22 Декабр, 2024, 21 Жумадул сони, 1446
22 Декабр, 2024, 21 Жумадул сони, 1446
Мана бир неча кунлардан буён Аллоҳ таоло барча мусулмонларга фарз қилган улуғ бир ибодатни адо етмоқдамиз. Бу ойда барча мусулмон умматига ўзи учун савоб бўлиб ёзиладиган ишларни қилмоқлиги фарздир. Шунинг учун ҳар бир одам ўзига кунлик қиладиган вазифаларини жадвал тарзида белгилаб олиши мақсадга мувофиқ ишлардан ҳисобланади. Мана шундай жадваллардан баъзиларини келтириб ўтамиз:
Қуръони каримни қироат қилишда маъноларини ҳис етган ҳолда, тадаббур, тафаккур билан уни қироат қилишга бериладиган улуғ бир ажрни ҳам ҳис етган ҳолда қироат қилиш лозимдир. Сабаби бу ойда Қуръони карим нозил бўла бошлаган, ҳар сафар Жаброил алайҳиссалом Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келганларида у зотга Қуръони каримни ўқиб берганлар.
Аллоҳ таоло бандаларига беш вақт намозни ўз вақтида адо этишни фарз қилган. Бу ойда намозга янада мустаҳкамроқ туриб, фарз намозларидан ташқари нафл ибодатларни ҳам адо этишга банда ҳарис бўлмоғи лозимдир. Сабаби бу ойда қилинган нафл ибодатга Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг муборак ҳадисларида зикр қилинганидек, фарзнинг савобичалик савоб берилади.
Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло Қуръони каримнинг бир неча оятларида Ўзига ибодат қилиш билан бирга ота-онага ҳам яхшилик қилишга буюрган. Бу улуғ бир фазилатли иш ҳисобланиб, инсоннинг кейинги ҳаёт йўли фаровон ва бахтли тарзда кечиши учун ота-онанинг дуоси ва уларга қилинган яхшиликлар сабабчи бўлади.
Бу ойда иложи борича сахийлик кўрсатиб, бева-бечора, етим-есир ва муҳтожларга хайр-эҳсон қилинг. Ҳаттоки бир дона хурмо садақа қилиб бўлса ҳам ўзингизни дўзахдан озод қилиб қолинг!
Аллоҳ таоло Қуръон каримнинг бир неча оятида кўпроқ дуо ва зикр қилишга буюрган. Ҳар кунлик зикрларни режа асосида тартиблаб олиш лозим. Бу қилинган зикрлар ўз навбатида инсоннинг гуноҳларини кечирилишига сабаб бўлиши билан бирга энг асосиси инсонни қалбан Аллоҳ таоло билан мулоқотини янада яқинлаштиради. Кўп зикр қилган инсон ҳеч қачон Аллоҳ таоло қайтарган ишларни қилмайди ва инсонларга ҳам ёмон, қўпол муомолада бўлмайди. Демак, бундай инсон фақатгина яхши ишларни қилиб, ёмон сўзлашдан ҳам тийилади.
Севикли Пайғамбаримиз алайҳиссалом: “Рўза тутувчи инсоннинг ифтор вақтида қабул бўладиган дуоси бор”, деганлар (Имом Абу Довуд ривояти).
Демак, ҳар бир инсон мана шу келтирилган ҳадисга амал қилган ҳолатда ифтор вақтида Аллоҳ таолодан ҳожатларини сўраб дуо қилиши керак экан. Бу албатта дуолар қабул бўладиган вақтлардан бири ҳисобланади. Банда ҳеч қачон дуо қилишдан умидини узмаслиги лозим.
Бугунги каратин шароитида вақтни зое қилмасдан устозлар берган топшириқларни ўз вақтида адо қилиб бориш керак. Ота-оналар ҳам ўз навбатида фарзандларига дарс тайёрлашда ёрдамлашиши керак. Дарс тайёрлаш асносида фарзандига: «Ўғлим, агар сен ҳозирдан ўзинг учун керакли билимларни эгалласанг, келажакда улар сенга ас қотади. Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг: “Ким илм олишда бардавом бўлса, Аллоҳ таоло унга жаннатнинг йўлини енгил қилиб қуяди”, деган ҳадисларини ўргатинг. Шунда фарзандингиз ота-онасининг ҳам ва ватанининг ҳам корига ярайдиган инсон бўлиб камолга етади.
