22 Апрел, 2025, 24 Шаввол, 1446
22 Апрел, 2025, 24 Шаввол, 1446
Ҳозирги ойларимизни номлари тақвимларда «муҳаррам» деб ёзилсада, бизни доно халқимиз неча асрлардан бери бу ойларни «ашуро» (араб т. «ўн кунлик») ойи деб улуғлаб келган. Шунинг учун ҳам шундай улуғ, муқаддас, фазилатли ойларнинг ҳурмат-шарофатларидан, муқаддас пок Ислом динимизга бўлган беқиёс меҳри юзасидан, пайғамбарларимизга бўлган камоли эҳтиромидан ва чексиз ҳурматидан ота-бобокалонларимиз ўзларининг шакардан ширин фарзандларини «Ашурали», «Ашурбек», «Ашургул», «Ашурахон», «Ашурмат», «Муҳаррам», «Муҳаррамбек», «Муҳаррамхон» каби исмлар билан номлаб келган. Сабаби – бу ойда инсоният тарихидаги кўп пайғамбарларнинг ҳаётларида оламшумул воқеалар содир бўлган.
Энг қизиқарли жойи ва энг таажжубланарли жойи шундаки, ҳар бир пайғамбарларнинг яшаб ўтган даврлари ораларида неча минг йиллар бўлиб ўтган бўлсада, ҳар бирларининг ҳаётларидаги бўлган оламшумул воқеалар айнан ашуро ойининг айнан 10 кунида рўй берган! (Бу йил 29 августга тўғри келади). Жумладан, Одам алайҳиссалом ва Момоҳавонинг 40 йил давомида қилган тавбалари айнан шу кунда қабул бўлди, Нуҳ алайҳиссаломнинг тўфондан қутулишлари, Иброҳим алайҳиссаломнинг улоқтирилган оловдан омон қолганлари, Ёқуб алайҳиссаломнинг ўғиллари билан топишишлари, Юнус алайҳиссаломнинг балиқ қорнидан чиқишлари, Айюб алайҳиссаломнинг хасталикдан шифо топишлари, Мусо алайҳиссаломнинг ашаддий душманлари Фиръавннинг ғарқ бўлиши Ашуро кунида, яъни муҳаррам ойининг 10 кунида юз берди.
Муҳаррам ойининг ўнинчи куни Ашуро куни, бу ойнинг тўққизинчи ва ўнинчи кунларини боғлаган кеча Ашуро кечаси бўлиб, муборак фурсатлардир. Ҳадиси шарифларда ушбу муборак кун Ашуро кунининг фазилатлари тўғрисида қуйидаги битиклар ёзилган:
– "Ашуро куни зарра қадар садақа берган кишига Аллоҳ таоло Ухуд тоғича савоб беради";
– "Ашуро кунининг рўзаси ўтган бир йиллик гуноҳларга каффоратдир";
– "Ким муҳаррам ойининг ўнинчи кунида рўза тутса, Аллоҳ таоло унга ўн мингта фариштанинг савобини беради. Ким муҳаррам ойининг ўнинчи кунида рўза тутса, унга ўн мингта ҳожи ва умра қилган кишининг ҳамда ўнг минг шаҳиднинг савоби берилади";
– "Ким муҳаррам ойида рўза тутса, бир кун рўзаси учун ўттиз кун рўзани савоби берилади";
– "Ким Ашуро кунида битта етимнинг бошини силаса, Аллоҳ таоло ҳар бир соч толаси баробарида унинг даражасини кўтаради" (бугунги кунларда моддий таъминот ҳам беқиёс катта аҳамиятга эга);
– "Ким Ашуро кечаси битта мўминга ифтор қилиб берса, гўё Муҳаммаднинг барча умматларига ифторлик қилиб берган ва уларнинг қоринларини тўйғазганлик савобига эришади" (бугунги кунларда ота-онамизга, ўз хонадонимизда ўз оиламизга қилсак, балки ундан ҳам беҳисоб кўпроқ савоб бўлади);
– "Ким Ашуро кунида ўз аҳли оиласига қўпроқ нафақа қилса (яъни, рўзғорини бут қилиб берса), Аллоҳ таоло йил давомида ўнинг ризқига кенгчилик беради".
Бу хусусда Суфён ибн Уяйна раҳматуллоҳи алайҳ: “Бу ҳадисни олтмиш йил тажриба қилдим ва фақатгина яхшилик кўрдим”, деганлар.
Энди бир фикр юритайлик… Шундай улуғ пайғамбарларни бошларидаги катта ташвишларидан, чеккан азобларидан, оғир қийинчиликларидан, турли машаққатларидан қутулишларини Аллоҳ таоло нега ойларни подшоси бўлган, ойларнинг султони бўлган Рўза ойида эмас, нега бутун дунёдан мусулмонлар бир жойга – Маккаи мукаррама, Мадинаи мунаввара, Каъбатуллохга – йиғиладиган Хаж ойида эмас, нега Ер юзидаги мусулмонларнинг байрамлари бўлган Рамазон хайитида эмас, нега Ислом динининг катта хайит куни бўлган Қурбон хайитида эмас? Ваҳолангки, бир йилда 365 кун бор! Улар яшаб ўтган даврлари ораларида неча минг йиллар бўлиб ўтган бўлсада, балки айнан шу ойда ва энг таажжубланарлиси, айнан шу кунда ихтиёр этган?
Демак, бу ойнинг ўзгача хислатлари бор экан! Демак, бу ойда Ер юзига Аллоҳ таоло ўзгача илохий назари билан, ўзгача раҳмат назари билан қарайдиган ой экан! Демак, бу ойда бандаларига Худои таоло томонидан инсонни ақли ожизлик қиладиган кўп яхшиликлар, беқиёс неъматлар, улуғ хислатлар, файзу барака ёғиладиган ой экан! Шунинг учун ҳам буюк зотларни – катта пайғамбарларни ташвишдан хотиржамликка, азобдан роҳатга, қийинчиликдан енгилликка, машаққатдан фароғатга чиқишларини Аллоҳ таоло айнан шу ойда ихтиёр этган!
Ҳозирги ойларимиз шундай улуғ фазилатли ойлар экан! Мазкур буюк, муҳим ва оламшумул воқеалар Худои таолонинг инояти ила айнан шу ойда содир этилганлиги бежиз эмас! Банданинг Яратгандан ялиниб сўраётганлари ижобат бўладиган ойлар экан! Худога айтаётган илтижолари мустажоб бўладиган ойлар экан! Парвардигорга ёлвораётган нолалари қабул бўладиган ойлар экан! Аллоҳ таолога кечаю-кундузлари турли хил ўринларда қилаётган дуолари мақбул бўладиган ойлар экан!
Улуғларимизни доно, пурҳикматли сўзлари бор: «Ўзлигини англаб етган, қалбига қулоқ солган ҳар бир инсон ўзига, мен бу фоний дунёда нима иш қилдим, яна қандай ишлар қилишга вақтим ва қурбим етади, деган саволни бериши керак. Ана шу савол инсон қалбини тозартиради, уни босавоб, эзгу ишларга чорлайди».
Келинг, муҳтарам азизлар, бундай улуғ ойларни, фазилатли кунларни бизлар ҳам ғанимат билиб, юртимиз, эл-халқимиз, маҳалламиз, оиламиз, қариндошларимиз, қўшниларимиз, дўстларимиз, яқинларимиз хақларига Яратгандан яхши тилаклар сўрайлик…
Илоҳо жаннатмакон юртимизни тинчлиги, муқаддас Ватанимизни равнақи, доно халқимизни саломатлиги ва фаровонлиги учун муҳтарам Юртбошимиз раҳбарликлари остида ҳукуматимиз томонидан оқилона олиб борилаётган хайрли, савобли ишларни амалга ошириш мақсадида вилоятларимиз раҳбарлари ҳамда шаҳар ва туман раҳбарларининг бошчиликларидаги меҳнаткаш халқимиз олиб бораётган барча хайрли, яхши, савобли ишларда Аллоҳ таоло Ўзи мададкор бўлсин!
Юртимизни тинч, осмонимизни мусаффо қилсин! Турмушимиз обод, хирмонларимиз мўл, оилаларимиз мустаҳкам, болаларимиз ҳар томонлама соғлом, маънавиятимиз юксак бўлсин!
Меҳрибон Парвардигоримиз доно халқимизни турли хил ўринларда ҳар хил шаклларда қилаётган яхши, хайрли, чиройли, савобли ишларини Ўз даргоҳи илоҳийсида қабул айласин! Илоҳо халқимизга тинчлик-хотиржамлик, сиҳат-саломатлик, оилаларимизга файзу илоҳий, бахт-саодат, тўкин-сочин дастурхонлар насиб қилсин! Илоҳо деҳқончиликларимизга ва касб-корларимизга хайр-баракалар бериб, ишларимизда кўпдан-кўп омадлар ва беҳисоб хурсандчиликлар ато этиб, икки дунёда ҳам азизу мукаррам айласин!
Ислом илмларининг тараққиётида ҳадис илми жуда ҳам муҳим ўрин тутади. Бу илм нафақат шариат асосларининг саҳиҳ манбалар орқали етказилиши, балки мусулмон умматининг ақидавий, фиқҳий ва ахлоқий асосларини тўғри англаб олишда ҳам муҳим рўл ўйнайди.
Хусусан, ҳадис илмидаги энг йирик ва ишончли манбалардан бири бўлган Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳининг “Саҳиҳ ал-Бухорий” асари бўлиб, минглаб уламолар тарафидан бу китоб ўрганилиб, унга турли мазмун ва услубларда шарҳлар ёзганлар. Ана шундай шарҳловчи уламолардан бири сифатида Абу Юсуф Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурийнинг номлари алоҳида эътиборга лойиқдир.
Абу Юсуф Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурий, баъзи манбаларда эса бу зотнинг исмлари Муҳаммад ибн Яъқуб ибн Али ал-Баноний шаклида ҳам учрайди. Бу зотнинг қачон туғулганлари борасида манбаларда аниқ маълумолар кўрсатилмаган бўлсада, ҳижрий 1098 йилда вафот этганлари очиқ баён қилинган.
Яъқуб ал-Баноний Ҳиндистоннинг илмий марказларидан бири бўлмиш Лоҳур шаҳрида таваллуд топганлар ва бутун умрларини шу ерда илмга хизмат қилишга бағишлаганлар.
Яъқуб ал-Баноний машҳур муҳаддис, фақиҳ, муфассир ва бир қанча илмларда йирик ҳанафий олимлардан ҳисобланадилар.
“Нузҳат ал-Хавотир” асарининг муаллифи шайх Яъқуб Ал-Банонийнинг таржимаи ҳолини баён қилиб айтадиларки: “У зот олим, муҳаддис Мавлоно Яъқуб Ал-Баноний Ал-Лоҳурий, Лоҳур шаҳрида туғилиб, вояга етганлар. Ўз замонасидаги етук олимлардан таҳсил олганлар ва кўплаб илмларда, хусусан ҳадис, фиқҳ ва бошқа бир қанча илмларни пухта эгаллаган машҳур олимлардан бири бўлганлар”, деб таърифлайдилар.
Бу зотнинг устозлари ҳақида аниқ маълумотлар учрамасада, энг йирик шогирдлари фазилатли шайх Муҳаммад Ғовс ибн Абу ал-Хойр ибн Абу ал-Мағфар ибн Абдуссалом ал-Ҳанафийдир. У илмли шайхлар оиласидан бўлиб, ҳижрий 1056 йилда туғилган. У ҳадис илмини шайх Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурийдан ўрганган.
Яъқуб ал-Баноний ҳадис илмда ҳам чуқур билим эгаси сифатида танилган олимлардандир. У зотнинг энг машҳур асари “Ал-хойр ал-Жорий фи Шарҳи саҳиҳ Ал-Бухорий” бўлиб, бу асар имом Бухорийнинг “Саҳиҳ ал-Бухорий” китобига ёзилган муҳим шарҳлардан бири ҳисобланади.
Абу Юсуф Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурий илмий мақом ва мартаба жиҳатидан юксак мавқега эга бўлган олимлардандир. Манбаларда у зот бир қанча асарларнинг муаллифи экани қайд этилган. Қуйида уларнинг баъзиларини келтириб ўтамиз:
Абу Юсуф Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурий ҳижрий 1098 йилда вафот этганлари қайд этилган.
Шунингдек, қўлёзма нусхасининг кўчирилгани ҳам бу санани тасдиқлайди. “Нузҳат ал-Хавотир” китоби муаллифи ҳам унинг 1098 ҳижрий йилда вафот этганини таъкидлаб бундай ёзади: “У ҳижрий бир минг тўқсон саккизинчи йилда вафот этди. Бу санани муфтий Валиййуллоҳ ал-Фарҳободий ўз таълиқларидан бирида очиқ баён қилган”.
Бу зот Ҳиндистоннинг Деҳли шаҳрида вафот этганлар ва ўз уйларига дафн этилганлар.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, Абу Юсуф Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурий ўз даврининг йирик алломаларидан бири бўлиб, ҳадис, фиқҳ, тафсир каби илмларда чуқур билмга эга бўлган зотлардан саналадилар. У зотнинг илмий, маънавий мероси Ҳиндистон минтақасидаги исломий илмий тараққиётга катта таъсир кўрсатган ва кўрсатиб келмоқда. Бугунги кунда ҳам у зотнинг қолдирга илмий мерослари тадқиқотчилар учун ҳам бебаҳо манба бўлиб хизмат қилмоқда.
Муҳаммад Умар Муҳаммаджонов,
Тошкент Ислом институти талабаси.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа