22 Декабр, 2024, 21 Жумадул сони, 1446
22 Декабр, 2024, 21 Жумадул сони, 1446
Бутун мусулмон оламида, жумладан, юртимизда ҳам Рамазони шариф ўзининг файзи ва баракоти ила давом этмоқда. Рамазон ер ва осмонлар зийнатланадиган, қалбларни юмшатиб гўзаллаштирадиган, жаннат эшиклари очилиб, жаҳаннам эшиклари беркитилган ҳамда савоблар беҳисоб бериладиган ой. Рамазон ойи рўзасини тутиш иккинчи ҳижрий йилда фарз бўлган. Яъни, Аллоҳ таоло иккинчи ҳижрий йилда Рамазон ойи рўзасини тутиш ҳақидаги оятларни нозил қилган.
Рамазон рўзасини тутиш исломнинг беш асосий рукнларидан бири ҳисобланади. Рўза Аллоҳ таолонинг розилигига эришиш учун тонг отгандан то қуёш ботгунгача ейиш-ичиш, шаҳвоний нафслардан ўзини тийиш ва ҳар хил гуноҳларга сабаб бўладиган ишлардан сақланишга сабаб бўладиган ибодат. Аллоҳ таоло бандаларига иймонни, намозни, ҳалолга буюриб, ҳаромдан қайтарди. Темирчи темирни бир оловга, бир сувга солиб тоблаганидек, Аллоҳ таоло бандаларини турли ибодатларга буюриб, уларнинг иймонини, жисму жонини пўлат каби тоблашни ихтиёр қилди. Англаб етганимиздек, Ислом динида ҳар бир ибодатнинг ўз моҳияти ва ҳикмати бор. Жумладан, инсонларга рўза тутишнинг фарз қилинишида ўзига хос ҳикмат ва фазилатлар бор. Улар Аллоҳ таолонинг розилигини топиш, нафсни жиловлаб бадан ва руҳни тарбиялашдир. Қуйида улар ҳақида батафсил тўхталиб ўтамиз:
Аввало, инсонларга рўза тутишнинг фарз қилиниши олий ҳикмати ояти каримада айтилганидек, бу – инсон рўза тутиш билан қалбини турли хил ғиллу ғашлардан поклаб, ниятни холис қилиб нафсини жиловлаш ҳамда қалбда тақвосини зиёда қилиб, шу орқали Аллоҳ таолонинг розилигини топишдир:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
“Эй, иймон келтирганлар! Сизлардан олдинги (уммат)ларга фарз қилингани каби сизларга ҳам рўза тутиш фарз қилинди, шояд (у сабабли) тақволи бўлсангиз” (Бақара сураси, 183-оят).
Аллоҳдан савоб умид қилиб бир ой давомида ўз ихтиёри билан кундуз кунлар емоқ-ичмоқдан, шаҳватдан ўзини тўхтатиб юрган инсон бу дунёсида ҳам, охиратида ҳам улкан фойдалар топади.
Имом Бухорий ривоят қилган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимки Рамазон рўзасини иймон ила савоб тилаб тутса, унинг олдинги барча гуноҳлари мағфират қилинади”, деганлар[1].
Бошқа бир ҳадисда пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Рамазон кирса, жаннат эшиклари очилиб, дўзах эшиклари беркилади ва шайтонлар занжирланади”, деганлар.[2]
Рўза тутувчиларга ажр, савоб ва охират даражаларини ваъда қилувчи бу каби ҳадислар жуда ҳам кўп. Лекин рўза тутишнинг фойдаси шу билан чегараланиб қолмайди. Балки, рўза тутишда бугунги кунда инсон жисмига ва унинг руҳиятига ҳамда ҳаётига фойдалари жуда кўп. Зеро, Рамазон рўзасининг фарз қилинишининг яна бир ҳикмати ҳам нафсни жиловлаб, руҳни тарбиялашдир.
Ҳар нарсанинг закоти бўлганидек, баданнинг ҳам закоти бор. Баданнинг закоти эса рўзадир. Банда закот билан молини тозалагани каби, рўза билан ҳам қалбини ва руҳини хар хил иллатлардан тозалайди ва ўзини руҳан ва жисмонан тарбиялайди. Инсон молидан закот бериш орқали молини ҳалокатдан сақлагани каби, рўза тутиш билан жисмига келадиган турли зарарли иллатлардан холос бўлади. Табиблар инсон рўза тутиш сабабли тўғри овқатланадиган рўзадорнинг жисмига келадиган фойдаларни санаб ўтишган. Қуйида уларнинг айримларини келтирамиз:
Рўзадор киши қонида холестирен камайиб склероздан холос бўлади, ўпка тозаланади, тутқаноқдан холос бўлади, саратон, қанд, экзема, аллергия, бронхиал астма, бронхит, бавосил, жигар касалликларидан холос бўлади. Ичаклар турли иллатлардан тозаланади, рўза бўғинлар шишига фойда беради, юрак атрофини ёғ қоплашидан сақлайди, қон босими нормаллашади, қон айланиши фаоллашади, қон томирлари торайиши йўқолади, шаҳвоний ҳирс камайиб у сабабли келадиган касалликлардан ҳимояланади, қон томир ва тўқималарида тўпланиб қолган заҳарли моддалар тозаланади, буйракда тош пайдо бўлишини олдини олади, семизликдан қутулади, иммунитет кўтарилади ва бошқалар.
Рамазон рўзасининг инсон руҳиятига ижобий таъсирлари хусусида ҳам тўхталиб ўтсак. Рўза инсонни ҳалол покликка даъват этади, унинг нафсини тарбиялаб, қалбини ғуборлардан тозалайди ва руҳан комилликка ундайди. Инсон бир ойлик Рамазон рўзасини тутиш билан бир йилга татигулик руҳий озуқани ғамлайди. Йил бўйи ўзининг нафсини бошқара оладиган, иродаси мустаҳкам, сабр-қаноатли ва ҳар хил ёмон ишлардан ўзини сақлайдиган инсон бўлади. Чунки рўза тутган одам нафақат ўзини таомдан, балки ёмон ишлардан ҳам ўзини тўхтатишга ҳам мажбурдир.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Кимки ёлғон сўзни ва унга оид ишларни ташламаса, Аллоҳ таолога унинг емоқ ичмоғини тарк этганига савоб беришни ҳожати йўқдир”, дедилар[3].
Рамазон ойи гўзал ахлоқ ва яхши одоб фурсатидир. Бу ойда бирор киши билан тортишиш ва жанжаллашиш яхши иш эмас. Рамазонда бундай амаллардан янада узоқроқ бўлиш, ҳатто биров сўкса ҳам, ҳақорат қилса ҳам, унга рўзадорлигини айтишдан бошқа жавоб қайтарилмайди.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бинобарин, рўза тутган киши ҳақорат сўзларинин тилга олмасин, сўзлашганда бақирмасин, бировни масхара қилмасин! Агар бирор киши рўзадор билан уришса ёки уни ҳақорат қилса, рўзадор икки бор: “Мен рўзадорман”, десин!”, дедилар”[4].
Ўз ихтиёри билан оч қолган, ташна бўлган одамда ўз-ўзидан раҳм-шафқат ҳислари уйғонади. Камбағал-мискинларга яхшилик қилиш туйғулари кучаяди. Буни рўза тутган ҳар бир одам дарҳол мулоҳаза қилади. Айниқса, очлик ва ташналикни ўз танасида синаб кўрган шахс, турли сабабларга кўра доимо оч қолганларга раҳм-шафқат қилиш лозимлигини тўла тушуниб етади. Шунинг учун ҳам, рўзадорлардан оч-ялонғоч, бева-бечора, камбағал-мискинлар фойдасига хайр-садақа қилиш кўпаяди.
Рамазон руҳан покланиш ва ахлоқан юксалиш ойидир. Рамазон ойида шайтонлар кишанланиб, инсонни ёмонликка чорловчи васвасалари чекланади ва кишиларнинг ўзларини тарбиялашга имкон берилади. Бу ойда қилинган гуноҳнинг бошқа ойларда қилинган гуноҳлардан жазоси қаттиқроқ бўлади. Шу боис, ҳадисларда Рамазон ойида барча ахлоқсизликлардан ва гуноҳлардан покланишга қаттиқ тарғиб қилинган. Ёлғон гапирилмайди, тухмат ва бўҳтон каби ишлардан узоқ турилади.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимки ёлғон сўзлашни тарк этмаса ва Аллоҳ қайтарган нарсалардан қайтмаса, рўза тутиб, емай-ичмай қўйгани билан рўзаси қабул бўлмайди. Аллоҳ унга раҳмат назарини ташламайди”[5].
Рўза ўз соҳибини ёмонлик ва гуноҳлардан асрайдиган бир қалқондир. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деб айтганлар: “Рўза (тутмоқлик) дўзах ўтидан асровчи воситадир!”[6].
Ибн Можада келган бошқа бир ривоятда эса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар: “Қалқон жангда сизни асрагани каби рўза ҳам жаҳаннам оловидан асрайди”[7].
Бугунги кунда меҳр шафқатга, раҳмдилликка ва хайри эҳсонга муҳтож кишилар қанчалик кўп эканликларини ҳисобга оладиган бўлсак, рўзанинг аҳамияти яна ҳам ортади. Рамазон шарифда ўта сахий бўлиш Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг одатларидир.
Имом Бухорий ва Имом Муслимлар Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам энг сахий одам эдилар. У кишининг энг сахий бўлишлари Рамазонда бўлар эди”, дейилган[8].
Биз Рамазоннинг фойдалари ҳақида денгиздан бир томчисини айтиб ўтдик, холос. Рўзанинг ҳикматларини баён қилар эканмиз, рўзадор киши рўза тутишдан ниятининг холислиги, Аллоҳ таолодан савоб умид қилиб, ўзига бир йилга еткулик руҳий озуқа тақвони ғамлаб олишга алоҳида аҳамият бериши лозим эканлигини таъкидлаш лозим. Чунки киши рўзадор бўлсаю, аммо унинг рўза тутмоғидан кўзланган мақсад ҳосил бўлмаса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтиб ўтганларидек, барча аъзоларини гуноҳдан тиймаса, ундай киши очлик ва чанқоқликдан ўзга нарсага эга бўлмайди.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ таоло одам боласининг ҳамма амали ўзи учун, фақат рўза мен учундир ва унинг мукофотини мен – Ўзим берурман, деди. Рўза сақловчидир. Қачон қайси бирингиз рўзадор бўлса, фаҳшдан гапирмасин ва бақир-чақир қилмасин. Агар бирортаси у билан сўкишмоқчи ёки урушмоқчи бўлса, мен рўзадорман, десин. Муҳаммаднинг жони қўлида бўлган зотга қасамки, албатта, рўзадор оғзининг ҳиди Аллоҳнинг наздида мушкнинг ҳидидан ҳушбўйроқдир. Рўзадорга икки хурсандлик бор. Бири – ифтор вақтида, иккинчиси – Парвардигорга йўлиққанида”, дедилар (Бешовлари ривоят қилган).
Рамазон ойида ҳам, ҳар қачонгидек беморлар, кексалар ҳолидан хабар олиш, кўнгли ярим инсонларни йўқлаш, болаларга ҳадялар бериш каби гўзал урф-одатларимизни эсдан чиқармайлик. Ота-оналаримиз, қавм-қариндошларимиз, улуғларимиз, устозларимиз зиёратига бориб, уларнинг дуоларини олиш, ёрдамга муҳтож кишиларга қўлдан келганича хайр-саховат кўрсатиш, эски гина-кудратларни унутиб, силаи-раҳмни ва инсоний муносабатларни тиклаб олишга шошилайлик.
Нодир ҚОБИЛОВ,
Имом Бухорий халқаро илмий-
тадқиқот маркази илмий ходими
[1] Абу Лайс Самарқандий “Танбеҳул ғофилийн”. Б 315.
[2] Абу Бакр Байҳақий. “Шуъбул-ийман”. 3-жуз. Б 300.
[3] Имом Термизий. Сунани Термизий. 707- ҳадис.
[4] Имом Бухорий. Рўза китоби. 1894-ҳадис.
[5] Имом Бухорий. Рўза китоби. 1903-ҳадис.
[6] Имом Бухорий. Рўза китоби. 1894-ҳадис; Имом Муслим. Рўзанинг фазилати боби. 2761-ҳадис.
[7] Ибн Можа. Сунан. 1639-ҳадис.
[8] Шайх Муҳаммад Муҳаммад Юсуф “Ҳадис ва Ҳаёт”. 9-ж.Б 89.
- 54دُخُولُ النَّاسِ فِي الْجَنَّاتِ فَضْلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ يَا أَهْلَ الأَمَالِ
Маънолар таржимаси: Эй умидвор бандалар, инсонларнинг жаннатларга киришлари Ар-Роҳманнинг фазлидир.
Назмий баёни:
Жаннатга эришмоқ Ар-Роҳман фазли,
Бу муҳим эътиқод, эй умид аҳли.
Луғатлар изоҳи:
دُخُولُ – мубтадо.
النَّاسِ – музофун илайҳ.
فِي – жор ҳарфи اِلَى маъносида келган.
الْجَنَّاتِ – луғатда “дархтзор боғ” маъносини англатади. Жор мажрур دُخُولُ га мутааллиқ.
فَضْلٌ – хабар. Луғатда “марҳамат” ва “мурувват” каби маъноларни англатади.
مِنَ – “табйиния” (уқтириш) маъносида келган жор ҳарфи.
الرَّحْمَنِ – жор мажрур فَضْلٌ га мутааллиқ.
يَا – яқинга ҳам, узоққа ҳам ишлатиладиган нидо ҳарфи.
أَهْلَ الأَمَالِ – музоф мунодо. Луғатда “умидворлар” маъносига тўғри келади.
Матн шарҳи:
Қайси бир инсон жаннатга кирадиган бўлса, албатта, Аллоҳ таолонинг лутфу марҳамати билан кирган бўлади. Шунинг учун У меҳрибон зотнинг фазлу марҳаматидан умидвор бўлиб ҳаракат қилиш лозим.
Жаннатдаги даражалар қилинган амаллар эътиборига кўра эгалланса-да, унга кириш фақат ва фақат Аллоҳ таолонинг фазлу марҳаматига боғлиқ бўлади. Бу ҳақиқатни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари алоҳида таъкидлаганлар:
عَنْ عَائِشَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ سَدِّدُوا وَقَارِبُوا وَاعْلَمُوا أَنْ لَنْ يُدْخِلَ أَحَدَكُمْ عَمَلُهُ الْجَنَّةَ وَأَنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ أَدْوَمُهَا وَإِنْ قَلَّ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Тўғри бўлинглар, ғулуга кетманглар, билингларки сизлардан бирортангизни амали жаннатга киритмайди, албатта амалларнинг Аллоҳга севимлироғи оз бўлса-да, давомлироғидир”, – дедилар”. Бухорий ривоят қилган.
Яъни бирор инсон ҳам яхши амаллари кўплиги сабабли ўзининг жаннатга киришини нақд қилиб қўя олмайди, балки жаннат фақатгина Аллоҳ таолонинг раҳматига сазовор бўлган бахтли инсонларгагина насиб этади.
Шунинг учун ҳар бир банда Аллоҳ таолонинг раҳматидан умидвор бўлиб яшаши лозим. Қуръони каримда тақводор бандаларнинг жонлари олинаётганда фаришталар уларга салом бериб, жаннат башоратини беришлари баён қилинган:
Ушбу ояти каримадаги ب ҳарфи “сабабия” маъносида бўлса ҳам, “бадалия” маъносида бўлса ҳам, ҳадисда баён қилинган маънога зид бўлиб қолмайди. Агар “сабабия” маъноси бериладиган бўлса, “қилиб юрган яхши ишларингиз сабабли Аллоҳ таолонинг раҳматига сазовор бўлдингиз, жаннатга киринг” деган маъно тушунилади. Агар “бадалия” маъноси бериладиган бўлса, “қилиб юрган яхши ишларингиз бадалига Аллоҳ таолонинг раҳматига сазовор бўлдингиз, жаннатга киринг” бўлади.
Модомики, барча Аллоҳ таолонинг раҳматига сазовор бўлиш билангина жаннатга кирар экан, доимо У зотнинг раҳматидан умид узмай амал қилиб бориш лозим. Аммо умидвор бўлиш билан хом хаёл суришнинг орасини ажратиб олиш керак. Хом хаёл суриш – бирон иш қилмасдан фақатгина “ширин хаёл” суришнинг ўзи бўлса, умидвор бўлишнинг ўзига яраша бир қанча шартлари бор.
Умидвор бўлиш ва хом хаёл суриш орасидаги фарқлар
Умидвор бўлиш ва хом хаёл суриш орасидаги фарқлар ҳақида “Талхису шарҳи ақидатит Таҳовия” китобида қуйидагилар айтилган:
“Кимки бир нарсадан умидвор бўлса, унинг умидворлиги бир қанча ишларнинг бўлиши зарурлигини келтириб чиқаради:
1. Умид қилган нарсасига муҳаббатли бўлиши;
2. Умид қилган нарсасига эришолмай қолишдан қўрқиши;
3. Умид қилган нарсасига эришиш учун имкони борича ҳаракат қилиши.
Ушбуларнинг бирортасига ҳам боғланмасдан, умид қилиш хом хаёл суриш бўлади. Умидворлик ва хом хаёл суриш бошқа-бошқа нарсалардир”[2].
Демак, кимки Аллоҳ таолодан ўзини жаннатга туширишини умид қилаётган бўлса, ўша умид қилгани жаннатга муҳаббатли бўлиши, уни доимо ёдида сақлаши ва унга олиб борадиган йўллардан юриши лозим.
Кимки Аллоҳ таолодан ўзини жаннатга туширишини умид қилаётган бўлса, ўша умид қилгани жаннатга эришолмай қолишидан қўрқиши, ундан ажратиб қўядиган нарсалардан сақланиб юриши лозим.
Кимки Аллоҳ таолодан ўзини жаннатга туширишини умид қилаётган бўлса, ўша умид қилгани жаннатга эришиши учун унга эриштирадиган барча омилларни ишга солиб имкони борича ҳаракат қилиши лозим. Аллоҳ муваффақ қилсин.
Кейинги мавзулар:
Улуғ ҳисоб-китоб бўлиши баёни.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа