06 Август, 2025, 12 Сафар, 1447
06 Август, 2025, 12 Сафар, 1447
Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳу ривоят қилади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам оналарининг қабрларини зиёрат қилдилар ва йиғладилар. Ҳатто атрофидагиларни ҳам йиғлатдилар.
Бурайда розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Мен сизларни қабрлар зиёратидан қайтарган эдим. Энди уларни зиёрат қилаверинглар”, деб марҳамат қилдилар (Имом Муслим ривояти). Имом Аҳмад ва Имом Термизийларнинг ривоятида: “Бас, уларни зиёрат қилаверинглар. Чунки улар сизларга охиратни эслатади”; Имом Ибн Можанинг Абдуллоҳ Ибн Масъуд розийаллоҳу анҳудан қилган ривоятида эса: “Албатта, у дунёда зуҳд қилдирувчидир”, деган қўшимча сўз бор.
Ҳадисдаги “Зиёрат қилинглар” буйруғи аксар усул уламолари наздида вожибни ифодалайди. Жумҳур уламолар наздида эса қабр зиёрати суннат ёки мустаҳаб ҳисобланади. Уни мубоҳ деган фақиҳлар ҳам бор. Ҳанафийларнинг мужтаҳид олимларидан Камол ибн Ҳумом раҳимаҳуллоҳ бу борада мўътадил гапни айтганлар: “Бу буйруқ аввалги ҳукмга қайтади: аслида қабр зиёрати суннат эди. Шундай экан, ҳукм унга қайтади”. Яъни, аслида қабр зиёрати суннат амал бўлиб, у ман қилинган. Энди қачон ўша амалга амр қилинса, уни ўз ҳолига, яъни суннатлигига қайтариш бўлади. Содда қилиб айтганда, ман қилинган суннат амалдан тақиқ олиб қўйилди ва у суннатлигича қолди.
Динимизда қабрларни зиёрат қилиш суннат ёки мустаҳаб амаллардан ҳисобланар экан. Чунки бу иш бандага дунёнинг фонийлигини ва охират Зиёрат ҳам ибодатдир нинг ҳақлигини эслатиб туради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ўзлари ҳам Бақиъ қабристонига тез-тез чиқиб турар эдилар.
Бу борада бошқа мазҳаблардан фарқли ўлароқ, бизнинг мазҳабимизда эркагу аёл марҳумлар ҳақига дуо-истиғфор айтишда, ота-онаси, ака-укаси ва яқинларининг қабрларини зиёрат қилишда тенгдир.
Аёллар нозик хилқат бўлганлари учун қабр устида ҳис-ҳаяжонга берилиб, дод-вой солишдан, оҳ-воҳ қилишдан ўзларини тийишлари керак. Акс ҳолда уларнинг қабр зиёратига чиқишлари мумкин эмас. Аёлларнинг очиқ-сочиқ кийимларда зиёратгоҳларга боришлари шариатга зиддир.
Қабрларни зиёрат қилишда нафақат тирикларга, балки марҳумларга ҳам манфаат бор: тириклар ундан ўлим ва охиратни эслаш билан фойда олишса, марҳумлар зиёратчиларнинг дуоларидан баҳраманд бўлиш орқали манфаат кўрадилар. Зотан, қабрларни зиёрат қилишдан икки маъно кўзланади: биринчиси – қабрдагиларнинг аҳволини кўриб, ибрат олиш ва охиратни эслаш; иккинчиси – марҳумлар ҳақига дуо-истиғфор айтиб, Аллоҳнинг раҳматини сўраш.
Қабр зиёратига боришда марҳумлар ҳолидан ибрат олиш ҳамда уларга салом бериб, дуо-истиғфор ва Аллоҳнинг мағфиратини сўрашни ният қилиш керак. Шунингдек, қабристонзиёратгоҳда тавозе билан юриш, овозни баланд кўтармаслик, дунё гапларини кўпайтирмаслик суннатдир. Қабристон-мақбарага киришда қабр аҳлига, ҳадисларда келганидек, салом бериб кирилади:
“Ассалому алайкум, мўмин-мусулмонлар диёрининг аҳли. Албатта, биз ҳам, иншоаллоҳ, сизларга қўшилувчидирмиз. Аллоҳдан ўзимизга ва сизларга офият сўраймиз” (Имом Муслим ривояти).
Зиёратчи Қуръон ўқиши, салавот, истиғфор, тасбеҳ, таҳлил айтиб, савобини марҳумларга бағишлаши мумкин. Дуосида ўзини ҳам қўшиши мандубдир. Юқоридаги ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳам ўзларига, ҳам марҳумларга офият сўраганлари кўриниб турибди.
Аҳли сунна вал жамоа уламолари дуо ва садақаларнинг савоби маййитга етиб бориши, ундан манфаат олишига иттифоқ қилишган. Шунингдек, барча асрларда мусулмон уммати Қуръони каримни қироат қилиб, унинг савобини марҳумга бағишлаш жоизлигига ижмо қилишган. Мана бу ҳадислари ҳам ушбу маънони қўллаб-қувватлайди: “Агар инсон вафот этса, унинг барча амаллари тўхтайди. Фақатгина учтасининг савоби етиб тураверади: садақаи жориянинг, манфаат берадиган илмнинг ва ортидан дуо қиладиган солиҳ фарзанднинг” (Имом Муслим ривояти).
“Ақоидун Насафия”да айтилади: “Тирикларнинг маййитлар ҳақига қилган дуолари ва улар номидан қилган садақалари марҳумлар учун манфаат беради. Зотан, бу борада кўплаб саҳиҳ ҳадислар ворид бўлган. Маййитга жаноза ўқишдан мурод ҳам унинг ҳақига дуо қилишдир. Агар дуо-истиғфорнинг марҳумга нафи бўлмаганида, у ҳолда жаноза ўқишдан ҳам маъно бўлмас эди”.
Манбалар асосида
Азизбек ХОЛНАЗАРОВ тайёрлади.
“Ислом Нури” диний-маърифий газетасининг 2021-йил, 1-сонидан
313 та ҳаётий ЗИЙНАТ қоидалари
ни
УЛУҒ УСТОЗ УЛАМОЛАРИМИЗ баён қилиб берганлар:
(1-қисм)
“ИНТИЗОМ – ҒАЛАБАНИНГ КАЛИТИ”
КАЛОМУЛЛОҲНИНГ ОЯТИ КАРИМАЛАРИДА
ХУДОИМ ТАОЛО МАРҲАМАТ ҚИЛАДИ:
Z «Агар Аллоҳнинг неъматларини санасангиз, саноғига ета олмайсиз. Ҳақиқатан, Аллоҳ кечиримли ва раҳмлидир» (Наҳл сураси 16/18 оят).
ЖАНОБИ ПАЙҒАМБАРИМИЗ
РАСУЛУЛЛОҲ САЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ
МЕҲР-МУРУВВАТ ТАРИҚАСИДА МАРҲАМАТ ҚИЛАДИЛАР:
¯ «Икки неъмат борки, кўпчилик инсонлар унинг қадрига етмайдилар. Улар
– сиҳат-саломатлик
– ва хотиржамликдир» (Имом Бухорий ривоятлари);
¯ «Беш нарсадан олдин беш нарсани ғанимат билинг:
– кексалигингиздан олдин ёшлигингизни,
– бетоблигингиздан олдин саломатлигингизни,
– фақирлигингиздан олдин бойлигингизни,
– бандлигингиздан олдин бўш вақтингизни,
– ўлимингиздан олдин тириклигингизни!» (Имом Ҳоким ривоятлари).
è “З И Й Н А Т” – (безак, пардоз; безатиш):
1) Зеб, чирой бериш учун хизмат қилувчи...; безак.
2) Ҳусн, кўрк берувчи нарса; кўрк; иззат-ҳурмат.
(“Ўзбек тилининг изоҳли луғати” 1/234).
Улуғ аждодларимиздан давом этиб келаётган дуру гавҳар ривоятлари ва ноёб ҳикматлари,
буюк ота-боболаримиздан эшитиб келинаётган тилло билан тенг панд-насиҳатлари ва бетакрор ҳикоялари,
меҳрибон ота-оналаримиздан ўрганиб келинаётган гавҳар ўгитлари ва мислсиз сўзлари,
элимиз таниган ва халқимиз тан олган устозларимиздан таълим олиб келинаётган зар тушунчалари ва бебаҳо илмлари,
жаннатмакон юртимиз – муқаддас Ватанимиз таълим масканларида таралаётган дурдан аъло фанлар ва беқиёс билимлар,
бугунги кунда ва доим керак бўладиган ҳаётий масалалар, долзарб мавзулар, қизиқарли маълумотлар ҳамда халқимиз орасида эътироф этилган мезонлар
дан
R Қуръони карим ояти карималари,
R Жаноби Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг муборак ҳадиси шарифлари,
R динимиз асослари,
R шариатимиз ҳукмлари,
R шарқона одобларимиз,
R мазҳабимиз меъёрлари,
R жамиятшунослик алоқалари,
R одамгарчилик муносабатлари,
R инсоний туйғулар,
R руҳшунослик сир-асрорлари,
R юртимиз урф-одатлари,
R ўзбекчилик қоидалари,
R маданиятимиз ахлоқлари,
R инсоний ақл ва ахлоқий нормалар,
R доно мақолларимиз,
R миллий анъаналаримиз,
R диний қадриятларимиз,
R халқимиз онг-тафаккури,
R миллатимиз менталитети,
R анъанавий фалсафаси,
R ўзбек халқининг илғор қадриятлари,
R улуғларимиз ҳикматлари,
R доно халқимиз дунёқараши,
R мусулмончилигимиз кўрсатмалари
а с о с в а н е г и з л а р и д а
улуғ устозларимиз – табаррук уламоларимиз кенг, чуқур ва унумли истифода этиб, кундалик ҳаётга доир ниҳоятда фойдали маслаҳат, керакли тавсия ҳамда энг муҳим одобларидан намуна шаклида батафсил тақдим этган
313 та ҳаётий ЗИЙНАТ қоидалари
ни
УЛУҒ УСТОЗ УЛАМОЛАРИМИЗ баён қилиб берганлар:
Уларнинг ҳар бири
халқимизнинг асрлар давомида
кундалик ҳаётларида шаклланган
етти (7) та
1) оилавий,
2) ижтимоий,
3) маънавий,
4) илмий,
5) иқтисодий,
6) маданий,
7) психологик
мавзудаги
ЭНГ АСОСИЙ қадриятни акс эттирган ҲИКМАТЛАРИДИР !
1) Кечанинг зийнати – ой.
2) Осмоннинг зийнати – юлдуз.
3) Кундузнинг зийнати – қуёш.
4) Осмоннинг зийнати – булут.
5) Қишнинг зийнати – қор.
6) Баҳорнинг зийнати – ёмғир.
7) Ёзнинг зийнати – мева-чева.
8) Кузнинг зийнати – совуқ.
9) Таомнинг зийнати – нон.
10) Дастурхоннинг зийнати – овқат.
11) Ширинликлар зийнати – асал.
12) Ичимликлар зийнати – сув.
13) Ризқнинг зийнати – қониқиш.
14) Инсоннинг зийнати – ақл.
15) Ақлнинг зийнати – фаросат.
16) Беморнинг зийнати – сабр.
17) Умрнинг зийнати – савобли ишлар.
18) Инсонпарварликнинг зийнати – меҳр.
19) Тўйларнинг зийнати – ёши улуғлар.
20) Қўшничилик зийнати – таом улашишлик.
21) Маҳалланинг зийнати – сокинлик.
22) Хонанинг зийнати – саранжомлик.
23) Уйнинг зийнати – озодалик.
24) Ҳовлининг зийнати – гул.
25) Қариндошчилик зийнати – борди-келдичилик.
26) Қуда-андачилик зийнати – меҳр-оқибат.
27) Эр-хотинлик зийнати – меҳр-муҳаббат.
28) Оиланинг зийнати – ота-она.
29) Чақалоқнинг зийнати – ўзи.
30) Боланинг зийнати – одоб.
31) Йигитларнинг зийнати – жасурлик.
32) Қизларнинг зийнати – ибо-ҳаё.
33) Аёлнинг зийнати – ожизлиги.
34) Яхши ўғилнинг зийнати – ота-онага хизмат.
35) Яхши қизнинг зийнати – оиласига гап юқтирмаслик.
36) Урф-одатларнинг зийнати – давомийлик.
37) Меҳмондўстнинг зийнати – кўнгликенглик.
38) Муносабатнинг зийнати – ҳурмат.
39) Камтарликнинг зийнати – оддийлик.
40) Талабанинг зийнати – қизиқувчанлик.
41) Ёзувнинг зийнати – бехатолиги.
42) Дўстликнинг зийнати – содиқлик.
43) Китобнинг зийнати – мазмуни.
44) Кибрнинг зийнати – қабр.
45) Ўлимнинг зийнати – жаноза.
46) Қабристоннинг зийнати – экилган ўсимликлар.
47) Гапнинг зийнати – қисқалик.
48) Табрикнинг зийнати – самимийлик.
49) Ғалабанинг зийнати – хурсандчилик.
50) Ғолибнинг зийнати – тиришқоқлик.
51) Либоснинг зийнати – дид.
52) Улуғликнинг зийнати – оддийлик.
53) Улуғларнинг зийнати – камтарлик.
54) Болаликнинг зийнати – беғуборлик.
55) Йўлнинг зийнати – тартиб-интизом.
56) Тинчликнинг зийнати – хотиржамлик.
57) Хотиржамликнинг зийнати – тинчлик.
58) Ишхонанинг зийнати – адолатли раҳбар.
59) Бозорнинг зийнати – мўл-кўллик.
60) Шаҳарнинг зийнати – кўркамлик.
61) Қишлоқнинг зийнати – табиийлик.
62) Саройнинг зийнати – шоҳ.
63) Суҳбатнинг зийнати – дилкашлик.
64) Ватанпарварликнинг зийнати – фидойилик.
65) Ишнинг зийнати – натижа.
66) Қариликнинг зийнати – оғирлик.
67) Катталарнинг зийнати – кичикларга иззати.
68) Таҳоратнинг зийнати – мукаммаллик.
69) Азоннинг зийнати – хуш овоз.
70) Намознинг ички зийнати – ҳаммасини ўз жойига қўйишлик.
71) Намознинг ташқи зийнати – зикр, тиловати Қуръон, дуо.
72) Рўзанинг зийнати – сабр.
73) Умранинг зийнати – адо этишлик.
74) Ҳажнинг зийнати – ўзи бажаришлик.
75) Ибодатнинг зийнати – ўз вақтида адо этишлик.
76) Дуонинг зийнати – чин ихлос.
77) ЗИЙНАТЛАР ЗИЙНАТИ – ОДДИЙЛИК.
78) Одоб – мўмин-мусулмоннинг зийнати.
79) Ота-онага эҳтиром – ақлли фарзанднинг зийнати.
80) Катталарга ҳурмат – доно инсоннинг зийнати.
81) Кичикларга иззат – улуғларнинг зийнати.
82) Ширинсўзлик – муомаланинг зийнати.
83) Камтарлик – олимнинг зийнати.
84) Итоаткорлик – яхши ходимнинг зийнати.
85) Дуо қилишлик – ибодатнинг зийнати.
86) Аҳил-иноқлик – яхши оиланинг зийнати.
87) Табассум – яхши келиннинг зийнати.
88) Мардлик – яхши куёвнинг зийнати.
89) Виқорлик – яхши эрнинг зийнати.
90) Бўйсунишлик – яхши хотиннинг зийнати.
91) Қатъийлик – яхши эркак кишининг зийнати.
92) Ҳаё-иффат – яхши аёл кишининг зийнати.
93) Поклик – мусулмон аёлининг зийнати.
94) Меҳрибонлик – яхши қайнонанинг зийнати.
95) Вазминлик – яхши қайнотанинг зийнати.
96) Ҳалимлик – илмнинг зийнати.
97) Хокисорлик – таълим олувчининг зийнати.
98) Қўлиочиқлик – камбағалнинг зийнати.
99) Шукр – неъматнинг зийнати.
100) Хушмуомалалик – жамоатнинг зийнати.
(Давоми бор...)
Иброҳимжон домла Иномов
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 