Аллоҳ таоло барчамизни Рамазон ойини ғанимат вақтларнинг қадрига етиб, ҳар бир олган нафасимизда қалбимиздан Аллоҳ таолони зикр қилишимизни барчамизга Ўзи насиб қилсин!
Ҳайтмурат ЕРЕЖЕПОВ,
Имом Бухорий номидаги
Тошкент Ислом институти
2-курс талабаси.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Кишилик тарихини кузатсак, киши ҳар бир замон ва жамиятнинг салоҳияти, равнақи унинг илмга бўлган муносабати билан ўлчанишини билиб оламиз. Мусулмонлар ҳам Аллоҳнинг буйруқлари ва Унинг Расули кўрсатмаларига амал қилиб, илму ирфонни ўрганган, маърифатга талпинган даврларида қўллари узун, тиллари ўткир, мартаба-мақомлари баланд бўлган. Аксинча, илм-фандан юз ўгириб, лоқайдлик ва танбаллик туфайли жаҳолатга юз буришганида қўлларидан нусрат, салтанат, сарват кетган, ўзлари хўрланишган.
Илм инсонга нима фойда-ю, нима зарар эканини билдиради, киши орзу-мақсадларига фақат илм орқали етишади. Илму ирфондан юз ўгирган ёки илм олишга лаёқати паст бўлган жамият эса ҳамиша кимгадир юкуниб яшашга маҳкум бўлди. Зеро, Аллоҳ таоло ҳам Қуръони Каримда: «...Биладиганлар билан билмайдиганлар тенг бўлармиди?!» (Зумар сураси, 9-оят) деб бу борада аниқ мезонни белгилаб берди.
Азал-азалдан бу юртнинг нури бутун дунёга таралиб, порлаб тургани сир эмас. Масалан, Имом Бухорийни ким билмайди? Имом Термизийни, имом Доримийни-чи? Ёки Бурҳониддин Марғиноний, Абу Муъийн Насафий каби улуғ зотларни ким эътироф этмайди? Бу улуғ имомларнинг илмий мерослари асрлар давомида ушбу заминнинг буюк тарихидан далолат бериб келмоқда. Бутун Ислом олами Бухоро сўзини эшитганда чексиз ҳурмат бажо келтириши ҳаммамизга маълум. Бундай эҳтиром, аввало буюк ватандошимиз – Имом Бухорий ҳазратлари, қолаверса, юртимизда етишиб чиққан уламолар шарофатидан.
Мовароуннаҳр диёри ҳар бир асрда Ислом оламига буюк алломаларни, дунё тан олган олимларни етказиб бергани тарихий ҳақиқат. Масалан, ҳижрий II асрда атоқли фиқҳ олими Абу Ҳафс Кабир Бухорий ва улуғ муҳаддис Абдуллоҳ ибн Муборак яшаб ўтишган бўлса, кейинги аср Муҳаммад ибн Исмоил Бухорий ва Абу Ийсо Термизийларнинг даври бўлди. Тўртинчи асрда Абу Мансур Мотуридий, бешинчи юзйилликда Абул Муъин Насафий, олтинчи асрда Абул Қосим Замахшарий, Бурҳониддин Марғиноний, Алоуддин Косоний, еттинчи асрда Абул Баракот Насафий каби улуғ Ислом олимлари етишиб чиқди.
Илм-фаннинг бошқа соҳаларини олиб кўрсак, бу борадаги ютуқлар ҳам илғор бўлган. Масалан, Косинуслар теоремасини биринчи бўлиб Абу Райҳон Беруний кашф қилган бўлса-да, олти юз йилдан кейин Оврупада француз олими Веитга нисбат берилди. Палеонтология ва седиментология соҳасида илк марта тажриба ўтказиб, бу бўйича китоб ҳам ёзган Абу Али ибн Сино бўлса-да, Албертга «Буюк Алберт» унвони берилди.
Биргина тиббиёт соҳасида юртимиздан чиққан улуғ олим ва ҳаким Абу Али ибн Синони бутун дунё замонавий медицинанинг отаси деб тан олгани, унинг тиббиётга оид «Ал-Қонун» каби шоҳ асари XVI асргача Ғарбдаги барча тиббиёт дорилфунунларида дарслик қилиб ўқитилгани, замонавий тиббиёт жуда кўп жабҳада Ибн Синодан ўрганганини гапириб ўтирмаймиз. Чунки бу далилларни Шарқу Ғарбда ҳамма жуда яхши билади.
Улуғ ватандошимиз Мусо Муҳаммад Хоразмий биринчи бўлиб алгебра фанига асос солган, «алгебра» истилоҳи унинг «Ал-жабр вал-муқобала» рисоласидан олинган, олимнинг номи эса «алгоритм» шаклида фанга кирган, унинг арифметикага оид рисоласи XII асрдаёқ Испанияда таржима қилиниб, шу асосда дарслик ёзилган. Яна бир улуғ олимимиз Аҳмад Фарғоний фалакшуносликнинг (астрономия) отаси саналади, унинг «Самовий ҳаракатлар ва умумий илми нужум» китоби XII асрда Оврупа тилларига таржима қилиниб, «Алфраганус» деган лотинча ном билан бир неча аср мобайнида Ғарб университетларида астрономиядан асосий дарслик сифатида ўқитилган. Дунёда биринчи ҳисоблаш маркази Самарқанд шаҳрида Мирзо Улуғбек раҳбарлигида қурилган. XV асрда Мирзо Улуғбекнинг машҳур расадхонасида ишлаган Ғиёсиддин Жамшид Коший биринчи бўлиб ўнли касрларни кашф этган. Оврупада эса ундан 175 йил кейин Симон Стевин бундай сонлар ҳақида илк фикрларини оммага тақдим этди.
Яна бир атоқли қомусий олимимиз Абу Райҳон Беруний Христофор Колумбдан анча олдин уммон ортида номаълум қитъа борлигини айтган, Галилейдан 600 йил аввал Ернинг айланишини исботлаб ва изоҳлаб берган, биринчи глобусни ясаган, Ер билан Ой ўртасидаги масофани ўлчаган, конуслар теоремасини француз олими Вентдан 500 йил олдин кашф этган.
IX асрнинг 1-ярмида халифа Маъмун томонидан Бағдодда ташкил этилган «Байт-ул ҳикма» («Билим уйи») деб аталган академияга ҳам марвлик Абу Али Яҳё ибн Мансурдан кейин Муҳаммад Хоразмий раҳбарлик килган эди. Бу даврда Хоразмий насаби шу даражада машҳур бўлиб кетдики, кимнинг Хоразмий насаблик шогирди бўлса, обрў ҳисобланар эди.
Энди шу жойда озгина бугунги кунимизга назар ташлайлик. Бугунги кунда илм олиш учун ҳеч қандай монелик йўқ, аксинча, чорлов бор, имконият бор. Аммо бизда рағбат йўқ, ихлос суст, ғайрат-ҳаракат етишмаяпти. Қанчалаб вақтимизни беҳуда амалларга, номақбул ўтиришларга, ношаръий маросимларга сарфлаб юборяпмиз. Илм олишга, ҳеч бўлмаса, дунё ҳаяжон билан воқиф бўлаётган хабар-маълумотлар билан танишиб қўйишга эса вақт-имкон «топа олмаяпмиз». Яқин ўтмишимиздаги оила дастурхони устида хонадон каттасининг эрталаб ва кечқурунлари илмий-ахлоқий мавзуларда ихчамгина маърифий суҳбат қилгани, тожир, ҳунарманд ва зироатчилар узоқ қиш оқшомларида бир устоз этагини тутиб, илм мажлислари ташкил этишгани, ёшларнинг илм талабида ҳатто қўшни юртлардаги устозларникига қатнашгани каби ҳолатлар бугун эриш туюладиган бўлиб қолди.
Кундалик ташвишларни бир чеккага суриб туриб, ўтмиш ва бугунимизни қиёслаб кўрайлик. Кеча ким эдик, кимларнинг ворисларимиз деган саволни бериш билан бирга унга ечимни излайлик. Ажаб эмаски, шунда инсоният тамаддунида ўз сўзи ва ўрнига эга бўлган аждодларимизга муносиб фарзанд бўлиш билан бир қаторда дунё пешқадамларига айлансак.
Маҳмуд Маҳкам
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа