03 Август, 2025, 9 Сафар, 1447
03 Август, 2025, 9 Сафар, 1447
Ҳар бир соҳа ривожида ўзаро тажриба алмашинув, дўстона ҳамкорлик, янги илмий, инновацион янгилик ва кашфиётлардан баҳраманд бўлиш муҳим омиллардан ҳисобланади. Шу маънода тез суратлар билан ривожланиб бораётган Ўзбекистон ҳам барча соҳаларда дунё ва яқин қўшни давлатлар билан ўзаро ҳамкорлик алоқаларини мустаҳкамлаш, манфаатли янги лойиҳаларни амалга оширишга алоҳида аҳамият қаратиб келмоқда. Албатта, ўзаро дўстона муносабатлар мустаҳкамланишида таълим тизими, кадрлар тайёрлаш соҳасидаги ҳамкорлик узоқ йиллик ҳамкорлик алоқаларига боғланишига хизмат қилиши билан эътиборлидир.
Ўзбекистон халқаро ислом академияси ҳамда Озарбайжон илоҳиёт институти ҳамкорлигида ўтказилган “Диний бағрикенглик давлат ва жамият ривожланишининг муҳим омили” мавзусидаги онлайн видео-конференция шу маънода ўзига хос аҳамиятга эга бўлди. Унда ҳар икки таълим муассасаси ўртасида яқин ва узвий ҳамкорликка доир Англашув меморандуми имзоланиши режалаштирилгани мулоқотларнинг янада самарали кечишига хизмат қилди.
Қатор нуфузли ташкилотлар вакиллари иштирокида ташкил этилган онлайн видео-конференция юқори савияда бўлиб ўтди. Унда Дин ишлари бўйича қўмита, Ўзбекистон халқаро ислом академияси, Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази, Ўзбекистон мусулмонлари идораси, Республика маънавият ва маърифат маркази, Имом Бухорий ва Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот марказлари, Тошкент ислом институти ҳамда таниқли олимлар, профессор-ўқитувчилар иштирок этди.
Шунингдек, анжуманда Кавказ мусулмонлари идораси раиси Шайхулислом Аллоҳшукур Пашазода, Кавказ мусулмонлари идораси раиси биринчи ўринбосари, муфтий Салмон Мусаев, Озарбайжон Республикасидан — Диний муассасалар билан ишлаш бўйича давлат қўмитаси раиси Мубариз Гурбанли, Озарбайжон илоҳият институти ректори Агил Ширинов, институт Фан ва инновациялар бўйича проректори Мирнияз Мурсалов, Озарбайжон – Ўзбекистон дўстлиги парламент гуруҳи раҳбари Элдор Иброҳимов, ушбу гуруҳ аъзолари - Жаваншир Пашазаде, Анвар Искандаров, Жейҳун Маммедовлар қатнашди.
Анжуманда Ўзбекистон ва Озарбайжон ўртасидаги ўзаро ҳамкорлик алоқалари янги босқичга кўтарилаётгани таъкидланди. Жумладан, илм-фан, алломалар илмий-маънавий меросини чуқур ўрганиш, кадрлар алмашинувини йўлга қўйиш, ҳамкорликда мунтазам равишда халқаро илмий-амалий конференциялар ўтказиш борасида ўзаро фикр алмашилди.
Тадбир иштирокчилари томонидан “Диний бағрикенглик давлат ва жамият ривожланишининг муҳим омили” мавзусида тўпланган бой тажрибалар, мулоҳазалар ҳамда таклифлар ҳақида маълумот берилди.
Таъкидланганидек, ҳозирги пандемия шароитида кишиларнинг бир-бирларига меҳр-оқибатли бўлишлари, инсоният бошига келган синовларни сабр-бардош, ақл-идрок билан енгиб ўтиши мақсадга мувофиқ. Диний бағрикенглик, миллатлараро тотувлик ҳар бир жамият ривожи учун муҳим аҳамият касб этиши яна бир бор таъкидланди.
Анжуман давомида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита ва Озарбайжон Республикаси диний ташкилотлар билан ишлаш давлат қўмитаси ҳамда Ўзбекистон халқаро ислом академияси ва Озарбайжон илоҳиёт институти ўртасида ўзаро ҳамкорликка қаратилган Англашув меморандуми имзоланди.
Илм-фан тараққиёти, соҳага оид олиб борилаётган тадқиқотлар, ўзаро ҳамкорликни кенгайтириш, исломшунослик ривожи йўлида ҳар иккала таълим муассасаси салоҳияти ва имкониятидан унумли фойдаланиш имзоланган Англашув меморандум бош мақсадларидан экани таъкидланди.
Шунингдек, анжуманнинг иккинчи қисми — уч йўналишда яъни, “Жамиятда диний бағрикенглик ва ҳамжиҳатликни таъминлаш: Ўзбекистон ва Озарбайжон тажрибаси”, “Диний қадриятларни сақлаб қолиш ва ривожлантириш”, “Исломий таълим ва замонавийлик” мавзуларида олиб борилди. Олимлар, соҳа вакиллари тўплаган ўз тажриба ва маълумотлари билан ўртоқлашишди.
Мазмунли ўтган мулоқот сўнгида Ўзбекистон ва Озарбайжон ўртасидаги ҳамкорлик алоқаларини янада ривожлантириш, қадим илдизлари туташ халқларимизнинг дунё илм-фани тараққиётига беқиёс ҳисса қўшган алломаларимиз илмий-маънавий меросини чуқур тадқиқ этишда амалий ишларга ўтиш вақти-соати келгани билдирилди. Бунда диний бағрикенглик, миллатлараро тотувлик, ўзаро ҳамжиҳатликни мустаҳкамлаш давлат ва жамият ривожининг ажралмас бўлаги бўлиб хизмат қилиши яна бир бор исботланди.
Дин ишлари бўйича қўмита матбуот хизмати
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Етимнинг ҳаққини ейишнинг катта гуноҳ, оғир жиноят ва ўта кетган пасткашлик эканини ҳеч ким инкор қилмаса керак.
Аллоҳ таоло Қуръони Каримда: «Етимларнинг мол-мулкларини зулм билан еган кимсалар қоринларига дўзахни ебдилар, холос» (Нисо сураси, 10‑оят), дея бежизга таҳдид қилмаган.
«Фалончи етимнинг пулини ўмарибди», дейилса, ҳар қандай виждонли одам ўзи билган энг оғир гаплар билан уни қарғаши, ҳақорат қилиши табиий.
Бироқ, шариат ва воқелик нуқтаи назари билан қарасак, етимнинг ҳаққини ейишдек яна бир катта гуноҳ, оғир жиноят бор, аммо негадир кўпчилик унга бепарво. Бу ‒ омманинг молидан ноҳақ, ўғрин-ча, ейишдир.
Очиғини айтиш керак, постсовет мамлакатларда давлатнинг мулкини ўмариш одат тусига кириб, одамларнинг қон-қонига сингиб кетди. Одамлар давлатнинг мулкини худди эгасиз молдек тасаввур қиладиган бўлиб қолган. Давлатнинг мулкидан ўғрилаётганлар ўзини ҳеч ноқулай ҳам ҳис қилишмайди, худди отасидан қолган боғдан олма егандек, халқ мулкини бемалол ўпқонига тиқаверади. Ўрни келса, бу борада мусобақалашиб ҳам кетишади.
Бунинг бир қатор сабаблари мавжуд бўлиб, шулардан бири биздаги замонавий давлатчиликнинг тарихий илдизига бориб тақалади. Даҳрийлар инқилоб қилиб, Русия ҳукуматини ағдарди, уларнинг тож-тахтини, мол-мулкини талон-тарож қилиб, тортиб олди. Кейин бу талончилик давом этиб, кенгайиб, бутун бир халқнинг юқори қатламига тегишли барча нарса мусодара қилинди. Даҳрий тузумга қарши чиққанлар, зиёлилар, ҳур фикрли, онгли кишилар халқ душмани деб эълон қилиниб, ўлдирилди, қамалди, сургун қилинди. Шунинг учун ўша пайтдаги мазлум қатлам бу давлатга нисбатан аламзада бўлиб қолди, «давлат менинг насабимни, мавқеимни, мол-мулкимни тортиб олди, энди мен ҳам давлатникини совураман, чунки унда менинг ҳаққим бор» деган тушунчада бўлди. Совет даврининг охирига бориб, ниҳоятда оммалашган бу тушунча бутун халққа сингиб, давлатнинг мулкини ўғирлаш оддий иш бўлиб қолди, ҳатто уддабуронлик ҳисоблана бошлади.
Шу зайлда давлат халқнинг мулкини, халқ давлат мулкини талон-тарож қилишга одатланиб қолди. Буларнинг барчаси давлат билан халқ ўртасида жарлик, беаёв душманликни янада чуқурлаштириб юборди. Бугун ҳам мана шу руҳият кўп жойда ҳукмрон. Бу, Қуръон таъбири билан айтганда, халқнинг ўз-ўзини ўлдиришидир (Нисо сураси, 29-оятга ишора).
Минг афсуски, мустабид тузум парчаланиб, юртимиз мустақил бўлса ҳам, жуда кўпчиликда давлатнинг мулкига нисбатан ана шундай нотўғри муносабат сақланиб қолди. Жамиятни бугунгача зимдан қўпориб, емириб, заҳарлаб келаётган коррупция, порахўрлик, давлат мулкини талон-тарож қилиш, бировларнинг мулкини алдов ёки фирибгарлик йўли билан ўзлаштириш ана шу манфур тузумдан қолган разил сарқит, десак, хато бўлмайди.
Аслида давлат мулки омманинг моли бўлиб, уни ноҳақ ва яширинча олиш энг оғир ҳаромлардан саналади.
Қуръони Карим ва ҳадиси шарифларда омманинг молидан яширинча олиб ейиш «ғулул» дейилади. Бу сўз одатда ўлжа тақсимланмасдан олдин ундан бирор нарсани махфий равишда олишни билдиради, лекин уламолар бу нарса омманинг молидан яширинча ейишнинг барча кўринишларини ўз ичига олишини таъкидлашади.
Руммоний айтади: «Ғулул сўзи «ғолалун» сўзидан олинган бўлиб, аслида сувнинг дарахтлар орасига сингишига айтилади. Хиёнатда мулкка одамлардан махфий суратда, ҳалол бўлмаган йўл билан кирим бўлгани учун бу гуноҳ «ғулул» деб аталган».
Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай дейди:
«Кимки ғулул қилса, ўлжага хиёнат қилса, Қиёмат куни хиёнат қилиб олган нарсаси билан келади. Сўнгра ҳар бир жон қилган қилмишини(жазосини) тўлиқ олади. Уларга зулм қилинмас».
Демак, ким омманинг мулкидан яширинча бирор нарса олса, Қиёмат куни маҳшаргоҳга ўша нарса бўйнига осилган ҳолда келади, одамлардан яшириб қилган хиёнати барчага ошкор этилади. Бу ҳолатнинг тафсирини бевосита ҳадиси шарифда ўқишимиз мумкин.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам орамизда туриб, ғулул ҳақида сўзладилар. Унинг гуноҳи катталигини, иши оғирлигини гапириб, шундай дедилар: «Қиёмат куни бирортангиз елкасида маъраётган қўй билан, кишнаб турган от билан келиб, «Эй Аллоҳнинг Расули, мени қутқаринг!» деганини кўрмайин! Мен ҳам: «Сен учун ҳеч нарса қўлимдан келмайди, сенга (ҳукмларни) етказганман», демайин. Елкасида ўкириб турган туя билан келиб, «Эй Аллоҳнинг Расули, мени қутқаринг!» демасин. Мен ҳам: «Сен учун ҳеч нарса қўлимдан келмайди, мен етказганман», деб турмайин. Елкасида унсиз нарса билан келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мени қутқаринг!» демасин. Мен ҳам: «Сен учун ҳеч нарса қўлимдан келмайди, мен етказганман», демайин. Ёки елкасида ҳилпираб турган бир парча латта билан келиб, «Эй Аллоҳнинг Расули, мени қутқаринг!» демасин. Мен ҳам: «Сен учун ҳеч нарса қўлимдан келмайди, мен етказганман», демайин».
Бухорий ва Муслим ривояти.
Бу ҳадиси шарифда ким омманинг молидан нимани ўғирлаган бўлса, Қиёмат куни ўшани елкасига ортган ҳолда келиши, унга ҳатто шафоатчиларнинг пешвоси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам ёрдам бера олмасликлари таъкидланмоқда. Бундан оғир ҳолат бўлмаса керак.
Омманинг мулкидан ўмаришнинг катта-кичиги бўлмайди, барчаси ҳаром ва оғир гуноҳ ҳисобланади. Имом Бухорий «Саҳиҳ»да бу ҳақда алоҳида боб очиб, уни «Ғулулнинг ози ҳақида», деб номлайди ва унда бундай хиёнатнинг ози ҳам оғир гуноҳ эканига далил сифатида қуйидаги ҳадисни келтиради:
Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юкларига Киркира деган киши мутасадди эди. У вафот этди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «У дўзахдадир», дедилар. Бориб қарашган эди, бир абоа (чопонга ўхшаш устки кийим) топиб олишди. У буни ўлжага хиёнат қилиб олган экан».
Омманинг молидан ҳақсиз равишда, яширинча олиш ҳатто шаҳидни ҳам дўзахга улоқтиради. Имом Бухорий Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Бир қул Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юкларини тушираётган эди, тўсатдан дайди ўқ келиб, ўша қулга тегди. Одамлар: «Унга шаҳидлик қутлуғ бўлсин!» дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Йўқ! Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, Хайбар куни ўлжалардан улушлар тақсим бўлмай туриб олган шамласи (ўраниб олинадиган устки кийим) унинг устида олов бўлиб ловуллайди», дедилар. Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан буни эшитган заҳоти бир пойабзал ипини олиб келиб, «Мен мана шуни олган эдим», деган эди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Бу дўзахдан (олинган) пойабзалнинг ипи!» дедилар».
Қаранг, ким омманинг молидан бирор нарса олса, дўзахдан ўшанча улуш олган ҳисобланар экан. Бир ип олса, дўзахдан бир ип, бир кўйлак олса, дўзахдан бир кўйлак олган бўлади. Бу маъно бошқа ҳадисларда ҳам таъкидланади.
Имом Термизи Каъб ибн Ужра розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳаромдан битган ҳар бир эт дўзахга муносибдир», деганлар.
Имом Бухорий Хавла Ансорийя розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Аллоҳнинг молига ўзини ноҳақ урадиган кишиларга Қиёмат куни дўзах бўлади», деяётганларини эшитганман».
Ибн Ҳажар Асқалоний раҳматуллоҳи алайҳ ушбу ҳадисни шарҳлар экан, «Яъни мусулмонларнинг мол-мулкини ботил тасарруф этадиганлар», дея изоҳлайди.
Демак, мусулмонларнинг молига масъул бўлган киши уни ўзига эмас, бировга ноҳақ берса ҳам, ўзига дўхазни сотиб олган бўлар экан.
Бу ҳадиси шарифда эътибор бериладиган яна бир нукта шуки, омманинг моли Аллоҳнинг моли ҳисобланар экан. Бинобарин, халқнинг мулкини ўмараётган кимса Аллоҳнинг молидан олаётганини унутмаслиги керак.
Кимдир «Нима учун омманинг моли етимнинг ҳаққига тенглаштирилмоқда?» дейиши мумкин. Бунинг сабаби жуда оддий. Омманинг молида етимнинг ҳаққи бўлиши тайин, чунки умумий бойликда бутун халқнинг ҳаққи бор, жамиятда эса етимлар бўлиши табиий. Бинобарин, омманинг мулкидан ноҳақ олган киши қайсидир етимнинг ҳаққини ҳам олган бўлади. Аммо у қайси етимнинг қанча ҳаққини олганини била олмайди ва шу жиҳатдан бунинг гуноҳи янада оғирроқ бўлади. Бу гуноҳнинг тавбаси чин қалбдан надомат чекиш, бу ишни қайтиб қилмасликка қатъий жазм қилишдан ташқари ўша ноҳақ олинган молни тўлалигича ўз жойига қайтариш билангина бўлади.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа