18 Январ, 2025, 18 Ражаб, 1446
18 Январ, 2025, 18 Ражаб, 1446
Бизларни муборак Рамазон ойига етказиб, марҳаматини дариғ тутмаган ва уни рўзасини гуноҳларга каффорат қилган Аллоҳ таолога беадад ҳамд-у санолар бўлсин! Кундузлари рўзадор ва кечалари бедор бўлишда бизларга намуна бўлган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга Аллоҳнинг зиёда раҳматлари нозил бўлсин!
Рамазон Аллоҳ таолонинг мўмин бандаларига берган улуғ неъмати бўлиб, бу ойда Раббимизнинг раҳматлари ёғилиб, хоссатан Аллоҳ таолонинг бизларга берадиган иноятлари зиёда бўлади. Қуйида ўша неъматларнинг баъзиларини эслаб ўтамиз:
Рамазон ойининг биринчи кечасиданоқ ибодатлар осонлашади
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Рамазон ойининг биринчи кечасида шайтонлар ва ўзбошимча жинлар занжирланади, дўзахнинг бирорта эшиги ҳам қолмай ҳаммаси ёпилади, жаннатнинг барча эшиклари очилади ва ҳар кеча: Эй яхшилик қилувчи! Ғанимат бил, эй ёмонликка мойил бўлувчи ўзингни тийгин, дея нидо бўлади. Ҳар кеча Аллоҳ кўплаб бандаларини дўзахдан озод қилади”, – дедилар. Шайтонларнинг кишанланиши шак-шубҳасиз ибодатни енгиллатиш учун бўлади.
Рамозон ойи рўзаси гуноҳларга каффорат бўлади
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган яна бир ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Беш вақт намоз, жума намози ва рамазон ойи то кейингиси келгунигача бўлган кичик гуноҳларни ювиб кетади”, деб марҳамат қилдилар (Муслим ривояти).
Рўза тутган кишининг тақводорлиги ошади
Аллоҳ таоло Бақара сурасида:
“Эй иймон келтирганлар! Шояд тақводор бўлсангиз деб сизлардан олдингиларга фарз қилинганидек сизларга ҳам рўза фарз қилинди”, деб марҳамат қилади (Бақара сураси, 183-оят).
Аллоҳ таоло бандаларига ушбу оят карима орқали рўза тутишликдан асосий мақсад тақво ҳосил қиладиган амаллардан бири эканлигини баён қилмоқда. Лекин бу дегани гуноҳ ва маъсиятлар қилиб ҳам рўза тутса тақводор бўлади дегани эмас, албатта. Тақво Аллоҳнинг наздида қанчалик буюк нарса эканлиги ҳақидаги ояти карималар ҳаммамизга маълум ва машҳур.
Рўза туфайли Аллоҳ ўтган гуноҳларни кечиради
Имом Бухорий ва имом Муслимлар Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда шундай дейилади: “Кимки Рамазон ойи рўзасини иймонла ва Аллоҳдан савоб умидида тутса, ўтган гуноҳлари мағфират бўлади”.
Бу ҳадиси шариф рўза нақадар улкан ибодат эканлиги, хато ва камчиликларни кечирилишига таъсир қилишлигини ифода этади. Фақат икки шарт билан. Бири иймон-ихлос, иккинчиси “Иҳтисоб” яъни Аллоҳнинг Ўзидан савоб умид қилган ҳолда тутиш билан. Мазкур ҳадисдаги “иймон билан” деган иборани Ҳофиз ибн Ҳажар роҳматуллоҳи алайҳ: “Рамазон рўзасининг фарз эканини эътироф этиб” деган маънони ифодалайди деган бўлсалар, “Иҳтисобан”деган сўзига Имом Хаттобий: “қатъий ишонч ила савобидан умид қилган ҳолда, покиза ният ва нафсига оғир олмай рўзани тутмоқлик”-деб маъно берган экан.
Рўза ҳудди Қуръон каби ўз соҳибини Қиёматда шафоат қилади
Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Рўза ва Қуръон ўз эгаларини Қиёмат куни шафоат қилади. Рўза: “Эй Рабби мени деб кундузи овқатдан ва нафсий хоҳишларидан ўзини тийди, мени унга шафоатчи қил”, дейди. Қуръон эса: “Мени деб кечалари бедор бўлди, мени унга шафоатчи қил”, дейди ва иккови ҳам ўз эгаларини шафоат қилади”, деганлар. Демак, ким рўзани ихлос ва Аллоҳнинг кўриб, билиб, кузатиб турганига ишонч ҳосил қилган ҳолида тутса, қиёмат куни тутган рўзаси ўзига кафил шафоатчи бўлиб келар экан.
Рамазон тунларини қоим қилиш аввалги гуноҳларга каффорат бўлади;
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Рамазон кечалари ибодат билан бедор ўтказишга қизиқтирар, аммо қатъий буюрмас эдилар.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким Рамазонда иймон ва ихлос ила қоим бўлса, ўтган гуноҳлари мағфират қилинади”, дедилар (Бухорий ва Муслим ривояти).
Рамазон ойи кечалари ибодат қилиш жуда ҳам фазилат ва гуноҳлардан покланиш имконияти ҳам экан. Рамазонда бедор бўлиб ўқиладиган намоз “таровеҳ” деб номланади. Таровеҳ роҳат-истироҳат маъносини англатади. Йигирма ракат нафл намозни имомга иқтидо қилган ҳолда жамоат билан масжидда адо этиш энг улуғ фазилатли амаллардандир.
Рамазон ойида қилинган умранинг савоби бир ҳаж савобига тенг бўлади:
Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ансорий аёллардан бирига: “Рамазон ойи келса умра қилгин. Чунки у бир ҳажга тенг келади”, – деганлар. Лекин бу инсон зиммасига умри давомида бир маротаба фарз қилинган ҳаж ибодати соқит бўлади дегани эмас. Балки, Рамазон ойининг баракотидан ҳар бир қилинган амалга бошқа вақтдан кўра бу ойида кўпроқ ажр-мукофот берилишига далилдир.
Рамазон ойида қилинган садақа энг афзал садақадир
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рамазон ойида энг сахий инсонга айланиб, саҳоватлари янада жўшиб кетар экан. У Зоти шариф: “Энг афзал садақа Рамазон ойидагисидир”, дер эдилар (Имом Термизий Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилган). Бас, шундай экан биз ҳам Ҳабибимиздан ўрнак олиб, рамазон кунлари оиламизга, қариндошларга, маҳалламиздаги бева-бечораларга, кам таъминланган инсонларга қўлимиздан келганича моддий кўмак берсак, беморларни бориб хол сўрасак улуғ фазилатга соҳиб бўлардик.
Ифторлик қилиб берган одам рўзадорларнинг савобига тенг савобни олади
Зайд ибн Холид ривоят қилган ҳадисда шундай дейилади: “Ким бир рўзадорга ифторлик қилиб берса шу рўзадорнинг савобига тенг савобга эга бўлади ва бу рўзадорнинг савобидан ҳеч нарсани камайтирмайди” (Термизий ривояти).
Саҳоба ва салаф солиҳларимизнинг одатлари шундоқ бўлган. Ибн Ражаб роҳматуллоҳи алайҳ Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг одатларини эслаб шундай дейди: “У ҳар доим рамазон ойида мискинлар билан овқатланар, топа олмаса овқат емас эдилар. Агар овқатланиб турганларида бошқа бир киши таом сўраса, ўзининг овқатни бериб яна ҳеч нарса емасдан рўзага ният қилар эканлар”.
Ҳулоса ўрнида, Яратган Раббимиз Рамазон ойида холис ниятлар билан тутаётган рўзалармизни, кечалари қоим туриб адо этаётган таровеҳ намозларимиз, хатми Қуръонларимиз, хайру саҳоватларимизни ва барча солиҳ амалларимизни қабул қилишини ҳамда бу муборак ойни фазли ва қадрини топишлигимизни насиб этсин! Амин.
Ҳадис ва ислом тарихи фанлари кафедраси ўқитувчиси
Жалолиддин Ҳамроқулов
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
«Аркон» кўплик сийғасидаги сўз бўлиб, унинг бирлиги рукндир. «Рукн» луғатда бурчак маъносини англатади. Худди бурчак уйдаги асосий нарсалардан бўлганидек, рукн ҳам намоздаги асосий нарсадир. Рукнларсиз намоз бўлмайди. Рукнлар намознинг аввалидан охиригача адо этилиши шарт, уларни қасддан ёки унутиб ёхуд билмасдан қолдириб бўлмайди.
Ҳанафий мазҳабида рукн лафзи ўрнига фарз ва вожиб лафзлари ишлатилади. Қуйидаги ҳадиси шарифларда намознинг фарз ва вожиб амаллари ҳақида сўз боради.
عَنْ عُمَرَ رَضِي اللهُ عَنْهُ ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ، وَإِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى. رَوَاهُ الْخَمْسَةُ إِلَّا أَبَا دَاوُدَ.
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Бешовларидан фақат Абу Довуд ривоят қилмаган.
Шарҳ: Бу ҳадис ва унинг тўлиқ шарҳи «Ният» китобида ўтган. Ҳадиси шарифнинг бир қисмини бу ерда келтиришдан мурод, намозда ният фарз эканлигини билдиришдир. Намоз ўқувчи ният қилиши фарз, аксинча, намози намоз бўлмайди. Агар ниятини тилига олиб айтса, яна ҳам яхши.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِي اللهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ دَخَلَ الْمَسْجِدَ فَدَخَلَ رَجُلٌ فَصَلَّى ثُمَّ جَاءَ فَسَلَّمَ عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَرَدَّ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَيْهِ السَّلَامَ، فَقَالَ: ارْجِعْ فَصَلِّ فَإِنَّكَ لَمْ تُصَلِّ، فَصَلَّى ثُمَّ جَاءَ فَسَلَّمَ عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، فَقَالَ: ارْجِعْ فَصَلِّ فَإِنَّكَ لَمْ تُصَلِّ ثَلَاثًا، فَقَالَ: وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ مَا أُحْسِنُ غَيْرَهُ فَعَلِّمْنِي، فَقَالَ: إِذَا قُمْتَ إِلَى الصَّلَاةِ فَكَبِّرْ، ثُمَّ اقْرَأْ مَا تَيَسَّرَ مَعَكَ مِنَ الْقُرْآنِ، ثُمَّ ارْكَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ رَاكِعًا، ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَعْتَدِلَ قَائِمًا، ثُمَّ اسْجُدْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ سَاجِدًا، ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ جَالِسًا، ثُمَّ اسْجُدْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ سَاجِدًا، ثُمَّ افْعَلْ ذَلِكَ فِي صَلَاتِكَ كُلِّهَا. رَوَاهُ الْخَمْسَةُ. وَزَادَ أَبُو دَاوُدَ: فَإِذَا فَعَلْتَ هَذَا فَقَدْ تَمَّتْ صَلَاتُكَ، وَمَا انْتَقَصْتَ مِنْ هَذَا شَيْئًا فَإِنَّمَا انْتَقَصْتَهُ مِنْ صَلَاتِكَ.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидга кирдилар. Бир одам ҳам масжидга кирди ва намоз ўқиди. Сўнгра келиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга салом берди. Бас, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг саломига жавоб бердилар ва:
«Қайт, бориб намоз ўқи. Сен намоз ўқиганинг йўқ», дедилар. У бориб, намоз ўқиди. Сўнгра келиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга салом берди. Бас, у зот:
«Қайт, бориб, намоз ўқи. Сен намоз ўқиганинг йўқ», дедилар. Уч марта шундай бўлди. Бас, шунда ҳалиги одам:
«Сизни ҳақ ила юборган Зот ила қасамки, бундан яхши ўқий олмайман, менга ўргатинг», деди.
У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон намозга турсанг, такбир айт. Сўнгра ўзингга муяссар бўлганича Қуръондан қироат қил, сўнгра рукуъ қил ва рукуъда тин ол, сўнгра ғоз туриб, тиклан. Сўнгра сажда қил ва саждада тин ол. Кейин (бошингни) кўтар ва ўтириб тин ол. Сўнгра сажда қил ва саждада тин ол. Кейин намозингнинг ҳаммасида шундай қил», дедилар».
Бешовлари ривоят қилганлар.
Абу Довуд:
Шарҳ: Ушбу ҳадиси шариф муҳаддис ва фақиҳ уламолар орасида «намозини ёмон ўқиган одамнинг ҳадиси» номи билан машҳур бўлган. У намознинг сифати ҳақидаги ўта муҳим ҳукмларни ўз ичига олган буюк ҳадисдир.
Унда «масжидга кириб келиб, намоз ўқиди» дейилган кишининг исми Холид ибн Рофеъ бўлиб, Насаий қилган ривоятга кўра, у икки ракъат намоз ўқиган.
Ушбу ҳадисдан олинадиган фойдалар:
1. Масжидга кирган одам аввало намоз ўқиши кераклиги.
2. Бошлиқ ўзига тобелар қилаётган иш шариатга мосми-йўқми, қараб туриши лозимлиги ва хато бўлса, тузатиб қўйиши.
3. Намоз ўқиб бўлгач, масжиддагиларга салом бериш.
4. Саломни эшитган киши дарҳол алик олиши. Саломга алик олишнинг вожиблиги шу ҳадисдан олинган.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам аввал саломга алик олиб, сўнг хатони тўғрилашга киришганлар.
5. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: «Қайт, бориб, намоз ўқи. Сен намоз ўқиганинг йўқ» деганларини уламолар икки хил таъвил қилганлар.
Баъзилари «Унинг намози бутунлай намоз бўлмаган», десалар, бошқалари «Унинг намози комил намоз бўлмаган, чунки ҳадиснинг охирида «Бундан бирор нарсани кам қилсанг, намозингдан кам қилган бўласан», демоқдалар», дейишади.
6. Бир нарсани яхши билмаган одам эътироф қилиб, билган одамдан ўргатиб қўйишини сўраши кераклиги.
7. Билган одам эса аввал билмаган одамнинг иши хато эканлигини мулойимлик билан тушунтириб қўйиши лозимлиги.
8. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: «Қачон намозга турсанг, такбир айт» деганлари намозга кириш такбир билан бўлишини ва такбир фарз эканлигини билдиради.
9. «Сўнгра ўзингга муяссар бўлганича Қуръондан қироат қил» деганларидан намозда қироат фарз эканлиги ва у муяссар бўлинганича ўқилиши келиб чиқади.
Ҳанафий уламолар шуни далил қилиб, «Намозда Фотиҳа сурасини ўқиш фарз эмас, балки муяссар бўлганича оятлар ўқиш фарздир», дейдилар.
10. «Тин ол» дейилганидан рукуъ ва саждада хотиржам бўлгудек ҳолат вожиблиги келиб чиқади.
Бунинг энг кам миқдори Ҳанафий мазҳабида рукуъда «Субҳана роббиял азим»ни, саждада «Субҳана роббиял аъла»ни шошмай, уч мартадан айтиш билан белгиланади.
Кўпчилигимиз бу нарсага унча эътибор бермаймиз. Ҳадисдаги намозни камчилик билан ўқиган одамга ўхшаб рукуъ ва саждани номига, тез-тез қиламиз. Аслида эса рукуъда ҳам, саждада ҳам тасбеҳларни ўн бир мартадан айтиш керак.
11. Шунингдек, рукуъдан ҳам ғоз туриб, қоматни ростмана тўғрилаш лозим. Баъзиларга ўхшаб, бошни кўтариб, кўкракни бир оз тўғрилаб, саждага кетавериш керак эмас.
12. Биринчи саждадан бошни кўтарганда ростмана, хотиржам бўлиб ўтириш лозимлиги.
13. «Кейин намозингнинг ҳаммасида шундай қил» деганларидан ҳар бир ракъат намозда юқорида зикр қилинган нарсалар такрорланиши лозимлиги билинади.
14. Намознинг арконларидан бирортасини бузган одам уни қайта ўқиши вожиблиги.
15. Олим одам билмаганларга шариат амалларини сабр билан ўргатиши зарурлиги.
«Ҳадис ва ҳаёт» китобининг 4-жузи асосида тайёрланди
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 