07 Апрел, 2025, 9 Шаввол, 1446
07 Апрел, 2025, 9 Шаввол, 1446
فِي ٱلدُّنۡيَا وَٱلۡأٓخِرَةِۗ وَيَسَۡٔلُونَكَ عَنِ ٱلۡيَتَٰمَىٰۖ قُلۡ إِصۡلَاحٞ لَّهُمۡ خَيۡرٞۖ وَإِن تُخَالِطُوهُمۡ فَإِخۡوَٰنُكُمۡۚ وَٱللَّهُ يَعۡلَمُ ٱلۡمُفۡسِدَ مِنَ ٱلۡمُصۡلِحِۚ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ لَأَعۡنَتَكُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٞ٢٢٠
220. Булар дунё ва охират ҳақида эди. (Эй Муҳаммад), сиздан етимлар ҳақида сўрашса, "Уларни ислоҳ қилиш яхшидир", денг. Агар харжда шерик қилиб олсангизлар, улар биродарларингиздир. Аллоҳ бузғунчини ҳам, ислоҳ қилувчини ҳам билади. Агар Аллоҳ хоҳлаганида сизларни машаққатга солган бўларди. Аллоҳ албатта қудрат ва ҳикмат соҳибидир.
Етимларнинг молларини асраб-тасарруф қилувчилар бу борада қандай йўл тутиш ҳақида сўрашганида юқоридаги ояти карима туширилган. Аллоҳ етимлар молини асраш топширилган кишиларнинг асл мақсадлари уни оқилона тасарруф қилишга, етимларнинг хайр ва манфаатлари йўлида ишлатишга йўналтирилишини буюрмоқда. Уларнинг молини ўзлариникига аралаштиришнинг зарари йўқ. Фақат улар ҳақига тажовуз қилинмаса бўлди, чунки улар ҳам биродарларидир. Аллоҳ таоло бу масалалардаги тузатувчини ҳам, бузувчини ҳам яхши билади. Аллоҳ бандаларига фақат осонликни истайди, машаққатни хоҳламайди.
Балоғатга етмаган, ёш (ўғил-қиз) болалар отаси ўлиб қолса, етим бўлади. Етимга кафил бўлган киши, яъни уни кафолатига олган ота томон қариндош ёхуд бошқа бирор мусулмон етимнинг барча ишларига, шу жумладан молу мулкига (яъни, етимга етган мерос ва бошқа кишилардан ҳадя, садақа ёки бошқа мақсадларда берилган молларга) ҳам раҳбарлик қилади. Кафил бўлган одам етим молидан емайди, ноҳақдан еса, ҳаром, катта гуноҳдир, фақат вақтинча (вояга етгунича) олиб туриши мумкин. Кафил унинг мол-мулкини сақлашга масъул бўлади. Етимни қарамоғига олган одам унинг молига яқинлашиши мумкин эмас, лекин яхши ниятда, яъни, ўша молни ўстириш учун, кўпайтириб, вояга етганида унинг қўлига топшириш учун яқинлашса, майли. Аллоҳ таоло шунга буюрган.
Етимга қарашни зиммасига олган одамга енгиллик яратиш мақсадида ўз молига етим молини аралаштиришга (еб юбормаслик шарти билан) рухсат берилган. Қуръони каримдан маълум бўлишича, кафил етимнинг молидан фақат муҳтож қолганида, эҳтиёжига яраша, ёки қарз олиш йўли билан ва ёхуд қилган хизматининг бадали тарзида жуда иложсиз қолган чоғи ейиши мумкин. Агар имкони туғилса, келгусида еган миқдорини узади. Имкон яралмаса, егани ҳалолдир. Етарли моли бўлган кафил (бой одам бўлса) ўзини шубҳали нарсадан узоқ тутгани маъқул. Етимларни оталиққа олгани, уларнинг мол-мулкини сақлагани, парваришлагани учун улкан ажру савоблар олади. Етимларнинг молларини, ноҳақдан ейдиган кимсалар аслида олов еган бўлиб, қиёмат куни дўзахда қоринларида алангаланиб туради. Машҳур тафсирчилардан Суддий: «Етимнинг молини еган кимса қиёмат куни оғзидан, қулоқларидан, бурнидан ва кўзларидан олов чиқиб турган ҳолда тирилтирилади. Уни кўрган ҳар бир одам етимнинг молини еганини дарҳол билиб олади», деган.
وَلَا تَنكِحُواْ ٱلۡمُشۡرِكَٰتِ حَتَّىٰ يُؤۡمِنَّۚ وَلَأَمَةٞ مُّؤۡمِنَةٌ خَيۡرٞ مِّن مُّشۡرِكَةٖ وَلَوۡ أَعۡجَبَتۡكُمۡۗ وَلَا تُنكِحُواْ ٱلۡمُشۡرِكِينَ حَتَّىٰ يُؤۡمِنُواْۚ وَلَعَبۡدٞ مُّؤۡمِنٌ خَيۡرٞ مِّن مُّشۡرِكٖ وَلَوۡ أَعۡجَبَكُمۡۗ أُوْلَٰٓئِكَ يَدۡعُونَ إِلَى ٱلنَّارِۖ وَٱللَّهُ يَدۡعُوٓاْ إِلَى ٱلۡجَنَّةِ وَٱلۡمَغۡفِرَةِ بِإِذۡنِهِۦۖ وَيُبَيِّنُ ءَايَٰتِهِۦ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمۡ يَتَذَكَّرُونَ٢٢١
221. Имонга келишмагунича мушрикаларни никоҳингизга олманглар. Гарчи мушрика сизларга манзур бўлса-да, мўмина чўри мушрикадан яхшидир. Мушриклар имонга келишмагунича уларга никоҳлаб берманглар. Гарчи мушрик сизларга маъқул туюлса-да мўмин қул мушрикдан яхшидир. Улар дўзахга чорлашади. Аллоҳ эса изни-иродаси билан жаннат ва мағфиратга даъват қилади, шояд эслатма олишар, деб одамларга оятларини баён этади.
Яъни, мусулмон киши имонга келмагунича мушрика аёлга уйланмаслиги лозим. Худди шу каби мушрик кишиларга то улар имон келтирмагунича мўмина қизлар никоҳлаб берилмайди. Чунки бундай қилинганида улар мусулмонларни мушрикликка чорлаб, дўзахий бўлишлари сабабчисига айланишади. Аллоҳ таоло инсониятга Ислом динини нозил қилгач, одамлар орасидаги жуда кўп бузуқликлар, жирканч никоҳларга барҳам берди. Мўминлар онаси Оиша розияллоҳу анҳодан шундай ривоят қилинади: "Жоҳилият даврида тўрт хил никоҳ мавжуд эди. Улардан бири бугунги кунда ҳам бор бўлиб, унга биноан киши қўл остидаги аёлларидан бирини ёки қизини бир кишига эрга беради. У эса маҳрини бериб, аёл ёки қизни никоҳига олади. Иккинчиси – бир киши ўз хотинига агар у ҳайздан покланган бўлса: "Бировга билдирмай фалончининг олдига бор-да, у билан келишиб дон олишгин", дейди. Сўнг у хотинини алоҳида қилиб қўйиб, то ўша кишидан ҳомиладорлиги аниқ бўлгунича унга сира қўл теккизмайди. Хотинининг ҳомиладорлиги маълум бўлгач, агар истаса, у билан яшайверади. У фарзандли бўлиш учунгина шундай қилади. Бундай никоҳни "ўзаро келишилган никоҳ" деб аташган. Учинчиси – ўнтача эркак биргалашиб бир аёлнинг олдига киришади-да, ҳаммалари уни жимо қилишади. Агар у ҳомиладор бўлиб-туғса, туққанидан кейин бир неча кун ўтгач, бояги эркакларни чорлаб одам юборади. Барчалари аёл ҳузурида тўпланишади. Аёл уларга: "Қилган ишларингизнинг оқибатини билдинглар, мана мен туғдим, эй фалончи, бу сенинг фарзандинг!" деб улардан ўзи хоҳлаган кишининг исмини айтади-да, болани унга топширади, у киши рад этолмайди. Тўртинчиси – кўп киши йиғилиб, ҳаммалари бир аёлнинг олдига киришади, аёл улардан бирортасига ҳам "йўқ" демайди. Бундай хотинлар фоҳишалар бўлиб, эшиклари тепасига белги сифатида байроқ осиб қўйишади. Истаган киши улар хонасига кириб келаверган. Агар бундай аёллардан бири ҳомиладор бўлиб-туғса, бояги кишиларни ҳузурида тўплайди-да, фолбин хотинни чақиради. Кейин кимга фол чиққан бўлса, болани ўшанга беришган, унинг болани рад этишга иложи бўлмаган. Аллоҳ таоло Муҳаммад алайҳиссаломни пайғамбар этиб юборгач, бугунги кундаги никоҳдан бошқа жоҳилият давридаги барча никоҳлар йўқ қилинди" (Бухорий ривояти).
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳу ва ҳазрати Али розияллоҳу анҳу ораларидаги мунозара.
Бир куни Абу Бакр розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ алайҳиссолату вассаломнинг уйларига келдилар. Энди ичкарига кираман деб турганларида ҳазрати Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу ҳам келиб қолдилар. Ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳу орқага тисарилиб:
- Эй Али, марҳамат сиз киринг, дедилар.
Ҳазрати Али ҳам жавоб бердилар, натижада ораларида бундай узун диалог бўлди:
- Эй Абу Бакр! Сиз аввал киринг. Ҳар яхшиликда аввалда бўлган, ҳар хайрли ишда илғор бўлган, ҳар кимдан илгарилаб кетган Сизсиз.
Ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳу:
- Сиз аввал киринг! Расулуллоҳ алайҳиссолату вассаломга энг яқин киши Сизсиз.
Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу:
- Мен сиздан олдинга қандай ўтаман. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитганман:
«Умматимдан, Абу Бакрдан устунроқ бўлган бир кимсанинг устига қуёш чиқмади» деб марҳамат қилдилар.
Ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳу:
- Мен сиздан олдинга қандай ўтаман? Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қизлари Фотима розияллоҳу анҳони сизга берган куни, «Аёлларнинг энг яхшисини, эркакларнинг энг яхшисига бердим», деб айтдилар.
Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу :
- Мен сиздан олдинга ўтолмайман. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Иброҳим алайҳиссаломни кўришни хоҳлаганлар Абу Бакрнинг юзига қарасин», деб айтганлар.
Ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳу:
- Барибир, мен, сиздан олдин киролмайман. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Одам алайҳиссаломнинг ҳилм сифатини ва Юсуф алайҳиссаломнинг гўзал ахлоқини кўришни истаганлар, Али Муртазога боқсин», деб айтганлар.
Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу:
- Сиздан олдин киролмайман. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир куни:
«Эй Роббим! Мени энг кўп яхши кўрган ва саҳобаларимнинг энг яхшиси ким, дедилар. Аллоҳ таоло: Эй Муҳаммад! Абу Бакр Сиддиқдир!» деб марҳамат қилди, дедилар.
Ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳу:
- Мен сиздан аввал ўтолмайман. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳайбарда:
«Эртага байроқни шундай бир кимсага бераманки, Аллоҳ таоло уни яхши кўради. Мен ҳам уни жуда яхши кўраман» деб айтдилар.
Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу:
- Мен сиздан олдин қандай кираман? Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Жаннатнинг эшикларининг тепасига «Абу Бакр - Ҳабибуллоҳ» деб ёзилган», деб айтганлар.
Ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳу:
- Мен сиздан олдинга қандай ўтаман? Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳайбар ғазотида байроқни сизга бериб: «Бу байроқ Малики Ғолибнинг, Али ибн Абу Толибга ҳадясидир» дея марҳамат қилдилар.
Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу:
- Мен сиздан олдинга қандай ўтаманки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилганларини эшитганман:
«Эй Абу Бакр! Сен менинг кўрадиган кўзим ва биладиган қалбим ўрнидасан».
Ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳу:
- Мен сизнинг олдингизга қандай тушаман? Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрдиларки:
«Қиёмат кунида Али жаннатнинг ҳайвонларидан бирига минган ҳолида келади. Жаноби Ҳақ буюрадики: «Эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам! Сенинг бобонг Иброҳим Ҳалил қандай гўзал бободир. Сенинг биродаринг Али ибн Абу Толиб қандай гўзал биродардир!»
Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу:
- Мен сиздан ўтолмайман. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрдиларки:
«Қиёмат куни Жаннат фаришталарининг раиси бўлган Ридвон номли фаришта Жаннатга киради. Жаннатнинг калитларини келтириб, менга беради. Сўнгра Жаброил алайҳиссалом келиб, Эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам! Жаннатнинг ва жаҳаннамнинг калитларини Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга бер, истаган кишисини Жаннатга, тилаганини Жаҳаннамга юборсин, дейди»
Ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳу:
- Мен сиздан олдинга қандай ўтаман? Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдиларки: «Али қиёмат кунида менинг ёнимда бўлади. Ҳавзи Кавсар ёнида мен билан бўлади. Аллоҳ таолони кўрганида ҳам мен билан бирга бўлади».
Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу:
- Мен аввал киролмайман. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Абу Бакрнинг иймони, бутун мўъминларнинг иймони билан тортилса, Абу Бакрнинг иймони оғир келади», деб айтганлар.
Ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳу:
- Мен сиздан олдинга қандай қилиб ўтаман? Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрдиларки:
«Мен илмнинг шаҳриман, Али эса унинг эшигидир».
Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу:
- Мен қандай қилиб сиздан олдинга ўтаман. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилдиларки:
«Мен содиқликнинг шаҳриман, Абу Бакр унинг эшигидир».
Ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳу:
- Мен сиздан олдинга қандай ўтаман. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрдиларки:
«Қиёмат куни Али бир отга минади. Уни кўрганлар, ажабо, бу қайси пайғамбар экан? дейдилар. Шунда Аллоҳ таоло: Бу Али ибн Абу Толибдир», деб айтади.
Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу:
- Мен сизнинг олдингизга қандай ўтаман? Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрдиларки:
«Мен ва Абу Бакр бир тупроқданмиз. Такрор бир бўламиз».
Ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳу:
- Мен сиздан аввал қандай кираман? Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрдиларки:
«Аллоҳ таоло: Эй Жаннат! Сенинг тўрт бурчагингни, тўрт одам билан безайман. Бири пайғамбарларнинг устуни Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламдир. Бири Аллоҳдан қўрқувчиларнинг устуни Алидир. Учинчиси аёлларнинг устуни Фотиматуз-Заҳродир.Тўртинчи четидаги эса покиза инсонларнинг устуни Ҳасан ва Ҳусандир, - деди».
Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу:
- Мен сиздан олдин киролмайман. Чунки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилдиларки:
«Саккиз Жаннатдан шундай бир овоз келади: «Абу Бакр! Ўзинг севган инсонларинг билан бирга кел. Ҳаммангиз бирга Жаннатга киринг»».
Ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳу:
- Мен сиздан олдин киролмайман. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрдиларки:
«Мен бир дарахтга ўхшайман. Фотима унинг илдизи, Али танаси, Ҳасан ва Ҳусайн мевасидир».
Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу:
- Мен сиздан аввал киролмайман.
Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедиларки:
«Аллоҳ таоло Абу Бакрнинг бутун қусрларини афв этсин. Чунки у қизи Ойшани менга берди. Ҳижратда менга ёрдамчи бўлди. Билоли Ҳабашийни мен учун озод қилди».
Расулуллоҳ алайҳиссолату вассалом, бу икки яхши кўрган одамлари эшикда шундай сўзлашар эканлар, буни ичкаридан эшитиб ўтирар эдилар. Шу вақт Ҳазрати Алининг розияллоҳу анҳу сўзларини бўлиб ичкаридан шундай овоз бердилар:
- Эй биродарларим, Абу Бакр ва Али! Етар энди. Ичкарига киринг. Жаброил алайҳиссалом келиб менга дедики, ердаги ва етти қат осмондаги фаришталар сизни тинглаяптилар. Қиёматга қадар бир-бирингизни мақтасангиз ҳам, Аллоҳ таоло ҳузуридаги қийматингизни англата олмайсиз.
Шундан сўнг икковлари бир-бирлари билан қучоқлашиб Расулуллоҳнинг соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига кирдилар.
Расулуллоҳ сооллаллоҳу алайҳи васаллам:
- Аллоҳ таоло икковингизга ҳам юз мингларча раҳмат этсин. Икковингизни яхши кўрган инсонларга ҳам, юзмингларча раҳмат этсин. Сизнинг душманларингизга эса юз мингларча лаънат бўлсин, дея марҳамат қилдилар...
Шамсиддин Аҳмад Афандининг «Тўрт катта Халифа» китобидан
Шоолим Шомансур таржимаси.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа