19 Июн, 2025, 23 Зулҳижжа, 1446
19 Июн, 2025, 23 Зулҳижжа, 1446
إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا
وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ
«Албатта: “Раббимиз – Аллоҳ”, – деб сўнгра тўғри бўлган зотлар ҳузурига (ўлим пайтида) фаришталар тушиб (дерлар): “Қўрқмангиз ва ғамгин ҳам бўлмангиз! Сизларга ваъда қилинган жаннат хушхабари билан шодланингиз!”» (Фуссилат сураси, 30-оят).
“Тўғри бўлган зотлар” қандай кишилар экани тўғрисида турли фикрлар бор. Абу Бакр розияллоҳу анҳу: “Сўзи билан иши бир бўлган одам” деса, Умар розияллоҳу анҳу: “Аллоҳ буюрган ишни қилиб, қайтарганидан қайтган ва Аллоҳга итоат қилишда тулкидек айёрлик (мунофиқлик) қилмаган зотлардир”, деган. Усмон розияллоҳу анҳу: “Амални ихлос билан адо этувчилар” деса, Али розияллоҳу анҳу: “Ширк келтирмасдан, фарз амалларни бажариб юрувчилар”, деган.
Ушбу оятда мўминларнинг қанчалик саодатли экани баён этилган. Мўминлар, аввало: «Раббимиз Аллоҳ», деб Аллоҳ таолонинг ўзларига Раб эканини, Холиқ, Розиқ, Мудаббир ва Тарбиячи эканини тан олган зотлардир. Аллоҳга имон келтирганларидан кейин «Раббимиз Аллоҳ» деган сўзларида мустақим турган зотлардир. Уларнинг қалблари «Раббимиз Аллоҳ»да мустақимдир.
Мўминларга кофирлар сингари инсу жиндан иборат ёмон дўстлар эмас, балки фаришталар яқин бўлади. Сўнгра уларга икки дунёда ҳам хотиржам қилувчи қуйидаги хабарлар айтилади: «Албатта, “Раббимиз Аллоҳ” деган, сўнгра мустақим (тўғри) бўлганларнинг устиларидан (ўлим пайтида) фаришталар тушиб (дерлар): “Қўрқманглар, маҳзун ҳам бўлманглар...”»
Келажакда, охиратда ҳолимиз не кечади, деб қўрқманглар, кўнглингизга ҳеч қандай хавф келмасин. Қилиб ўтган ишларимиз натижаси қандай бўлар экан, деб ҳам маҳзун бўлманглар. Сизлар учун келажакда ҳеч қандай хавф-хатар йўқ. Қилган ишларингизнинг натижаси ҳам яхши. Чунки сиз: «Раббимиз Аллоҳ», дедингиз ва ўша сўз тақозосига кўра мустақим, яъни тўғри туриб умр кечирдингиз.
Имом Қуртубий: “Аллоҳга имон келтириб, сўнгра Унга итоат қилишда тўғри бўлган зотлар”, деган. Имом Калбийнинг ривоятида Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо бундай деган: “Аллоҳ зиммаларига фарз (бажариши зарур) қилган ишларда тўғри туриб (бажарган) зотлардир”.
Абу Олиядан қилинган ривоятда: “Улар динда туриш ва унга амал қилишда (ҳеч қандай моддий нарсани умид қилмай, балки) Аллоҳ учун холис қиладиганлардир”, дейилган. Бошқа ривоятда: “Алар шундай зотларки, Аллоҳнинг чегарасидан чиқмай, У Зотга итоат қилишда тўғри турган ва Пайғамбарининг суннатини маҳкам тутганлардир”, дейилган.
Мужоҳид ва Икрима раҳимаҳумаллоҳ бундай деган: “Улар шаҳодат калимасида то Аллоҳнинг ҳузурига боргунча тўғри турганлардир”. Қатода раҳимаҳуллоҳ айтади: «Ҳасан Басрий ҳар гал шу оятни ўқиганида “Аллоҳим, бизни мустақимлик (тўғрилик) ила ризқлантир”, деб дуо қилар эдилар».
“..устиларидан (ўлим пайтида) фаришталар тушиб (дерлар)...” Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Пайғамбаримиз алайҳиссалом бундай дедилар: «Ўлаётган (одамга) фаришталар келади. Агар у одам солиҳ (тўғри) киши бўлса, (фаришталар): “Эй покиза жасаддаги покиза жон, чиқ, мақтовга лойиқ ҳолатда чиқ ва (сенга) равҳи райҳон хушхабари ҳамда Раббинг розилиги суюнчиси бўлсин!” дерлар.
Калбий айтади: «Фаришталар мўминларнинг жонлари чиқаётган вақтда тушиб, уларга хушхабар бериб: “Қўрқманглар, маҳзун ҳам бўлманглар...” дерлар. Яъни, олдингиздаги азобдан қўрқманг, дунёда қилган ишларингиздан маҳзун ҳам бўлманглар, дерлар».
Муқотил айтади: «Қиёмат куни осмондан ҳафаза (сақловчи) фаришта уларнинг устига тушиб, (бандага қараб): “Мени танийсанми?” дейди. Банда: “Йўқ” дегач: “Мен сенинг амалларингни ёзиб турувчи фариштаман” деб, унга жаннат хушхабарини беради».
Зайд ибн Аслам: “Хушхабар уч ўринда бўлади: ўлим пайти, қабрда ва қайта тирилганда”, деган.
Суфён ибн Абдуллоҳ Сафафий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламга: «Эй Аллоҳнинг расули, менга Ислом ҳақида бир нарса айтингки, сиздан кейин у ҳақда бошқа ҳеч кимдан сўрамай”, дедим. Шунда у зот: “Аллоҳга имон келтирдим де ва бунда (шу имонингда) тўғри тур” дедилар».
Ҳа, азизлар, Аллоҳ таоло барчамизга фаришталарнинг хушхабарини эшитишни насиб айласин!
Тафсир китоблари асосида
“Раҳимбой ҳожи ота” жоме масжиди имом ноиби
Муҳаммадзариф ЭРГАШ ўғли тайёрлади.
Мазкур мақолада ислом фиқҳи нуқтаи назаридан бозордаги нархларни сунъий равишда белгиллаш, товарларни ушлаб туриш орқали нархни кўтариш (иҳтикор) амалиёти шариатда қандай баҳоланишига оид масалалар таҳлил қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадислари ва саҳобалар ривоятлари асосида нарх белгилаш ва эҳтикорнинг шариатдаги ҳукми, ижтимоий оқибатлари ҳамда замонавий хатарлари очиб берилган.
Ислом иқтисодий тизими адолат, ўзаро розилик ва зулмсиз муомала асосига қурилган. Бозор иқтисодиётида муҳим тушунчалардан бири – нарх белгилаш ҳуқуқидир. Шариатда бу масала шунчаки иқтисодий восита эмас, балки ахлоқий ва илоҳий қоида билан чамбарчас боғланган. Нархни сунъий равишда чегаралаш ёки тижорат молини ушлаб туриб нархни кўтариш – шариатда қораланган ишлардан ҳисобланади. Бу мақолада мазкур ҳолатларга Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муносабати, уламолар фатволари ва ижтимоий оқибатлари таҳлил этилади.
«Нархни чегаралаш» деганда масъул шахс ёки тараф томонидан нархни чегаралаб қўйиш тушунилади.
«Иҳтикор» деганда эса, турли йўллар билан бир хил савдо молини эгаллаб олиб нархни оширишга уриниш айтилади.
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: "Одамлар: "Ё Аллоҳнинг Расули, нарх кўтарилиб кетди бизга нархни белгилаб беринг" дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Албатта, Аллоҳнинг ўзи нархни белгиловчи, тутувчи, кенг қилувчи ва ризқ берувчидир. Мен эса сиздан бирортангиз ҳам мендан на қон ва на молда зулм, даъво қилмаганингиз ҳолимда Аллоҳга рўбаро бўлишни хоҳлайман" дедилар (Сунан эгалари ривоят қилдилар).
Қимматчилик кўпчиликни ташвишга солиб қўяди. Чунки бу ҳолат барчага зарар келтираётган бўлиб кўринади. Ҳамма бу ҳолатдан чиқиш йўлини истайди. Энг осон, энг содда ва ҳаммага «ялт» этиб кўринадиган чора бозорда нархни чегаралаб қўйиш бўлиб, кўринади. Нима учун Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ишни қилмадилар? Ҳатто баъзи саҳобалар бу таклифни қилганларида ҳам маъқул кўрмадилар. Чунки Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳеч бир нарсага юзаки қарамасдилар.
Нархни чегаралаш вақтинча фойда бергани билан алдамчиликдир, кейин эса зарар бўлиши турган гап. Сўнгра тожирлар ўз фаолиятларини тўхтатадилар. Бу ҳол эса эл юртга бошқа томондан ризқ келишини маън қилади. Шунинг учун ҳам қанчадан-қанча бой давлатлар хонавайрон бўлади. Фақирилк ва мискинликка рўбарў бўлади.
Сотувчи ўз молини ўз ихтиёри ила ўзи хоҳлаган нархда сотса, яхши бўлади. Олувчи ўз ихтиёри ила ўзи рози бўлиб, хоҳлаган нархга олса, яхши бўлади. Муҳими, ўзаро розилик бўлиши керак.
Яхши ва сифатли нарсанинг нархи баланд бўлади. Ёмон ва сифатсиз нарсанинг нархи эса паст бўлади. Ҳаммаси бозор кўтаришига қараб бўлади. Шунинг учун ҳам ҳар бир киши бозор яхши кўтарадиган молни етиштиришга, олиб келишга қизиқади. Ҳамма шунга урингандан кейин юртда доимий ва ҳақиқий серобчилик, арзончилик ҳукм сурадиган бўлади.
Муаммар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Ким эҳтикор қилса, ўша хатокордир", дедилар (Имом Муслим, Абу Довуд, Термизий ривояти).
«Иҳтикор» луғатда ушлаб туриш маъносини англатади. Шариатда эса сотиб олинган нарсани нархини ошириш учун қасддан сотмай ушлаб туришга «иҳтикор» деб айтилади.
Уламоларимиз халқ оммасининг эҳтиёжи кўпроқ тушадиган нарсалар, хусусан, озиқ-овқатнинг эҳтикорига алоҳида, бошқа нарсанинг эҳтикорига алоҳида қараганлар.
Биринчиси мутлоқ мумкин эмас десалар, иккинчисини қимматчилик вақтида мумкин эмас деганлар. Иҳтикор ҳақида жуда кўп ҳадислар ривоят қилинган.
Абдуллоҳ ибни Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Ким таомни 40 кеча эҳтикор қилса, батаҳқиқ у Аллоҳдан воз кечган ва Аллоҳ ундан воз кечган бўлади. Қайси юртнинг аҳлидан бир киши оч ётган бўлса, батаҳқиқ, улар Аллоҳнинг зиммасидан тушган бўлурлар", деганлар.
Баъзилар шу ҳадисга суяниб эҳтикор фақат таомда бўлади дейдилар. Лекин жумҳур уламолар эҳтикор ҳақида ҳадислар кўп, шунинг учун бу ҳадис асос бўла олмайди дейдилар.
Умар ибн Ҳаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Жалб қилувчи ризқлантирилгандир, эҳтикорчи эса лаънатлангандир", деганлар.
«Жалб қилувчи» бошқа юртдан ўз юртига керакли нарсаларни олиб келиб сотувчидир. Демак, бу иш, яхши ишдир. Ким бу ишни қилса ризқи улуғ бўлади. Аммо ўз юрти бозорида энг керакли нарсаларни сотиб олиб, ушлаб туриб, сунъий равишда нархни кўтарувчилар лаънатлангандур. Чунки унга халқ муҳтож бўлиб турганди, у эса ишлаб чиқармай, бошқа юртдан олиб келмай фойда топишга уринган харомхўр кимсадир.
Имом Аҳмад Абу Хурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Ким мусуломонларнинг нархларига киришиб, уларга қимматчилик келтириш учун ҳаракат қилса, Аллоҳ учун уни қиёмат куни катта оловга ўтказмоғи ҳақ бўлади", деганлар.
Демак, эҳтикорчи бу дунёда ҳам, у дунёда ҳам қаттиқ азоб-уқубатларга дучор бўлади.
Ашуров Маҳмудхон Муҳаммад Ғулом
Фойдаланилган адабиётлар:
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа