27 Декабр, 2024, 26 Жумадул сони, 1446
27 Декабр, 2024, 26 Жумадул сони, 1446
Иймоннинг ҳар бир мусулмонда даражаси бордир. Китобларда имоннинг даражаси, қуввати ва нурининг ортиб бориши баҳс мавзуси бўлиб келган.
Иймоннинг илк босқичи инсоннинг калимаи шаҳодат келтириб, мусулмон бўлишидир. Бу фақат мусулмон бўлишига кифоядир, яъни ишнинг боши, охири эмас... Ояти каримада айтиладики, Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм:
قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَلَكِن قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمَانُ فِي قُلُوبِكُمْ... (سورة الحجرات:14)
Қолатил аъробу оманно. қул лам туъминў ва локин қўлув асламно валаммо ядхулул имону фи қулубикум («Ал-ҳужурот»,14.) Аъробийлар: «Иймон келтирдик», дедилар. /Эй Муҳаммад, уларга/ айтинг: «Сизлар иймон келтирганларингиз йўқ лекин сизлар «Бўйинсўндик», денглар, /чунки ҳали-ҳануз/ иймон дилларингизга кирган эмасдир».
Маълум бўладики, Ҳазрати Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурига келиб, «мусулмонмиз» деган инсонларнинг баъзиси ноқис иймонли, баъзиси ҳануз шубҳаю гумонда, баъзиси мунофиқлар тоифасидан экан.
Унинг учун мўъминлар «Аллазина йўъминуна билғайби» дея иймон билан мадҳ этилгандирлар.
Фақат бу иймон турли воситалар билан аста-секин қувватланади. Бу нуқтадан сўнгра инсонларнинг Аллоҳга бўлган боғлиқлиги, турли сабаблар билан – бу сабабларга бироз кейинроқ тўхталаман – «илмал яқин»дан «айнал яқин»га, «айнал яқин»дан «ҳаққал яқин»га томон боради ва киши оқибатда «эҳсон» мақомига эришади. «Эҳсон» мақоми биласизки, ояти карималарда ва ҳадиси шарифларда билдирилади. Ҳадиси шарифда:
الاحسان ان تعبد الله کأنک تراه فان لم تکن تراه فانه يراک (خ. عن ابی هريرة)
Ал эҳсону ан таъбудаллоҳа кааннака тароҳу фаин лам такун тароҳу фаиннаҳу ярока – «Эҳсон Аллоҳни кўрган каби унга ибодат қилмоқликдир, гарчи сен Аллоҳни кўрмасанг ҳам у ҳар ерда ҳозиру нозирдир, Аллоҳ сени кўриб туради», – деб Жаброил алайҳиссалом Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга хабар беради. Инсоннинг оқибатда бу «эҳсон» мақомига етишиши асос қилиб олинади.
Бир мусулмон учун Аллоҳни билишда бу жиҳатлар жуда унумли, аҳамиятлидир. Буларга урғу бермоқ истайман. Аҳамиятига эътибор беришингизни хоҳлайман. Бир мусулмоннинг Аллоҳ ҳақидаги қуруқ билими кифоя эмас. Фақат «асмои ҳусно»сини билиши, Қуръон ўқиши, бу билимларни миясига жойлаштириши кифоя эмас. Бу билимни шарқшунослар ҳам, Шайтон ҳам жуда яхши билади.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга замондош бўлган яҳудийлар ва насронийлар у зоти шарифнинг дунёга келишларини кутаётган эдилар. Ҳақ пайғамбар бўлганини /камо яърифуна абноаҳум /ўз авлодларини билган каби билар эдилар. Бироқ, фақат билганлари уларни мушрикликдан қутқарган эмас. Билишнинг ўзи кифоя қилмайди... Нима қилиши керак?... Аллоҳ маърифатининг инсон ботинида ҳақиқий бир билим ҳолига айланиши учун банда, Аллоҳнинг севги ва ризолигини қозонадиган бир ҳолатга келиши керак. Аллоҳ бир қулни севмаса, унга ҳидоят бахш этмайди. Масалан:
وَاللّهُ لاَ يُحِبُّ الظَّالِمِينَ... (سورة آل عمران: 57)
Валлоҳу ло юҳиббуз-золимин / «Оли имрон» /57./ – «Аллоҳ золимларни севмайди», – деб буюрилади. Шунинг учун:
...وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ (سورة التوبة: 109)
Валлоҳу ло яҳдил қавмаз золимина «Ат-тавба»,109./ – «Аллоҳ золим қавмларни ҳидоят этмас», – деб буюрилади.
Қул Аллоҳга итоат этмаса, осий бўлса, у пайтда ҳам ҳидоят бермайди.
... وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ (سورة التوبة: 80)
Валлоҳу ло яҳдал қавмал фосиқина «Ат-тавба»,80./ – «Аллоҳ фосиқ қавмга ҳидоят бермайди». Шунга биноан зулм, исён, гуноҳларни тарк этади, обид ва Аллоҳга итоаткор бир қул бўлади ва бунга чуқур ихлос билан ҳаракат этади.
Аллоҳу таоло қулларига тақво билан ҳаракат қилишларини, тақвога амал қилишни амр қилади:
...وَاتَّقُواْاللّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللّهُ... (سورة البقرة:282)
Ваттақуллоҳа ва йуаллимукумуллоҳ/ «Ал-бақара»,282./ – «Аллоҳдан қўрқингиз! Аллоҳ сизларга /ҳақ-ҳидоят йўлини/ билдиради».
...وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (سورة: 200)
Ваттақуллоҳа лаъаллакум туфлиҳун / «Оли имрон»200./ – «Ва Аллоҳдан қўрқингизким, /шунда/ шояд нажот топгайсизлар!» Яъни, Аллоҳ маърифати бир инсонга етиши, муяссар бўлиши учун бу инсоннинг ўзи тақво аҳлидан бўлиши лозим!... Билимни инсонга Аллоҳ беради. Шу бериши учун тақво лозим!.. Шунинг учун тақвога жуда катта аҳамият берилади.
Кейин нафсни ислоҳ этиши ва гўзал ахлоққа эга бўлиш керакдир. Қуръони Каримда буюриладики:
قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّاهَا 9 وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا 10 (سورة الشمس:90-10)
Қад афлаҳа ман заккоҳа ва қад хоба ман дассоҳо /»Аш-шамс»9-10./ - «Дарҳақиқат уни /яъни ўз нафсини-жонини иймон ва тақво билан/ поклаган киши нажот топди. Ва у /жонни фисқ-фужур билан/ кўмиб хорлаган кимса номурод бўлади». Шунга биноан нафсини ҳам ислоҳ қилиши керак.
Инсон қалбини поклаши керак. Аллоҳу Таоло инсоннинг суратига, шаклига, мавқе-мақомига, моддий тузилишига эътибор бермайди. Қалбига, амалларига, ниятларига қараб баҳо беради. Шунинг учун инсоннинг қалбини поклаши муҳимдир.
Албатта, бу ерда жуда катта бир масала бор... Суҳбатимиз охирлаб қолди, вақтимиз ҳам тугади. Лекин масаланинг асосий, жон томир нуқтаси будир: Ажабо, бир инсон тақвога, ихлосга қандай эга бўлади, нафсини қандай ислоҳ қилади, қалбини қандай поклайди, ахлоқини қандай гўзаллаштиради? Энг муҳим бўлган нуқта – ана шу!
"Ислом ва ахлоқ" китобидан олинди
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Айтинг-чи, Қуръонда нечта ҳукмий оят бор? Энг узоғи 500 та ҳукмий оят бор. Ҳукмга доир нечта ҳадис бор? Баъзи уламолар 500 та дейишган, баъзилари 700, 1000, 1500, 2000, 3000 гача дейишган. Мен фақат ҳукмга доир ҳадисларни айтяпман. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ворид бўлган саҳиҳ ҳадислар нечта? 8 мингтадан 12 мингтагача дейилган. Умуман олсак, суннат захирасида нечта аҳком ҳадислари бор? Юқорида айтганимиздек, 500, 1000, 2000, 3000...
Қуръондаги ҳукмга оид оятлар билан қўшганда, 5000 та дейлик. Лекин ҳаётда миллионлаб, ўн миллионлаб масалалар бор-ку. Шулардан тахминан 5000 тасига Қуръон ва Суннатдан далил топармиз. Лекин қолган миллионлаб масалаларга-чи? Шахсий масалалару, муомалот бобини қўйиб турайлик, намознинг ўзини олсак, ундаги ҳолатларнинг майда тафсилотларига бу 5000 танинг ичидан далилни топа олмасак-чи? Икки йўлдан бирини танлаш керак бўляпти. Агар Қуръон ва Суннатнинг зоҳирига чекланиб қолсам, Қуръондаги «У ҳар бир нарсани баён қилувчидир» деган оятни ёлғонга чиқаришимга тўғри келиб қолади. Аллоҳ асрасин, ҳатто намоздаги ҳамма ҳолатларни тўлиқ баён қилиб бера олмаса, қандай қилиб ҳар бир нарсани баён қилувчи бўла олади?! Агар фақат Қуръон ва Суннатнинг ўзи билангина чеклансам, гўёки динсизликка чақираётган бўлиб қолар эканман, чунки ҳаётнинг ҳамма жабҳаларига ҳукм топиб бера олмай қоламан. Ваҳоланки, Аллоҳ таоло: «Бу кун динингизни мукаммал қилиб бердим», деяпти. Демак, бу дин мукаммал бўлиши керак. Лекин Қуръон ва Суннатда кийим-кечак, самолёт, автомобиль, ширкатлар ва бошқа минглаб ижтимоий масалаларга тегишли очиқ ҳукм топа олмайман, чунки мен далилларни шу икки манбага, улардаги муайян ададга чеклаб қўйган бўламан.
Мана шунинг учун дин душманлари динни йўқ қилиш, уни амалдан чиқариб юборишни даъво қилишяпти. Ташаддуд ва таҳаллул йўналишлари мана шунга чақиришяпти, яъни Исломни далилларнинг зоҳири билан чеклаб қўйишга ҳаракат қилишяпти. Хўш, унда нима бўлади? Одамлар муомалотда (яъни ўзаро олди-берди, оилавий масалалар, даъволашув ишлари, мерос борасида), умуман олганда, юриш-туришда диндан узоқлашиб кетади. Далилларнинг фақат зоҳирига амал қиламан деса, ҳаётнинг жуда оз жабҳаларидагина Исломга амал қила олади.
У ҳолда қолган амалларнинг ҳукми нима бўлади? Уларни қаердан оламиз? Аллоҳ таоло бу саволга: «Билмасангиз, зикр аҳлидан сўранг», деб жавоб берди. Демак, бундан бошқа ҳукмлар ижтиҳод, истинбот, яъни далилдан ҳукм чиқариш орқали олинади. Мана шу йўл, яъни ижтиҳод қилиш саҳиҳлигига чексиз далиллар бор.
Демак, яна мавзуимизга қайтсак. Ҳар бир масалага далил керак, лекин «Далил – фақат Қуръон ва Суннатнинг ўзи» десак, қийин аҳволда қоламиз. Қуръон ва Суннатда очиқ далили бор масалалар барча масаланинг ҳукмини олишга етарли эмас. Шунинг учун бу нотўғри йўлдир, чунки масалалар шу қадар кўпки, «Ўн мингта масаладан биттасига очиқ-ойдин далил бор», десак ҳам, муболаға қилмаган бўламиз. Ўн мингта масаладан биттасига! Эътибор беринг, далили Қуръон ва Суннатда бор бўлган масалалар ўн мингта масаладан биттасига тўғри келади.
Шунинг учун биз «Ҳар бир фиқҳий масаланинг далили бор» деганда, умумий далилларни, қиёс ва қоидаларни ҳам тушунамиз. Далилсиз бирон масала йўқ, дегани мана шудир. Масалани тор олиб, «Далил - фақат Қуръон ва Суннат» десак, ўн мингта масаладан биттасига далил топа олар эканмиз. Шу эътибордан, агар мендан ўша ўн мингта масаладан биттасининг ҳукмини талаб қилиб, қолган барча масалани инкор қилсангиз, Исломни бекор қилган бўласиз. Ташаддуд йўналишига чақирадиганлар шундай қилишяпти.
Биз улар ҳақида ҳазил қилиб, бундай деймиз: «Уларнинг олтмишта масаласи бор, Ислом шу олтмишта масаладан иборат, тамом. Қолган жабҳалар Ислом эмас. Улар учун Ислом нима? Фақатгина шанба куни рўза тутиб бўлмайди, йигирма ракат намоз йўқ, калта иштон кийиш керак, соқол ва шунга ўхшаган саноқли гапларни айлантираверишади».
Лекин муомалот масаласи, шахсий ҳолатлар ҳақидаги масалалар, давлат ишлари ҳақида гаплашайлик, десангиз, ҳеч нарса билишмайди, чунки улар Исломни ўн мингта, балки миллионта масаладан биттагинаси билан чеклаб қўйишди. Ёмон хулқлар, такаббурлик, тасарруфотлар, мусулмонларни ўлдириш, ҳаром ишларни ҳалол санаш ва бошқа мавзулар билан уларнинг иши йўқ. «Мен фақат далилга эргашаман», дейишади. Қандай далилга? Сен гумон билан даъво қиляпсан. Сен бу ишинг билан шариатни тўхтатишга, уни бекор қилишга даъват қиляпсан. Сен ҳар бир масалага очиқ-ойдин далил талаб қилсанг, бу нарса зоҳиран яхши ишдек кўринаверади, лекин аслида бу динни, унинг ҳукмларини емириш бўлади, шариатнинг аҳкомларини бекор қилиш бўлади.
Ҳар бир масалага далил топасиз, лекин ўша далил Қуръон ва Суннатдан келиб чиққан қоидалардан бўлади. Юқорида ҳам айтдик, ҳанафий мазҳаби қоидалар мажмуасидир, Қуръон ва Суннатдан хулоса қилиб олинган қоидалар тўпламидир. Қуръон ва Суннат асосида қоидалар ишлаб чиқилган, ана шу қоидалардан эса фиқҳий масалалар келиб чиққан. Демак, бизнинг далилимиз ҳам Қуръон ва Суннатдан олинган, лекин ўртадаги маълум восита орқали олинган. Ҳукм қоидадан олинган, қоида эса Қуръон ва Суннатдан олинган. Бундан бошқача бўлиши мумкин ҳам эмас. Ҳар бир ҳукмнинг далили борлиги мана шудир. Истисносиз, миллионта фиқҳий масала бўлса ҳам, мана шу йўл билан унинг далилини топаверасиз. Лекин Қуръон ва Суннатдан очиқ-ойдин далил қидирсангиз, ўн мингта масаладан биттасига далил топасиз, холос.
«Ҳанафий мазҳабига теран нигоҳ» китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 