16 Январ, 2025, 16 Ражаб, 1446
16 Январ, 2025, 16 Ражаб, 1446
Гуноҳ қилган киши қилган гуноҳидан тавба қилмоғи, афсус-надомат чекмоғи ҳамда унинг муқобилига гуноҳига каффорат бўладиган савобли амални қилишга киришмоғи лозим. Бордию нафс ундаги шаҳватнинг ғолиб келишлиги туфайли гуноҳни тарк қилишга йўл бермасада, жуда бўлмаганда инсон қилган гуноҳини ўчиришга лойиқ бўладиган бирор савоб ишни қилишдан ожиз қолмаслиги шарт. Шунда у савобли ва гуноҳли ишларни аралаштириб қилиб юрадиган кишилар жумласига дохил бўлади. Гуноҳларга каффорат бўладиган савобли ишлар қалб билан ҳам, тил билан ҳам, аъзолар билан ҳам бўлиши мумкин. Қандоқ бўлганда ҳам қилинадиган савобли амал қилинга гуноҳ ишнинг ўрнида, ҳар иккисининг ҳам келиб чиқиш сабаблари бир хил бўлмоғи даркор.
Қалб билан Аллоҳга тазарруъ қилишлик, чин дилдан гуноҳларни мағфират қилинишини сўрашлик гуноҳларга каффорат бўлади. Киши ўзини шунчалик ҳокисор тутмоғи лозимки, унинг ҳокисорлиги барчага баробар бўлсин. Кибрдан ўзини сақласин. Шунингдек, мусулмонларга яхшилик қилишни, тоат ибодатга мустаҳкам киришишликни қалбига тугмоғи ҳам гуноҳларга каффорат бўладиган қалб амалларидандир.
Тил билан эса, авваламбор ўз жонига қилган зулм (гуноҳ)ни эътироф этади, сўнгра шу гуноҳига истиғфор айтади. Жумладан: Эй парвардигор, мен ўз жонимга жабр қилдим, гуноҳ ишга қўл урдим, мени гуноҳларимни кечир, - дейди. Бундан бошқа истиғфор дуоларини ҳам айтади.
Аъзолар орқали қилинадиган амаллар: тоат-ибодатлар, фарз ва нафл садақалар ва ҳоказо. Ривоятларда айтилишича, гуноҳ қилинганидан кейин саккизта амал бажарилса ўша гуноҳнинг кечирилишини умид қилса бўлар экан. Тўрттаси қалб амаллари бўлиб, улар: тавба ёки тавба қилишни қасд қилиш, гуноҳлардан тийилишни ёқтириш, қилинган гуноҳга жазо келиб қолишидан қўрқиб юриш, гуноҳларнинг кечирилишидан умид қилиш. Тўрттаси аъзоларнинг амаллари, улар: гуноҳдан кейин икки ракъат намоз ўқиш, ундан кейин етмиш марта истиғфор ва юз марта “субҳаналлоҳил азим ва биҳамдиҳи” дейиш, сўнгра бирор нарса садақа қилиш, сўнгра бир кун рўза тутиш. Баъзи ривоятларда тўрт ракъат намоз ўқиш дейилган. Ҳадисда шундай дейилади: “Гуноҳдан кейин уни ўчирадиган савоб ишни қилгин” (Имом Термизий ривояти). Яъни, махфий гуноҳни махфий амал билан, ошкора гуноҳни ошкора амал билан каффорат қилгин, демакдир. Шунинг учун ҳам айтишадик: махфий садақа тунда қилинган гуноҳга каффорат бўлади, ошкора қилинган садақа кундузги гуноҳларга каффорат бўлади. Ишончли ҳадисда айтилишича: бир киши Расулуллоҳ с.а.в.га: Мен тунда бир бегона аёл билан бўлиб, у билан жимоъдан бошқа ҳамма нарсани қилдим. Энди менга Аллоҳнинг ҳукмини ижро қилинг, деди. Расулуллоҳ с.а.в. ундан: “Сен биз билан бомдод намозини ўқимадингми?” – деб сўрадилар. У: Ҳа, ўқидим, деб жавоб берди. Шунда Расулуллоҳ с.а.в.: “Савобли ишлар гуноҳларни ўчириб ташлайди”, дедилар. Бундан келиб чиқадики, намоз ўша гуноҳ учун каффорат бўлган экан. Расулуллоҳ с.а.в.нинг ўзлари айтганларидек: “Беш вақт намоз орада қилинган гуноҳларнинг каттасидан бошқа ҳаммасига каффорат бўлиб туради”.
Ҳарқалай мусулмон киши ҳар куни ўз нафсини ҳисоб-китоб қилмоғи, гуноҳларини санаб чиқиб уни савобли ишлар билан даф қилмоғи, гуноҳлардан тўхтамоғи лозим. Чунки, айтилган истиғфор то киши гуноҳлардан тўхтамагунича фойда бермайди. Ҳадисда айтилишича: “Қилган гуноҳига истиғфор айтиб яна гуноҳни қилаверишлик Аллоҳнинг оятини масхара қилиш билан баробардир”. Уламолардан бирлари айтган эканлар: “мен астағфируллоҳ деган сўзимнинг ўзига ҳам истиғфор айтаман”. Яна бирлари эса: “Тил учида истиғфор айтишлик ёлғончиларнинг тавбасидир”, деган эканлар.
Робия Адавия р.ҳ. айтадилар: “Биз айтадиган истиғфорнинг ўзи жуда кўп истиғфорга муҳтождир”. Яъни, қалбида гуноҳни яна такрор қилишга мойиллик бўла туриб Аллоҳга истиғфор айтган кишининг тавбаси ёлғончиларнинг тавбасидан бўлиб, истиғфори эса истиғфорга муҳтож бўлади.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг
биринчи ўринбосари Ҳомиджон Ишматбеков.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларнинг энг яхшиси менинг асримдагилар, сўнгра уларга яқинлар, сўнгра уларга яқинлар», дедилар (Бухорий, Термизий, Ибн Можа, Ибн Ҳанбал ривоят қилишган).
Мусулмон уммати тарихидаги энг яхши давр Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг саҳобалари яшаб ўтган аср бўлиб, у тарих зарварақларидан «Саодат асри» деган ном билан жой олди. Кейинги аср тўрт буюк саҳоба бошчилигида олиб борилган асрларга татигулик ишлар сабабли «Рошид халифалар даври» деган ном билан тарих саҳифаларига битиб қўйилди. Кейинги аср «Умавийлар асри» дея аталиб, мана шу даврдан поғонама-поғона пастлаш ҳолати кузатилди.
Умавийлар давлати Умайя ибн Абдушшамс ибн Абдуманофга нисбат берилади.
Умайя исмли ушбу шахс жоҳилият даврида Қурайш уруғларидан бирининг бошлиғи бўлиб, амакиси Ҳошим ибн Абдуманоф билан ҳар доим Қурайшнинг раҳбарлигини талашиб келар эди. Ислом келгач, мазкур талашув очиқ-ойдин душманликка айланди: Бану Умайя қабиласи Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга, у зотнинг даъватларига қарши турди; Бану Ҳошим қабиласи эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга барча ишларда кўмакдош бўлди, у зот соллаллоҳу алайҳи васалламни душманларнинг ёмонликларидан ҳимоя қилди.
Бану Умайя одамлари Макка фатҳи даврида бошқа иложлари қолмаганидан кейингина Исломни қабул қилишди. Дастлабки асрларда Исломда пешқадам бўлган уруғларнинг энг катта бобоси Абдуманоф ҳисобланади.
Бану Умайя (умавийлар) тарихини бузиш
Бану Умайянинг тарихи тафсилотларига эътибор берадиган бўлсак, унинг бузиб кўрсатилганлиги, уларни кўпроқ қоралаш ҳолатларини кузатамиз. Бу ишларнинг кўпчилиги уларнинг асосий сиёсий хусуматчилари – аббосийлар томонидан қилинган, чунки тарихга оид китобларнинг кўп қисми айнан аббосийларнинг ҳукмдорлик даврида ёзилган. Шунингдек, шийъалар, хаворижлар, тарихни яхши билмай туриб оғзаки сўзлаб юрадиган оми кишилар ҳам Бану Умайянинг сиёсий душманлари ҳисобланиб, улар ушбу қабиланинг жуда кўп туҳматларга қолишига ҳам сабаб бўлган.
Бу туҳмат ва қоралашлар турли-туман бўлиб, асосий эътибор Бану Умайянинг обрўсини тўкадиган тарихий ҳодисаларга қаратилган, улар бўрттириб кўрсатилган. Ушбу ҳодисаларни нишон қилиб, уларнинг қадрини туширишга олиб борадиган гаплар айтилган:
1. Бану Умайянинг илк даврда Исломга қарши турганлари, Исломни кечикиб қабул қилганлари жуда кўп такрорланади, лекин уларнинг Исломга кирганларидан кейинги буюк ишлари, жумладан, кўплаб юртларни фатҳ этишда кўрсатган хизматлари мутлақо эсланмайди.
2. Бану Умайя даврида содир этилган мусибатлар бўрттириб гапирилади. Карбало воқеаси, имом Ҳусайн ва у кишининг оилаларининг қатл этилиши, Ҳарра воқеаси, Мадинадаги Ҳарамни эътиборсиз қўйиш, манжаниқ билан Маккага тош отиш масалалари шулар жумласидандир.
3. Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳунинг қатл қилиниши, Зайд ибн Алий ибн Ҳусайннинг қўзғалони ва у кишининг қатл қилиниши, шунингдек, бошқа тарафларда содир бўлган хатоларни эътиборга олмаслик, халифага қарши чиқиш, тоатни бузиш каби ишларни Бану Умайяга катта айб қилиб, уларга қарши кенг тарғибот ишлари амалга оширилади.
4. Бану Умайянинг душманлари томонидан уларнинг инсоний нафсидаги заифлик нуқталарига алоҳида эътибор берилади, Бану умайялик баъзи кишилардан содир бўлган хатолар бўрттириб гапирилади, бироқ яхшиликлари беркитилади. Хусусан, ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу ҳақларида бу очиқ-ойдин кўринади.
5. Абу Суфён ва Муовия розияллоҳу анҳумо ҳақларида ҳам бу каби ноўрин гаплар ниҳоятда кўпайган. Бану умайялик баъзи волийлар ботил ишларни қилувчи мутаассиблар дея сифатланади. Бу Ҳажжож ибн Юсуф ва Зиёд ибн Абийҳлар мисолида кўринади.
6. Язид ибн Муовия ҳамда Валид ибн Язид каби халифалар ҳақида ҳам уларга қарши жуда бўлмағур миш-мишлар тўпланиб тарқатилган. Аслида эса мусулмончилик одоби бўйича Бану Умайя даврида рошид халифалар давридагидан кўра бир оз пастлаш – сустлашиш бўлганини эслашнинг ўзи кифоя қилади. Вақт ўтиши билан хатога йўл қўйиш ҳам аста-секин кўпайиб борган. Бану Умайя давридаги мусулмонлар жамияти ҳар жиҳатдан рошид халифалар жамиятига яқин бўлган. Лекин қўлга киритилган ўлжалар, мол-мулкнинг кўпайиши натижасида катта-катта уйлар, қасрлар қуриш, шунингдек, чўри тутишнинг оммалашганлиги бор. Шу билан бирга, Бану Умайянинг жуда кўп яхши фазилатлари ҳам бўлганлиги бор ҳақиқат, лекин уларга қарши бўлган тарихчилар бу фазилатларни эътиборга олмаганлар, балки унутиб қўйганлар.
Улардан баъзиларини айтиб ўтамиз:
1. Ҳазрати Муовия ибн Абу Суфён розияллоҳу анҳу катта саҳоба бўлиб, у киши Халифа Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳуга қарши масалаларда ижтиҳод қилган, фақат ижтиҳоди унчалик тўғри бўлмаган. Лекин барибир у зот одил кишилар сафида қолган. Зотан, барча саҳобалар розияллоҳу анҳум адолатлидирлар.
Бану Умайянинг энг катта арбобларидан бири саналган Марвон ибн Ҳакам тобеъинларнинг биринчи табақасидан бўлган. У Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу, Усмон розияллоҳу анҳу ва бошқа катта саҳобалардан ҳадислар ривоят қилган.
Яна бир Бану умайялик Абдуллоҳ ибн Марвон халифа бўлишидан олдин аҳли илм ва аҳли фиқҳ бўлган. Мадинаи мунавваранинг катта олимларидан ҳисобланган.
Умар ибн Абдулазиз эса мужтаҳид имомлардан бўлган. Кўпчилик у кишини рошид халифалар қаторида санайди.
Бану Умайя қабиласининг аъзолари қозилик ишларига аралашмас эдилар. Улар кўп жойларда аҳли илм ва аҳли фазлларнинг олдинги сафларида бўлганлар.
2. Бану Умайя даврида жуда кўп буюк исломий фатҳлар бўлган. Улар шарқда Хитойгача, ғарбда Франция ва Андалус юртларигача етиб борганлар.
3. Бану Умайя даврида Ислом давлати тарихлар давомида мисли кўрилмаган энг катта кенгайишни бошидан кечирди.
4. Бану Умайя даврида жуда кўп қўриқ ерлар ўзлаштирилди, улар боғ-роғларга айлантирилди, каналлар қазилди, шаҳарлар қурилиб, ободончилик ишлари олиб борилди, атроф гуллаб-яшнади, тараққий этди.
Шу ўринда таъкидлаб айтамизки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юқоридаги «Одамларнинг энг яхшиси менинг асримдагилар, сўнгра уларга яқинлар, сўнгра уларга яқинлар» деган ҳадислари бежиз айтилмаган. Зеро, Бану Умайя қабиласининг аъзолари, раҳбарлари ва давлат бошлиқлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларига яқин асрда яшаб ўтганлар.
«Ислом тарихи» иккинчи жузи асосида тайёрланди
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа