”.
Мусулмон киши учун вақтнинг тўртинчи бўлаги бўлмайди. Тўртинчиси ҳаддан ошишдир. Ким ҳаддан ошса, ўзига зулм қилган бўлади.
Вақтга эътиборли бўлиш муҳимлиги баён этилар экан, ўртача етмиш беш йиллик умр таҳлил қилиб кўриладиган бўлса, асосий вақт нималарга сарфланиши яққол намоён бўлади:
Мазкур ишларнинг барчаси ният билан адо этиш туфайли ибодатга айланиши мумкин. Бу эса, мусулмон кишида етмиш беш йиллик умрни дақиқа-ю сонияларигача тўлиқ ибодатга айлантириб олиш имкони бор, деганидир. Шунинг учун ҳар бир мусулмон киши ўтаётган кунида қанча фарз ва вожиб, суннату мустаҳаб амалларни, ота-она, қариндошлар, қўни-қўшни, юрт-ватан ҳақларини ва ҳакозо шариат талаб қилган амалларни ният билан бажарганини ҳар доим сарҳисоб қилиб бориши лозим. Ўтаётган ҳар бир вақт ҳисоб-китоблидир.
Аллоҳ таолодан ўтказаётган кунларимизни хайр-баракали қилишини, бугунимизни кечамиздан, эртамизни эса бугунимиздан афзал қилишини сўраймиз.
Оламлар Роббисига ҳамду санолар, Пайғамбаримиз Муҳаммад мустафога салавот ва саломлар бўлсин!
Шайх Абдул Фаттоҳ Абу Ғудданинг “Уламолар наздида вақтнинг қадри” китобидан
Қудратуллоҳ Сидиқметовнинг таржимаси
Қуръон фақат қироат қилиш учун эмас, балки уч мақсадда нозил бўлган:
Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ Қуръоннинг баракасига мушарраф бўлиш учун нималар қилиш кераклиги ҳақида бундай ёзади: “Аллоҳ таоло Қуръонни “муборак”, яъни баракали китоб деб номлаган. Чунки Қуръонга эргашган, уни маҳкам ушлаб, кўрсатмаларига амал қилган банда одамларнинг кўзлари ва қалбларида муҳтарам ва шарафли инсонга айланади. Барака шудир! Инсон барака билан барча яхшиликларга эга бўлади! Зиёдалашиш ва ўсишда бардавом бўлади! Бунинг учун, албатта, Қуръонни тадаббур қилиш, яъни банда ўзи учун зарарли ва фойдали нарсаларни ҳамда бажариш ва сақланиш лозим бўлган ишларни таниб олиши даркор”.
Маълумки, Қуръони карим араб тилида бўлиб, унинг маъноларини тушуниш ва тадаббур қилишга ҳамманинг ҳам қурби етмайди. Бундай вазиятларда қандай йўл тутиш кераклиги ҳақида Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ қуйидаги кўрсатмаларни беради: “Қуръонни тадаббур қилиш ҳаким (донишманд) ва аҳли басар (олим)ларнинг иши бўлиб, авом халқнинг бунда насибаси йўқдир. Авом халқ мазкур икки тоифа тушунтириб берган нарсаларга эршгашишлари ва уларга иқтидо қилишлари шартдир”.
“Қалби бор одам, яъни тааммул ва тафаккур қилган банда Қуръондан ибрат олади. Бу оятларда ақл киноя тарзда қалб деб номланган. Чунки олимлар ақл борасида ихтилоф қилганлар. Баъзи олимлар қалб ақлнинг ўрни десалар, айримлари ақл бошда жойлашган, лекин унинг нури қалбга етиб боради ва қалб ақл воситасида ғайбий нарсаларни кўра бошлайди, деганлар. Шунинг учун ҳам баъзи оятларда ақл киноя тарзда қалб деб аталган. Зеро, иккисининг орасида боғлиқлик мавжуд бўлиб, бу тарзда ишлатилиши луғатда кенг тарқалаган.
Шунингдек, ваъз-насиҳатни қалби ҳозир бўлган ҳолда тинглаганлар ҳам Қуръондан ибрат оладилар. Илм ҳосил бўлиши ва тушунишнинг асосий икки омили Қуръони каримда ўз исботини топган. Биринчиси тафаккур ва тадаббур қилиш орқали, иккинчиси эса қалби ҳозир бўлган ҳолда жон қулоғи билан тинглаш натижасида ҳосил бўлади. Кимда шу икки ҳислат топилса, ақл – қалби билан яхши-ёмонни ажрата олади. Аллоҳ билгувчироқдир!”
“Қўрқинч ва азоб ҳақидаги оятлар тиловат қилинганда Аллоҳдан қўрқадиган банданинг тери титраб кетади, раҳмат оятлари ўқилганда эса, қалби ва терилари мулойимлашади. Аллоҳдан қўрқадиган банда ҳар қандай оятни ўқиса ҳам, бадани титраб, қалби таскин топади”.
Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ Қуръонни тинглаб йиғлаш мўътадил ҳолда бўлиши кераклигини қуйидагича ифодалайди: “Қатода раҳимаҳуллоҳ бу ҳақда бундай деган: “Иймони мустаҳкам бандаларнинг баданлари титраб, кўзлари йиғлайди ва қалблари Қуръон билан хотиржам бўлади. Аммо бидъатчиларга ўхшаб, ақлларидан озиб, хушларини йўқотмайдилар”.
Дарҳақиқат, қасамки, бу умматнинг орасида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, У зотнинг суҳбати учун Аллоҳ танлаб олган саҳобалар ва уларнинг шогирдларидан-да билимлироқ кимса йўқ! Мазкур салафи солиҳлар Қуръон ўқилганда ақлдан мосуво бўлиб, бехуш бўлишни бидъат санаганлар”.
“Инсон танасига турли офат ва касалликлар хавф солгани каби динга ҳам офат ва зарарли дардлар раҳна солиб, унга талофат етказиш ва уни ҳалокатга дучор қилишга ҳаракат қилади. Аллоҳ таоло танамизни офат ва касалликлардан сақлаш учун дори-дармонларни яратиб қўйган. Дин офати ва иллатларига эса Қуръонни шифо қилиб қўйган! Шунинг учун ҳам Қуръон мазкур оятда қалб – садрлардаги касалликларга шифо ва панд-насиҳат деб зикр қилинган. Зеро, Қуръон қотган қалбни юмшатади, қуриган кўзларни ёшга тўлдиради ва қоронғу садр – дилни нурга тўлдиради”.
“Қуръони карим дунёда шифо истаганлар учун шифо ва унга амал қилганлар учун раҳматдир. Қуръондан юз ўгирган ва уни менсимаганлар учун эса ҳақиқатни кўра олмаслик, зарар ва зулматдир. Қуръонга таъзим ва ҳурмат назари билан қараганлар эса шифо топадилар. Инсон одатда кўз нури ва ҳаводаги нурнинг бирлашиши натижасида бирор нарсани кўра олади. Агар инсоннинг кўзи кўр бўлса, ҳаводаги нур қанчалик ёрқин бўлмасин, ҳеч нарсани кўра олмайди.
Шунингдек, кўз нури қанчалик ўткир бўлмасин, ҳавони зулмат қоплаган бўлса, инсон ҳеч нарсани кўра олмайди. Ҳудди шу каби, қалбида куфр, шубҳа ва шикр бўлган инсон Қуръон нури ва унинг шифосини кўра олмайди. Чунки қалбини зулмат қоплаган бўлади. Қалбида имон нури бўлган мўмин эса, Қуръоннинг нури ва шифосини кўришга қодирдир. Дори-дармонлар ҳам шунга ўхшайди. Улар қанчалик фойдали бўлмасин, инсон табиатига мос келмаса, шифо ҳосил бўлмайди, аксинча, зарар бўлади. Қуръон ҳам ҳудди шундай! У ўзи шифо ва раҳмат бўлса ҳам, қалби куфр ва ширк билан кирланган инсонларга шифо бўлмайди, аксинча, хасрат-надомат ва зулмат бўлади!”
“Қуръон дин ва инсон жонига зарарли бўлган барча касаллик ва дардларга шифодир”.
Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ хушуъ билан тиловат қилишни қуйидагича таърифлайди: “Хушуъ Аллоҳдан қўрқиш натижасида пайдо бўлган хавфнинг таъсири бўлиб, юз ва бошқа барча аъзоларда зоҳир бўлади. Шунинг учун ҳам баъзи олимлар: “Намоздаги хушуъ намоз ўқиётган банда ўнг ва чап тарафида турганларни танимаслигидир. Чунки ёнида турган одамни таниш тиловат қилаётган оятни тушунишга халал беради”, деганлар.
Манба: Абу Мансур Мотуридий. Таъвилот Аҳл ас-сунна. – Байрут: Муассаса ар-рисала, 2004.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа