13 Январ, 2025, 13 Ражаб, 1446
13 Январ, 2025, 13 Ражаб, 1446
إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا
وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ
«Албатта: “Раббимиз – Аллоҳ”, – деб сўнгра тўғри бўлган зотлар ҳузурига (ўлим пайтида) фаришталар тушиб (дерлар): “Қўрқмангиз ва ғамгин ҳам бўлмангиз! Сизларга ваъда қилинган жаннат хушхабари билан шодланингиз!”» (Фуссилат сураси, 30-оят).
“Тўғри бўлган зотлар” қандай кишилар экани тўғрисида турли фикрлар бор. Абу Бакр розияллоҳу анҳу: “Сўзи билан иши бир бўлган одам” деса, Умар розияллоҳу анҳу: “Аллоҳ буюрган ишни қилиб, қайтарганидан қайтган ва Аллоҳга итоат қилишда тулкидек айёрлик (мунофиқлик) қилмаган зотлардир”, деган. Усмон розияллоҳу анҳу: “Амални ихлос билан адо этувчилар” деса, Али розияллоҳу анҳу: “Ширк келтирмасдан, фарз амалларни бажариб юрувчилар”, деган.
Ушбу оятда мўминларнинг қанчалик саодатли экани баён этилган. Мўминлар, аввало: «Раббимиз Аллоҳ», деб Аллоҳ таолонинг ўзларига Раб эканини, Холиқ, Розиқ, Мудаббир ва Тарбиячи эканини тан олган зотлардир. Аллоҳга имон келтирганларидан кейин «Раббимиз Аллоҳ» деган сўзларида мустақим турган зотлардир. Уларнинг қалблари «Раббимиз Аллоҳ»да мустақимдир.
Мўминларга кофирлар сингари инсу жиндан иборат ёмон дўстлар эмас, балки фаришталар яқин бўлади. Сўнгра уларга икки дунёда ҳам хотиржам қилувчи қуйидаги хабарлар айтилади: «Албатта, “Раббимиз Аллоҳ” деган, сўнгра мустақим (тўғри) бўлганларнинг устиларидан (ўлим пайтида) фаришталар тушиб (дерлар): “Қўрқманглар, маҳзун ҳам бўлманглар...”»
Келажакда, охиратда ҳолимиз не кечади, деб қўрқманглар, кўнглингизга ҳеч қандай хавф келмасин. Қилиб ўтган ишларимиз натижаси қандай бўлар экан, деб ҳам маҳзун бўлманглар. Сизлар учун келажакда ҳеч қандай хавф-хатар йўқ. Қилган ишларингизнинг натижаси ҳам яхши. Чунки сиз: «Раббимиз Аллоҳ», дедингиз ва ўша сўз тақозосига кўра мустақим, яъни тўғри туриб умр кечирдингиз.
Имом Қуртубий: “Аллоҳга имон келтириб, сўнгра Унга итоат қилишда тўғри бўлган зотлар”, деган. Имом Калбийнинг ривоятида Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо бундай деган: “Аллоҳ зиммаларига фарз (бажариши зарур) қилган ишларда тўғри туриб (бажарган) зотлардир”.
Абу Олиядан қилинган ривоятда: “Улар динда туриш ва унга амал қилишда (ҳеч қандай моддий нарсани умид қилмай, балки) Аллоҳ учун холис қиладиганлардир”, дейилган. Бошқа ривоятда: “Алар шундай зотларки, Аллоҳнинг чегарасидан чиқмай, У Зотга итоат қилишда тўғри турган ва Пайғамбарининг суннатини маҳкам тутганлардир”, дейилган.
Мужоҳид ва Икрима раҳимаҳумаллоҳ бундай деган: “Улар шаҳодат калимасида то Аллоҳнинг ҳузурига боргунча тўғри турганлардир”. Қатода раҳимаҳуллоҳ айтади: «Ҳасан Басрий ҳар гал шу оятни ўқиганида “Аллоҳим, бизни мустақимлик (тўғрилик) ила ризқлантир”, деб дуо қилар эдилар».
“..устиларидан (ўлим пайтида) фаришталар тушиб (дерлар)...” Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Пайғамбаримиз алайҳиссалом бундай дедилар: «Ўлаётган (одамга) фаришталар келади. Агар у одам солиҳ (тўғри) киши бўлса, (фаришталар): “Эй покиза жасаддаги покиза жон, чиқ, мақтовга лойиқ ҳолатда чиқ ва (сенга) равҳи райҳон хушхабари ҳамда Раббинг розилиги суюнчиси бўлсин!” дерлар.
Калбий айтади: «Фаришталар мўминларнинг жонлари чиқаётган вақтда тушиб, уларга хушхабар бериб: “Қўрқманглар, маҳзун ҳам бўлманглар...” дерлар. Яъни, олдингиздаги азобдан қўрқманг, дунёда қилган ишларингиздан маҳзун ҳам бўлманглар, дерлар».
Муқотил айтади: «Қиёмат куни осмондан ҳафаза (сақловчи) фаришта уларнинг устига тушиб, (бандага қараб): “Мени танийсанми?” дейди. Банда: “Йўқ” дегач: “Мен сенинг амалларингни ёзиб турувчи фариштаман” деб, унга жаннат хушхабарини беради».
Зайд ибн Аслам: “Хушхабар уч ўринда бўлади: ўлим пайти, қабрда ва қайта тирилганда”, деган.
Суфён ибн Абдуллоҳ Сафафий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламга: «Эй Аллоҳнинг расули, менга Ислом ҳақида бир нарса айтингки, сиздан кейин у ҳақда бошқа ҳеч кимдан сўрамай”, дедим. Шунда у зот: “Аллоҳга имон келтирдим де ва бунда (шу имонингда) тўғри тур” дедилар».
Ҳа, азизлар, Аллоҳ таоло барчамизга фаришталарнинг хушхабарини эшитишни насиб айласин!
Тафсир китоблари асосида
“Раҳимбой ҳожи ота” жоме масжиди имом ноиби
Муҳаммадзариф ЭРГАШ ўғли тайёрлади.
- 59وَدُنْيَانَا حَدِيثٌ وَالْهَيُولَى عَدِيمُ الْكَوْنِ فَاسْمَعْ بِاجْتِذَالِ
Маънолар таржимаси: Дунёмиз йўқдан бор қилингандир ва “ҳайуло” эса бўлмаган нарсадир (буни сен) шодлик билан эшитгин.
Назмий баёни:
Дунёмиз яратилган, “ҳайуло” эса,
Шодлик-ла эшитгин бўлмаган нарса.
Луғатлар изоҳи:
وَدُنْيَانَا – мубтадо, музоф музофун илайҳ. Бу калимадан Алоҳ таолодан бошқа мавжудотлар кўзда тутилган.
حَدِيثٌ – хабар. “Ҳодис” луғатда “янги”, “яқинда бор бўлган” маъноларига тўғри келади. Дунё йўқдан бор қилингани учун унга нисбатан шу калима ишлатилади. فُعْلَى вазни музаккар ва муаннисликда тенг ишлатилгани учун хабар музаккар шаклда келтирилган.
وَ – “ибтидоия” маъносида келган.
الْهَيُولَى – ушбу калима ташдидли қилиб هَيُّولَى деб ҳам ўқилади. Бу калима, аслида, юнонча сўз бўлиб, “асл”, “асос” ва “модда” каби маъноларни англатади. Жумҳур файласуфлар ҳайулони “қадим жавҳар” ёки “бирлашиш ва ажралишни қабул қилувчи қадим нарса”, деб ҳисоблашган.
عَدِيمُ – хабар, музоф. Луғатда “номавжуд” маъносига тўғри келади.
الْكَوْنِ – музофун илайҳ. Луғатда “мавжуд” маъносига тўғри келади.
اسْمَعْ – амр феъли. Фоили зоҳир келтирилмаслиги вожиб бўлган замирдир.
بِ – “мусоҳаба” (бирга бўлиш) маъносидаги жор ҳарфи.
اجْتِذَالِ – “шодланиш”, “хурсанд бўлиш” маъноларини англатади. Жор мажрур اسْمَعْ га мутааллиқ.
Матн шарҳи:
Баъзи жоҳил файласуфлар ҳайуло ҳар бир нарсанинг аслидир, яъни бутун олам ҳайуло деб аталадиган бирламчи моддадан вужудга келган, уни биров яратмаган, деган фикрни илгари суришган. Ушбу байт ўша жоҳилларнинг даъволарига раддия сифатида ёзилган. Уларнинг “илмий” даъволари мусулмонлар томонидан кескин рад этилган. Чунки бу гапни айтаётган киши оламни қадим, яъни у ўз-ўзидан бор бўлган деяётган ва Аллоҳ таолонинг бутун борлиқни Ўзи яратгани тўғрисидаги хабарларини инкор этаётган бўлади. Бундай инкор этиш эса очиқ-ойдин куфр ҳисобланади. Ҳақиқий мўмин киши эса барча нарсаларни Аллоҳ таоло йўқдан бор қилган, деган тушунчада бўлади.
Ўший раҳматуллоҳи алайҳ ушбу “бирламчи модда” тўғрисида қандай эътиқодда бўлиш лозимлигини қисқагина қилиб “ҳайуло – бўлмаган нарса” дея баён қилган. Қуръони каримда осмонлару ердагиларнинг ҳаммаси истаса ҳам, истамаса ҳам, Аллоҳ таолонинг белгилаб қўйган қонунларига бўйсуниб яшашларини, борлиқдаги бирор нарса ўз-ўзидан бор бўлиб қолмаганини, балки барча нарсаларнинг яратувчиси Аллоҳ эканлиги баён қилинган:
“Осмонлар ва Ердаги барча жонзот ва уларнинг соялари хоҳ ихтиёрий, хоҳ мажбуран, эртаю кеч саждани Аллоҳга қиладилар. (Эй Муҳаммад!) Айтинг: “Осмонлар ва Ернинг Парвардигори ким?” (яна ўзингиз) “Аллоҳ”, – деб жавоб қилинг! “Бас, Уни қўйиб, ўзларига на фойда ва на зарар етказишга қодир бўлмайдиган (бут ва санам)ларни дўст тутдингизми?” – денг! Яна айтинг: “Кўр (гумроҳ) билан кўрувчи (ҳидоят топган киши) баробар бўлурми? Ёки зулматлар билан нур баробар бўлурми?” Ё улар Аллоҳга Унинг яратиши каби ярата оладиган бутларни шерик қилиб олишган ва улар ҳам яратганлар-у, сўнгра уларга (икки) яратиш ўхшаш бўлиб қолдими?! Айтинг: “Аллоҳ барча нарсанинг яратувчисидир ва У Танҳо ва Ғолибдир”[1].
Яъни осмон ва ер аҳлларининг барчалари истасалар ҳам, истамасалар ҳам ёлғиз Аллоҳ таолога бўйсунишдан ўзга чоралари йўқ. Ҳасан раҳматуллоҳи алайҳ ушбу оят ҳақида: “Мўмин киши Аллоҳ таолога ўз ихтиёри билан бўйсунган ҳолда сажда қилади, кофир эса даҳшатга тушган ва чорасиз қолганида мажбуран сажда қилади”, – деган.
Шунингдек, уларнинг соялари ҳам куннинг аввалида ва охирида сажда қилади. Ушбу оятда коинотдаги барча мавжудотни, ҳатто одамларнинг сояларини ҳам Ўзига сажда қилишга бўйсундириб қўйган Зотнинг буюклиги хабари берилган. Ояти кариманинг давомида “Кўр (гумроҳ) билан кўрувчи (ҳидоят топган киши) баробар бўлурми?”, – дейилган. Бу ерда кўзи кўрдан кофир киши, кўрувчидан эса мўмин киши ирода қилинган. Зулматлардан залолат йўллари, нурдан эса ҳидоят ирода қилинган. Умумий маъноси шуки, кўзи кўр билан кўрувчи, зулматлар билан нур баробар бўлмагани каби, ҳақиқат зиёсини кўрадиган мўмин киши билан, бу зиёни кўра олмайдиган кофир ҳам ҳеч қачон баробар бўла олмайди. Шунга кўра шариатда берилган хабарларни тасдиқлаш ҳақиқат зиёсини кўриш, бу хабарларни инкор қилиш эса ушбу зиёни кўра олмасликдир.
Кейинги мавзу:
Жаннат ва дўзахнинг яратиб қўйилгани баёни
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа