23 Июл, 2025, 28 Муҳаррам, 1447
23 Июл, 2025, 28 Муҳаррам, 1447
كَمَآ أَرۡسَلۡنَا فِيكُمۡ رَسُولٗا مِّنكُمۡ يَتۡلُواْ عَلَيۡكُمۡ ءَايَٰتِنَا وَيُزَكِّيكُمۡ وَيُعَلِّمُكُمُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ وَيُعَلِّمُكُم مَّا لَمۡ تَكُونُواْ تَعۡلَمُونَ١٥١
151. (Эй инсонлар), шунингдек сизларга ўз орангиздан оятларимизни тиловат қиладиган, сизларни поклайдиган, Китоб ва Ҳикматдан таълим берадиган, билмаганларингизни ўргатадиган бир Пайғамбар юбордик.
Ҳақиқатан Аллоҳ Ўзи юборган сўнгги Пайғамбари Муҳаммад алайҳиссаломни бутун инсониятни қиёматгача ҳидоят йўлига бошлайдиган, гуноҳлардан қайтариб, маънан поклайдиган, Қуръони карим ва диндан таълим берадиган, инсонларга билмаганларини ўргатадиган йўлбошчи этиб тайин этди. У зот Аллоҳ таолонинг рисолатини умматга етказдилар, уни жаҳолат ботқоғидан қутқариб, нурли манзилларга йўлладилар. У зот алайҳиссалом рисолатни етказишда салтанатга эришишни кўзламадилар, катта бойликларни қўлга киритишни ўйламадилар, одамларга ёқиш ё шуҳратга эришишни мақсад қилмадилар. Аллоҳ таолонинг тавҳидини инсониятга етказишни, Ер юзида "Лаа илааҳа иллаллоҳ" калимаси ғолиб бўлишини истадилар, холос. Аллоҳ таоло айтади: "Ким Пайғамбарга итоат қилса, Аллоҳга итоат қилган бўлади, ким юз ўгирса, энди Биз сизни уларга соқчи қилиб юбормаганмиз" (Нисо, 80). "Ақидаи Таҳовий"да бундай келади: "Муҳаммад (алайҳиссалом) Аллоҳнинг танлаган қули ва сўнгги Пайғамбаридир. У зотдан кейин қилинган ҳар қандай пайғамбарлик даъвоси ёлғондир. У зот барча жин ва одам авлодларига юборилган ҳақиқий пайғамбардирлар". Атоқли шайх Жунайд Бағдодий бундай деган: "Аллоҳнинг лутфисиз ҳеч ким Унга етиша олмайди. Аллоҳга етишишнинг йўли эса, Унинг Расули ҳазрати Муҳаммадга тобеъ бўлишдир". Асримизга келиб бу ҳақиқатни ҳатто мусулмон бўлмаган халқларнинг мутафаккирлари ҳам тан олиб ёзишди. Улуғ олмон шоири Вольфганг Ҳёте: "Мен дунё тарихини ўқиб шундай хулосага келдим: дунё подшоҳлари тўплаган жамики салтанату бойликлар, қасрлару саройлар Муҳаммаднинг (алайҳиссалом) ямоқ яктакларига ҳам арзимас экан", деган.
Муҳаммад алайҳиссаломга эргашган, ўргатганларига амал қилган, Пайғамбар алайҳиссалом йўлини тутганларгина мўминликнинг чин саодатига эришадилар. Аммо у зотнинг таълимларини назарга илмаган, исломий билимларни ўрганишни истамаган, билган нарсаларига амал қилмаганлар эса динларидан ажраганлари учун асло нажот топмайдилар. Абдулқодир Жийлоний айтадилар: "Динингизнинг зоеъ бўлиши тўрт нарса биландир: биринчиси – билган нарсангизга амал қилмаслигингиз; иккинчиси – билмаган нарсангизга амал қилишингиз; учинчиси – билмаган нарсаларингизни ўрганмаслигингиз; тўртинчиси – инсонларни билмаган нарсаларини ўрганишларидан тўсишингиздир" (Абдулқодир Жийлоний. "Фатҳур-Роббаний файзур-Роҳманий", 36-бет).
فَٱذۡكُرُونِيٓ أَذۡكُرۡكُمۡ وَٱشۡكُرُواْ لِي وَلَا تَكۡفُرُونِ١٥٢
152. Бас, Мени ёд қилинглар ва Мен ҳам сизларни ёд қилурман, Менга шукр қилинглар ва куфр келтирманглар!
Қалб ҳам худди темир каби занглайди, унинг зангини Аллоҳни зикр этиш, ёдлашгина кетказади. Аллоҳ таолонинг номини тилга олиб ёдлаш, мақташ, эслаш, сўзлаш «зикр» деб аталади. Зикр ҳам ибодатнинг бир тури, бандани ўз Парвардигорига яқинлаштирувчи воситадир. Тасаввуфда зикр тил, кўнгил ва руҳ билан бажарилади. Зикр икки хил: ошкор ва махфий бўлади. Сўфийларнинг шу маънодаги мажлиси «зикр мажлиси» дейилади. «Зикруллоҳ» Аллоҳни ёдга олиб мақташ, Унинг номини зикр этишдир. Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Парвардигорини ёд қилувчи билан Парвардигорини ёдламайдиган кимса мисоли ўлик билан тирик кабидир", деганлар" (Бухорий ривояти). Абу Дардо розияллоҳу анҳу айтади: "Ҳар бир нарсанинг ярқиратадиган жилоси бор, қалблар жилоси Аллоҳни ёдлашдир". Аллоҳни ёдлаш дуодан афзалдир. Ҳадиси қудсийда келишича, "Кимни Мени ёдлаши Мендан бирор нарса сўрашидан тўсиб қўйса, Мен унга сўровчиларга ато қилганимдан кўра яхшироқ нарсаларни ато қиламан". Аллоҳни ёдлаш Аллоҳ азобидан қутқарувчи нажот кўпригидир, қалбга ҳаёт ва руҳ бағишловчи муҳим омилдир, тавбага етаклаб, маърифат эшикларини очувчидир. Аллоҳни ёдлаш ушбу ояти каримада зикр қилинганидай, У Зотнинг ҳам бандаларини ёдлашига сабаб бўлади. Дуо ижобат бўлишининг сабабларидан бири дуони ҳамду сано билан, Парвардигорни улуғлаш билан бошлашдир. Банданинг вазифаси Аллоҳни ёдлаш билангина чекланмайди, у Парвардигори берган неъматлари учун ҳамиша шукр қилиши, У зотга бошқаларни шерик қилмаслиги, Аллоҳ азза ва жаллага куфр келтирмаслиги лозим. Шундагина у чин мўмин бўла олади.
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱسۡتَعِينُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَٱلصَّلَوٰةِۚ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّٰبِرِينَ١٥٣
153. Эй имон келтирганлар, сабр ва намоз орқали мадад сўранглар. Аллоҳ албатта сабр қилувчилар биландир.
Бу ўринда "сабр" деганда рўза тутиш назарда тутилган. Дарҳақиқат, инсон ожиз мавжудот, Аллоҳ таолонинг жуда кўп имтиҳон-синовларига дош беролмай, оҳ-вой қилади. Аллоҳ азза ва жалла таълим беряптики, бошингизга бир мусибат, машаққат ёки бало келса, сабр ва намоз ёрдамида Парвардигорингиздан ёрдам сўранглар. Чунки Аллоҳ таоло сабр қилувчиларни ниҳоятда яхши кўради, ҳамиша собирлар билан биргадир. Инсон мусибатда, қийинчиликда, офат-балоларга дуч келганда фикр билан иш тутса, сабр қилса, ҳамма нарса Аллоҳ иродасига боғлиқлигини, ўзи эса Яратганнинг чексиз карами ва фазлидан баҳрамандлигини англаб етади. Юқоридаги оятнинг ўзи улуғ саодат, у сабрга улкан мукофотлар борлиги хабарини беряпти. Рўза ва намоз банданинг икки дунёсига татийдиган икки улуғ ибодатдир.
Сабр-матонат ва бардош мўминларнинг энг яхши сифати, уларнинг шаънини улуғловчи гўзал фазилатларидандир. Шунинг учун ҳам Аллоҳ таоло бандаларини бошларига бирор мусибат, бало ёки машаққат келганида фақат сабр қилишга буюради. Қуръони каримнинг юзга яқин ояти карималарида мўмин-мусулмонлар сабр, чидам ва бардошга чақирилади ва Аллоҳ таоло сабр қилувчиларни севиши ва улар билан доимо биргалиги хабари берилади. Пайғамбар алайҳиссаломнинг қачон бошларига қийин иш тушса, намоз ўқишга шошилар эдилар, чунки намоз сабрга битмас-туганмас сабр қўшувчи сокинлик ва хотиржамлик манбаидир. Сабр инсонни оқибат чексиз-ҳисобсиз зафарларга, муваффақиятларга етиштиради.
Бугун Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази музейи “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” бўйлаб жойлаштириладиган миниатюраларнинг тайёрланиш жараёни билан танишиш учун олимлар, мутахассислар иштирокида оммавий ахборот воситалари вакилларига пресс тур ташкил этилди.
Иккинчи Ренессанс даври миниатюраларини ўз ичига олган “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” узунлиги қарийб 52 метр, бўйи бир метрли ганчкор безак билан ҳисоблаганда 5 метрни ташкил этади.
Девор бўйлаб жами 10 дан ортиқ миниатюра ўрин олади. Деворий суратнинг ҳажмини ҳисобга олган ҳолда миниатюраларни 50 га яқин рассомлар икки ойдан буён тиним билмай меҳнат қилмоқда.
Санъатшунослик фанлари бўйича фалсафа доктори, рассом Беҳзод Ҳожиметовнинг маълум қилишича, девор учун Ҳирот Бухоро, Самарқанд ва қисман ҳинд миниатюра мактаблари асосида ишланган миниатюралар саралаб олинган.
“50 га яқин миниатюралар орасида Шероз, Исфаҳон, Табриз миниатюра мактаблари услубида ишланганлари ҳам бор эди, аммо ўзимизнинг алломалар, тарихий воқеликлар акс этган расмлар танлаб олинди. Бундан ташқари ов, жанг каби манзаралардан воз кечилди. Сабаби деворий суратлар концепцияси биринчи ўринда цивилизациялар, шахслар ҳамда кашфиётлар мавзуларини ўз ичига олади. Миниатюралар ҳам шу мавзулардан четлаб ўтилмаган ҳолда сараланган. 10 дан ортиқ миниатюра чизиш ишларининг 80 фоизини бажариб бўлдик. Музей деворининг баландлиги 8 метрни ташкил қилиб, унинг 3 метрдан юқори қисмига айнан ушбу миниатюралар девори жойлаштириши кўзда тутилган. Mиниатюралар ҳажмини инобатга оладиган бўлсак, уни Гиннесс рекордлар китобига ҳам киритишимиз мумкин. Композицияларимиз юқори сифатли матога, сифатли бўёқлар билан чизилди ҳамда Италиядан келтирилган тилла суви билан ишлов берилди. Эндиликда устахонада ишланган барча ишларни Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказининг қурилиши якунига етган биносига олиб бориб, махсус елимлар билан деворга жойлаштириш ишлари қолган. Миниатюраларни танлашда экспозицияда жойлаштирилган факсимеллар, экспонатлар ва қўлёзмаларни такрорламасликка эътибор қаратилди. Шунингдек, бош ғоя сифатида кашфиётлар ва цивилизациялар мавзусига эътибор берилди.
Миниатюраларнинг айримлари бизгача тўлиқ етиб келмаган, уларни девор ҳажмига мослаштириб, ўз услубидан чиқмаган ҳолда композицияни тўлиқ тикладик. Шунингдек, ҳар бир миниатюралар орасига ўша даврда ишлатилган нақшлар билан ҳошиялар чизилди. Ушбу нақшларни икки хил – Бухоро ҳамда Ҳирот мактаби услубида чиздик. Нақшлардан айнан биттаси илмий кенгаш аъзолари томонидан танланиб, барча миниатюралар орасига жойлаштирилади” – деди рассом Беҳзод Ҳожиметов.
Қайд этилишича, девордаги миниатюралардан Амир Темурнинг Мовароуннаҳр ҳукмдори деб эълон қилиниши ва унинг илм-фан, маданият ва меъморчилик ривожига қўшган ҳиссасига алоҳида эътибор қаратилади. Бу тарихий жараённи ифодалашда Шарафиддин Али Яздийнинг “Зафарнома” асарининг Лондонда, Британия кутубхонасида сақланаётган нусхасидаги миниатюралардан фойдаланилган. Девор марказида Амир Темурнинг тож кийиш маросими акс этган “Балх қурултойи” миниатюраси жойлаштирган. Асосий эътибор Амир Темурнинг маърифатпарвар ҳукмдор сифатидаги сиймосини кўрсатиб беришга қаратилади. Жумладан, ушбу йирик тасвирий санъат асарида Амир Темур даврида қурилган иморатлар тасвирланади. Шу билан бирга Самарқандда Беҳзод томонидан акс эттирилган Бибихоним масжидининг қурилиш жараёни ҳам алоҳида кўрсатилади. Мирзо Улуғбек ва унинг жаҳон илм-фанига қўшган ҳиссасига ҳам алоҳида эътибор қаратилади. Улуғбекнинг ҳаётлигида чизилган иккита миниатюра – улардан бири Низомий “Хамса”сидан олинган миниатюра, иккинчиси Ас-Суфийнинг “Китаби сиварил-кавакиб ас-сабита” китобидаги Цефей юлдуз туркуми суратидир. Мирзо Улуғбекнинг асл қиёфасини тиклашда бу суратлар катта ўрин тутади. Шу боис рангтасвир асарида ушбу миниатюраларни ҳам акс эттириш назарда тутилади.
Хуросондаги Темурийлар даври Ренессансида Ҳусайн Бойқаро ва Алишер Навоийнинг ҳиссаси алоҳида кўрсатилади. Бунда қадимий миниатюралар орқали Ҳирот манзаралари, Навоий, Ҳусайн Бойқаро, уларнинг даврасида турган Абдураҳмон Жомий, Камолиддин Беҳзод, Хондамир сингари Ҳирот маданий муҳити намояндалари кўрсатиб берилади. Шунингдек, Ҳусайн Бойқаронинг илм ва маданият ҳомийси сифатидаги ролини ҳам кўрсатиб бериш мақсад қилинган. Бунда ҳам турли қўлёзмаларда акс этган ана шундай миниатюралардан фойдаланилади.
Мазкур экспозицияда Бобур ва Бобурийлар меросига ҳам алоҳида эътибор қаратилади. Бобурга бағишланган қисмда унинг тарихий қўлёзмалардаги миниатюраларидан кенг фойдаланилади. Айниқса, Амир Темурнинг Бобур ва ва унинг авлодлари қуршовида яратилган миниатюраси алоҳида ўрин тутади.
Шунингдек, Марказий Осиёда Темурийлардан сўнг давлатни узоқ вақт идора қилган Шайбонийлар ва Аштархонийлар давридаги илм-фан, таълим ва маданий ҳаёт ўша даврда чизилган тарихий суратларда ўз аксини топади.
Ўтказилган тақдимотда бир қатор тарихчи ва санъатшунос олимлар, ишчи гуруҳ аъзолари ҳамда рассомлар иштирок этиб, “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” юзасидан ўз фикр ва мулоҳазаларини билдириб ўтди. Айрим кўзга ташланган камчиликларни тузатиш бўйича таклифлар берилди.
Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази илмий котиби Рустам Жабборов ҳам миниатюралар деворини шакллантиришда рассомлар билан биргаликда фикр алмашиб, ўзининг тавсияларини берган.
“Марказнинг музей экспозицияси ички контентини бойитиш, марказ деворларини ўз даврига хос миниатюра ҳамда суратлар билан безатиш юзасидан қизғин жараён давом этмоқда. Марказнинг кенгайтирилган йиғилишлари муҳокамасида олимлар ва мутахассислар томонидан айнан “Иккинчи Ренессанс даври” бўлимини миниатюралардан иборат композиция билан бойитиш таклифи берилган эди. Иккинчи Ренессанс даври Амир Темур тахтга ўтирган пайтдан бошланишини инобатга оладиган бўлсак, ушбу деворда айнан шу мавзуга мос миниатюра ҳам жойлаштирилади. 1450 йилга оид Шарафиддин Али Яздийнинг «Зафарнома» асаридаги миниатюра бугунги кунда Британия кутубхонасида сақланади. Эндиликда биз ушбу миниатюрани Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази экспозициясида кўришимиз мумкин бўлади. 35 ёшли навқирон Амир Темур беклар, саркардалар, сарой амалдорлари ҳамда устозлари қуршовида тасвирланган сурат қўш саҳифада чизилган. Уни рассомларимиз девор ҳажмига мослаштирган ҳолда яхлит композиция сифатида тиклаган. Ушбу миниатюраларнинг ҳар бирининг асоси мавжуд. Ўйлашимча, Марказга ташриф буюрадиган томошабин "Иккинчи Ренессанс даври" залида айнан ўша пайтдаги муҳитни ҳис қилади. Сабаби айни шу даврда миниатюра санъати тараққий этган. Ўша даврнинг энг буюк рассомларидан Камолиддин Беҳзод, Маҳмуд Музаҳҳиб сингари мусаввирлар ижод қилишган. Девор учун танланган миниатюралар ҳам айнан шу мусаввирлар ҳамда уларнинг шогирдлари томонидан ишланган. Бу миниатюраларда ўша пайтдаги давлатчилик, халқ ҳаёти, ижтимоий ҳимоя, аёллар, ёшлар каби масалалар акс эттирилган”, – дейди Рустам Жабборов.
Ўзбекистондаги ислом цивилизацияси маркази музейида Иккинчи Ренессанс даври миниатюраларини ўз ичига олган “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” ташриф буюрувчилар кўз ўнгида тарихни жонлантирса, ажабмас.
Ислом цивилизацияси маркази Ахборот хизмати
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 