09 Феврал, 2025, 10 Шаъбон, 1446
09 Феврал, 2025, 10 Шаъбон, 1446
كَيۡفَ تَكۡفُرُونَ بِٱللَّهِ وَكُنتُمۡ أَمۡوَٰتٗا فَأَحۡيَٰكُمۡۖ ثُمَّ يُمِيتُكُمۡ ثُمَّ يُحۡيِيكُمۡ ثُمَّ إِلَيۡهِ تُرۡجَعُونَ٢٨
Эй кофир кимсалар, нега Аллоҳга, Унинг юборган пайғамбарларига, туширган китобларига ишонмайсизлар, уларни инкор этасизлар? Ваҳоланки, У сизларни яратди, она қорнида жонсиз бир уруғ эдинглар, сизларга жон ато қилиб, ёруғ дунёга келтирди. Ер юзида ажратилган умрни яшаб бўлганингиздан кейин Парвардигор яна сизларнинг жонингизни олади. Сўнгра қиёмат куни барча инсонларни худди ердан уруғ ундиргандай қайтадан тирилтиради. Ҳамманинг Аллоҳ азза ва жалла ҳузурига қайтиши, дунё ҳаётидаги амаллари ва қилмишларидан ҳисоб бериши албатта ҳақдир. Инсонларнинг энг мудҳиш хатолари уларнинг охиратга ишонмасликларидир. Улар охират дунёсига, ўлгандан кейин қайта тирилишга имон келтирмаганлари сабабли ўзларини куфр ва ширк чангалига отишади, гуноҳлар денгизига шўнғишади, ҳеч қандай ёвузлик ва бузуқликдан тап тортмайдиган ҳолга тушишади. Охиратга ишонмаслик золим Фиръавннинг Мусо алайҳиссалом қавмига қаттиқ зулм ўтказиб, болаларини ўлдиртиришга, аёлларини қул қилишга, золимликда ҳаддан ошиб, охири ўзини ҳамманинг устидан ҳукм юритувчи илоҳ деб эълон қилишга олиб борди. Охиратга ишонмаслик Юсуф алайҳиссаломнинг акаларини чалғитиб, укаларига ҳасад қилишга, уни йўқ қилиш мақсадида қул сифатида сотиб юборишга, оталарига ёлғон гапиришга ва охири шармандаи шармисор бўлишларига сабаб бўлди. Охиратга ишонмаслик Қорун учун Аллоҳ берган мол-дунёга қутуриб, туғёнга кетиш, охири бутун бойлигига қўшиб ер ютиб юбориш билан якун топди. Охиратга ишонмаслик Абу Жаҳлни ўзи Пайғамбар алайҳиссаломга қариндош бўлатуриб у зотга имон келтирмай қаттиқ душманлик қилиш ва оқибатда абадий дўзах азобига гирифтор бўлиш сари ундади.
Агар ўлгандан кейин қайта тирилиш бўлмаганида, ўлим инсон учун энг катта фожиа, кулфат, адолатсизликка айланган, уни ўрганиб қолган ҳаётидан, яқинларидан, мол-мулкидан, мавқе-мартабасидан бир лаҳзада узиб қўядиган золимликка айланган бўлур эди. Инсон бир куни ўлимдан қўрқа-қўрқа жон берган ва ҳайвонлар каби ўлиб кетиб, тупроқда беному-нишон чириган бўлур эди. Агар ўлгандан кейин қайта тирилиш бўлмаганида дунёни ҳақсизлик, фитна-фасод, зулм-истибдод, зўравонлик ва муттаҳамлик босиб кетган бўлур эди. Исломдан чекинган ёки узоқда бўлган жамиятларнинг ҳозир ҳам ана шу кулфатлар исканжасидан чиқа олмаётгани бунга ёрқин далилдир. Охират бўлишига ишонмайдиган кимсалар кўнгилларига келган ёвузликни ва гуноҳни бемалол қилишади, диндошларига душманлик қилишади, софдил бир мусулмонга туҳмат ва бўҳтон ёғдиришади, золимларга зулм пичоғини қайраб беришади, Аллоҳнинг динидан, ибодатидан тўсишади, шариатини оёқ ости қилишади. Бундайлар эртага ҳисоб-китоб борлигини тан олмаганлари учун бошқаларнинг ҳақига тажовуз қилишади, қарз олиб, беришмайди, шерикларининг мулкини ўзлаштиришади, ўзгалар омонатига хиёнат қилишади, бузуқлик кўчаларида сарсон кезишади. Ўлгандан кейин тирилишларига имонлари йўқлиги сабабли шу дунёнинг ўзида мазза қилиб яшаб қолиш пайида бўлишади, ҳар қандай разилликдан қайтишмайди, ҳаётнинг мазмунини фақат дунё лаззатларига ғарқ бўлиб кетишда деб тушунишади.
Улуғлар шундай дейишган: “Дунё учун ғам ема. Унинг боши йиғи, ўртаси машаққат, охири йўқликдир! Сен охиратинг учун амал қилиб қол! Унинг боши учрашув, ўртаси ҳадя, охири эса абадиятдир”. Аммо одамлар ғофилликлари сабабли охират учун эмас, кўпроқ дунё учун ғам чекадилар. Ҳолбуки, дунё ҳаётининг ғам-ташвишлари жуда кўп, уларни ҳал этиш, ечишга инсон бутун умрини сарф қилиб юборади. Агар у дунё ғамларини охират ғами устига юклаб қўйганида бугунги кундагидай муаммолар гирдобидан қолиб, дод-фарёд қилмасди. Умар ибн Абдулазиз: «Охиратингизни ислоҳ қилинг, шунда дунёингиз ҳам ислоҳ бўлади», деганлар. Дунёдаги ҳовлимиз вақтинчаликдир, абадий яшайдиган ҳовлимиз ҳақида қайғуриш фойдалидир. Сўзимизни Алий каррамаллоҳу важҳаҳунинг ушбу сўзлари билан тугалласак: “Дунё ортини ўгириб кетмоқда. Охират бағрини очиб пешвоз чиқмоқда. Икковининг ҳам фарзандлари бор. Охират фарзандлари бўлинг, дунё фарзандлари эмас! Бугун амал бор, ҳисоб йўқ! Эртага амал йўқ, ҳисоб бордир!”
Сизлар ана шу буюк ҳақиқатни, ҳаёт ва ўлим ҳақиқатини тан олмай, инсонлар ўлганидан кейин Аллоҳнинг уларни қайта тирилтиришига куфр келтирганингиз учун охиратда сизларга қаттиқ азоб-қийноқлар, даҳшатли дўзах қийноқлари тайёрлаб қўйилган. Огоҳ бўлинглар, чунки Аллоҳ таолонинг ваъдаси ҳақдир: "Биз золимларга алангаси уларни ўраб оладиган ўт-оловни тайёрлаб қўйганмиз" (Каҳф, 29).
هُوَ ٱلَّذِي خَلَقَ لَكُم مَّا فِي ٱلۡأَرۡضِ جَمِيعٗا ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰٓ إِلَى ٱلسَّمَآءِ فَسَوَّىٰهُنَّ سَبۡعَ سَمَٰوَٰتٖۚ وَهُوَ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٞ٢٩
Эй инсонлар, Аллоҳ таолонинг сизларга берган фазли-раҳмати, ато этган неъматлари эвазига Унга бандалик қилинглар! У сизлар учун яшашга қулай Ер юзини, юлдузлар ила безанган етти қават осмонни, Ерни мувозанатда тутиб турувчи пурвиқор тоғларни, турфа экин ва чорва ҳайвонларини, уларни суғориш учун зилол сувларни, турли-туман мева-сабзавотларни, қўйинг-чи, инсоннинг Ер юзида фаровон ва бахтли ҳаёт кечириши учун ҳамма нарсани яратиб қўйган. Ақлини салгина ишлатган, Аллоҳ берган неъматлар ҳақида озгина фикр юритган ҳар бир инсон булар бежизга берилмаганини англаб етади. Бунинг учун Аллоҳга имон келтириш ва Унинг пайғамбарларига эргашиш, дунё ҳаётида Парвардигорни рози қиладиган чиройли амаллар, тоат-ибодат қилиб ўтиш талаб этилади. Ана шу илоҳий амрга бўйсунганлар охиратда кўркам жаннат боғларида роҳат-фароғат ичра бўлишса, буни инкор қилиб, унга куфр келтирганларни аламли азоблар, даҳшатли қийноқлар кутиб турибди.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Бугунги кунда учраётган муаммоларимиз нималардан иборат эканига эътибор берайлик. Ислом инсонларнинг турмуш тарзига, ҳаётига, риоя қилиб яшайдиган дастурига айланиши учун нима қилиш керак? Исломий илмларни қандай қилиб ёйиш ҳақида ўйлаш керак, бунинг учун мумкин бўлган ҳамма имкониятни, воситаларни ишга солиш керак. Хўш, ҳозирги кунда Қуръон илмларини, тажвид илмларини оммага ёя оляпмизми?
Ҳа, алҳамдулиллаҳ. Биз бундан хурсандмиз, булар энг яхши, энг гўзал илмлар. Лекин ҳар бир мусулмон эркак ва аёлга фарзи айн бўлган илми ҳолни ҳам ёйишимиз шарт. Афсуски, бугунги кунда ундан анча узоқлашиб қолдик. Бундан бошқа илмларни билиш суннат, мустаҳаб ҳисобланади, яъни фарз эмас. Масалан, Урдунда ким динга амал қилмоқчи бўлса, бориб, тажвид ўрганади. Тажвидни ўргатадиган минглаб марказлар бор. Тўрт минг-беш минг атрофида. Лекин фиқҳни ўргатадиган марказлар деярли йўқ. Ҳолбуки, барча мазҳабларнинг иттифоқига кўра, тажвид илмини пухта эгаллаш фарз эмас, суннат, мустаҳаб амал саналади.
Мусулмонлар дуч келаётган муаммо айнан шунда: тўғри қироат қилиш учун тажвид илмларини ўрганади, лекин таҳорат, намоз, рўза фиқҳи, эр-хотинлик муносабатлари фиқҳи, савдо-сотиқ фиқҳи каби илмларни ўрганмайди, чунки энг муҳим илмларни, фарзи айннинг аҳамиятини унутиб қўйяпмиз. Мусулмонларнинг бугунги аҳволга тушиб қолишига сабаб Ислом илмларини, биз юқорида айтиб ўтган илми ҳолни ўрганмай қўйишларидир. Аҳволни ислоҳ қилиш учун бунга катта эътибор беришимиз, бу илмни мусулмонлар орасида ёйишимиз, уларнинг савиясини кўтаришимиз, бунинг учун қилинадиган ишларни чуқур ўйлашимиз керак.
«Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ фақатгина далилдан келиб чиқиб гапирганларига аниқ ишонамиз», деймиз. Ҳолбуки, мазҳабда у кишининг барча фикрларига ҳам суянавермаймиз. Бунинг сабаби нимада?
Бу саволга жавоб шундай: Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ фақат ва фақат далилдан келиб чиқиб гапирганлар. Агар бирор масалада далилсиз гапириб юборганларида, фосиқ бўлиб қолардилар. Лекин нима учун биз у кишининг кўплаб қавлларини қабул қилмаганмиз? Агар кимдир: «Абу Ҳанифанинг барча сўзлари далилларга суянган, деяпсизлар, унда нега «Абу Ҳанифанинг 100 дан 50 фоиз сўзларини қабул қилмаганмиз», дейсизлар?» деса, бу чигалликка шундай жавоб берамиз: «Аввало, Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳнинг бирорта сўзини олмасак, бундан у кишида бу масалада далил бўлмаган, деган гап келиб чиқмайди. Бир масалага фиқҳий ҳукм беришда иккита босқич бўлади: танзир ва татбиқ босқичлари. Танзир – масаланинг назарий жиҳати бўлса, татбиқ уни амалда қўллаш демакдир.
Танзир босқичи шариатда бир масалага ҳукм бериш фақат ва фақат мутлақ ижтиҳод даражасига етган, ўзида мутлақ мужтаҳиднинг барча шартларини мужассам этган, мутлақ мужтаҳиднинг усулларини, яъни ҳукм олиш қоидаларини тўлиқ эгаллаган зотдангина қабул қилинади. Кимки бу шартларни тўла қамраб олмаган, ижтиҳод даражасига етмаган бўлса, унинг гапи эътиборга олинмайди. Шунинг учун ҳозирги кунда замондош одамларнинг Қуръон ва Суннатдан янги ҳукм истинбот қилишга тааллуқли гаплари умуман қийматга эга эмас, чунки улардан бирортаси мутлақ ижтиҳод даражасига чиқа олмаган.
Бу гап менинг даъвоим эмас! Умматнинг тарихига қарасак, биринчи, иккинчи ва учинчи асрларда сон-саноқсиз мутлақ мужтаҳидлар бўлган. Лекин уммат улардан тўрттасининг сўзини олиб, бошқалариникини қабул қилмаган. Албатта, бу умумий гап, тафсилотини кейинроқ айтиб ўтамиз.
Уммат мазкур кўплаб мутлақ мужтаҳидлар орасидан маълум зотларнинг сўзини қабул қилган. Юқорида таъкидлаганимиздек, умумий қилиб айтганда, улар тўрт киши. Уларнинг усуллари, яъни далил олиш қоидалари бошқаларникидан устунроқ, кучлироқ бўлган, улар энг олий ижтиҳод даражасида бўлишган. Уларнинг замонидаги бошқа мужтаҳидларнинг ижтиҳоди уларникидан қуйироқ бўлгани учун уммат уларни қабул қилмаган. Ушбу тўрт имомдан кейин, уламолар айтганидек, имом Табарий роҳимаҳуллоҳдан бошқа ҳеч ким мутлақ ижтиҳодни даъво қилмаган. Аммо Табарийнинг бу даъвосига ҳам рози бўлинмаган, яъни мутлақ мужтаҳидлик даъвоси рад этилган. Буни имом Лакнавий роҳимаҳуллоҳ айтганлар.
Демак, уламолардан фақат имом Табарийгина буни даъво қилганлар. Тўртинчи, бешинчи, олтинчи, еттинчи, саккизинчи асрларда бошқа даъвогарлар йўқ. Тўғри, қишлоқларда, тоғу тошларда туриб, илмсиз бўлса ҳам, нималарнидир даъво қиладиганлар топилган, лекин уларга ҳеч ким эътибор бермаган, сўзини қабул қилмаган. Шундай қилиб, мазкур тўрт мазҳабдан бошқа эътироф қилинадиган, мазҳаб сифатида танилган, амал қилиб келинаётган ва ҳукми юритиладиган мазҳаб йўқ.
«Ҳанафий мазҳабига теран нигоҳ» китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 