Савол:
Ассалому алайкум Устоз. Яхшимисиз? Сизга саволим қуйидагича: қизимни узатганимга 7 йил бўлди. Алҳамдулиллах, куёвим дину-диёнатли деб, яхши ниятлар билан ҳавас қилиб узатгандим. Ҳозир ҳам ёмон эмас. Қизим узатилгач, ҳижобга кирди. Уч нафар фарзандлик бўлишди. Қайнона-қайнотаси билан яшашади. Менга ҳеч ҳам гап ташимаган шу пайтгача. Кейинги пайтларда мазаси бўлмай, тушкунликка тушиб, юраги оғрийдиган бўлиб қолди. Охири сўраб суриштириб билдимки, у ҳеч ҳам кўчага чиқмас экан. Шу йиллар мобайнида икки ҳафтада бир маротаба уйга келади. Эри ўзи олиб келиб, ўзи олиб кетади. Кўп қаватли уйда туришади. Фақат шу 2 ҳафтада бир маротаба кўчага чиқади уйга келганда. Шунда ҳам подъезднинг тагидан машинага ўтиради ва уйга қайтаётганида ҳам шунақа. Қизим олий маълумотли. Ишлатиш ниятлиги йўқ. Қариндош-уруғ, борди-келдига рухсат йўқ. Тўй-ҳашамларга ҳам рухсат йўқ. Калтакларкан, ураркан. Эридан жуда қўрқиб қолган. Қизимдан хавотирдаман. Фарзандлари боғгача бормайди. Гап-сўзлари ҳам ғалати бўлиб қолган, тарки дунё қилганга ўхшайди. Сан фарзандларингга кераксан, соғлигини ўйла, фарзандларинг боғчага борсин, ўзинг ҳам ўша ерда ишласанг бўлади-ку, десам. Унга ҳам йўқ дейишибди. Буларни билиб кечалари ухлолмай чиқаяпман. Эри ҳам ишламайди. Ишласам, намозларим қолиб кетади, дер экан. Иложини қилса, шунақа иш топса бўлади.ку намозларини ҳам қазо қилдирмайдиган. Кейинги пайтда жуда қийналиб қолишган. Моддий тарафдан. Ота-онасининг нафақа пулига яшашади. Болаларига кашага сутни ҳам қийналиб сўрайди қайнонасидан қизим. Мен пул берворай десам, йўқ эмиш, уларнинг нафсониятига тегармиш... Жуда ҳафаман. Нима қилай?.. Оилани эркак боқиши керак эмасми?.. Кўп қаватли уйда, тўртта девор, ҳеч қаерга чиқармаслиги тўғрими? Шу муаммолар ҳақида фикрингизни билмоқчи эдим. Шулар ҳақида маърузалар қилсангиз, яхши бўларди. Кўпчилик эшитарди. Ҳа. яна бир гап. Бизнинг диёримиздаги олимларимиз, имомларимизнинг гапини олмас экан куёв... Улар сўфийлар, деркан. Мазҳабни тан олмайди. Буларни ёзаяпману, кўзимдан ёш тинмаяпти. Нима қилай? Бошим қотган, маслаҳат беринг. Аллоҳим рози бўлсин.
Жавоб:
Исҳоқжон домла Бегматов
Ҳазрат Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Қуръони каримнинг шарҳловчиси сифатида ҳукм чиқариш ваколатига эга эдилар. Шунга биноан ҳадис ҳукм чиқариш бўйича икки асосий соҳани қамраб олади.
Биринчи соҳа: Қуръони каримда зикр этилган ҳукмларни ёритиб бериш.
Иккинчи соҳа: Қуръони каримда кўрсатилмаган масалаларни ҳукм шаклида белгилаш.
Биринчи соҳада ҳадис Қуръони карим оятларини тафсир қилади. Умумий маънога эга бўлганини хослаштиради, яъни унга хусусий маъно беради, мутлоқ, яъни, қайд ва шартсиз оятларни қайдлайди.
Шу ўринда баъзи бир мисоллар келтириб ўтамиз. Қуръони каримда “Намоз ўқинглар” деб амр қилинган. Лекин намозларнинг сони, сифати, ракъатларининг сони Пайғамбаримиз алайхиссалом томонидан белгиланган ва амалда кўрсатиб берилган. Бу эса мужмал иборани изоҳлаш мисоли.
Умумий мазмунни хос қилиш учун мисол. Қуръони каримда мерос тизими умумий маънода келган. Яъни мерос қолдириш ва мерос олиш ҳуқуқи берилган. Лекин Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам мерос олиш учун дин бирлиги, қотил бўлмаслик ва қул бўлмасликни шарт қилиб қўйиб уни хослаштирганлар. Масалан, ўз отасини ўлдирган ёки ноҳақ йўл билан унинг ўлимига сабаб бўлган фарзанд отасидан мерос олиш хуқуқидан маҳрум бўлади.
Иккинчи соҳа бўйича ҳадисга тегишли масалалар. Зарурат чоғида Қуръони каримда айтилмаган бирон бир янги ҳукмни ҳадис ҳукм қилиб белгилаб беради. Бу ўринда айрим ҳукмлар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан махфий ваҳий ёки илҳом орқали содир бўлган ва баъзилари у зотнинг ижтиҳодлари ва шахсий фикрларидан келиб чиққан. Албатта, Пайғамбаримиз алайҳиссалом ижтиҳод қилишда ҳам ислом руҳи ва фалсафасини назарда тутар эдилар.
Бу ўринда кўп мисоллар бериш мумкин. Масалан, момога меросдан олтидан бир ҳисса бериш, никоҳ битимининг тўғри бўлиши учун гувоҳлар шартлиги, бадан аъзолари хун баҳосини белгилаш каби ҳукмлар киради.
Ислом шариатида ҳадисларнинг ўрни аҳамиятли экани кўриниб турибди. Ҳукмлар фақатгина Қуръони каримнинг ўзидан олинмайди. Қуръони каримда келган кўпгина ҳукмлар тафсилотини билиш учун ҳадислар муҳим аҳамият касб этади. Балки шаръий ҳукмларнинг бир қанчаси ҳадислар орқали келиб чиққан экан.
Ойбек Ҳошимов,
Ҳадис илми мактаби ўқитувчиси.