Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
10 Феврал, 2025   |   11 Шаъбон, 1446

Тошкент шаҳри
Бомдод
06:05
Қуёш
07:24
Пешин
12:42
Аср
16:08
Шом
17:54
Хуфтон
19:08
Bismillah
10 Феврал, 2025, 11 Шаъбон, 1446

Уйида кашфиёт қилган олим ёхуд карантинни фойдали ўтказиш ҳақида

31.03.2020   2794   3 min.
Уйида кашфиёт қилган олим ёхуд карантинни фойдали ўтказиш ҳақида

Коронавирус туфайли юртимиз ва кўплаб дунё мамлакатларида миллионлаб одамлар уйларида ертаю кеч қўноқ топган. Бу кўпчилик билан ишлаб ўрганган кишилар учун осон бўлмаётгани тайин.
Ушбу муддатдан унумли фойдаланиш мумкин. Бунга 10 йил уйида ўтирган буюк ислом олими ал-Ҳасан ибн ал-Ҳаймиянинг ҳаёти ёрқин мисол бўлади. Бу ҳақда Islamic Self Help нашри маълумот берди.
Ҳасан ибн ал-Хаймия оптика, астрономия, математика, метеорология, визуал идрок ва илмий усул соҳаларига катта ҳисса қўшган машҳур мусулмон олимлардан бири. У 965 йилда Ироқдаги Исломнинг олтин асрида туғилган, Бағдод олимларидан чуқур илм ўрганиб, ёшлигидаёқ машҳур олим бўлиб етишган.
Кунларнинг бирида Миср ҳукмдори Ибн ал-Хаймияни Мисрга таклиф қилиб, ундан Нил дарёси бўйида тўғон қуришни сўрайди. Бу борадаги режа ва имкониятларни ўрганиб чиққан олим бу ишнинг иложсиз экани, лойиҳани амалга ошириш учун технологиялар йўқлигини айтади. Ҳукмдор бу хулосадан норози бўлиб, олимни ўн йил уйида чиқармай ўтиришга буюрди.
Ибн ал-Хаймия умидсизликка тушмади, балки ҳар қандай вазиятдан унумли фойдаланим мумкинлигини тушунди. У вақтини ўқиш, тадқиқот ва тажрибалар ўтказиш, турли хил илмий тушунчаларни ўрганишга сарфлади ва катта ютуқларга эришди. У оптика билан боғлиқ катта кашфиёт қилди. Ушбу соҳада энг яхши манбалардан бири бўлган “Оптика” номли китоб ёзди.
Ушбу кашфиёт одамларга кўзнинг қандай ишлашини тушунишга, илк камералар моделини ишлаб чиқишга ёрдам берди, кўзойнак ихтиро қилинишига сабаб бўлди. Шунингдек, бугунги кунда ҳам қўлланиладиган илмий усуллардан бирини ишлаб чиқди. Буларнинг барчаси у уйида туриб қилди.
Ибн ал-Хаймия ҳаёти ва фаолияти ҳеч қачон вақтни беҳуда сарфламаслик ва вақт, шароитдан етарлича маҳсулдорликка эга бўлишни ўрганиш мумкин. Албатта, ўн йил кўп муддат. Аммо бир неча ҳафталик уйимиздаги карантин вақтида ҳам кўп ишлар қилишимиз мумкин.
Шу ўринда карантин вақтидан унумли фойдаланиш бўйича баъзи маслаҳатлар билан ўртоқлашамиз:
1. Китоб ўқиш;
2. Онлайн курслар орқали илм ўрганиш;
3. Китоб ёки мақола ёзиш;
4. Имонимизни мустаҳкамлаш, ўзингимиз ва бошқалар учун дуо қилиш;
5. Тафаккур ва фикрлашга вақт ажратиш;
6. Оиламиз билан вақтни мароқли ўтказиш, уларнинг тарбияси билан шуғулланиш;
7. Янги ғоялар устида ишлаш. Бундан бошқа кўплаб ишларни қилиш имконига эгамиз.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Икки неъмат борки, кўп одам уларни бой бериб қўяди: соғлиқ ва бўш вақт” (Саҳиҳ ал-Бухорий 6049).
Азизлар, бўш вақтингиздан унумли фойдаланинг! Эҳтимол, шу вақт ўзингизни англашингиз, бутун умр ёдингизда қоладиган ажойиб хотираларга эга бўлишингиз, инсоният учун янги кашфиётлар қилишингиз мумкин. Балки бу вақт ичида сиз қалблар ва илм-фан кашфиётчисига айланарсиз!

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Мақолалар
Бошқа мақолалар
Мақолалар

Алишер Навоий – илм ва маърифат соҳиби

9.02.2025   9505   5 min.
Алишер Навоий – илм ва маърифат соҳиби

Аллоҳ таоло Қуръонда бундай марҳамат қилади:

"Аллоҳдан бандалари ичидан фақат олимларигина қўрқарлар" (Фотир сураси, 28-оят). 

Бу оят бизга илмнинг улуғлигини ва ҳақиқий олимлар Аллоҳдан қўрқадиган, ҳақиқат йўлида хизмат қиладиган инсонлар эканини билдиради.

Ислом тарихига назар ташласак, кўплаб алломалар, адиблар ва мутафаккирлар илм-маърифат билан умматга хизмат қилганини кўрамиз. Ана шундай буюк зотлардан бири Алишер Навоий бўлиб,  нафақат шеърият, балки тилшунослик, тасаввуф, ахлоқий тарбия ва давлат бошқаруви соҳаларида ҳам улкан из қолдирган.


Бугунги мақоламизда биз Алишер Навоийнинг ҳаёти, илмий ва диний қарашлари ва толиби илмлар учун ибрат бўладиган жиҳатлари ҳақида фикр юритамиз.

Навоий ҳаёти ва илм йўлидаги ҳаракатлари


Алишер Навоий ҳижрий 844-йил (милодий 1441-йил) 9-февраль куни Ҳиротда таваллуд топган. Ёшликларидан Қуръон, ҳадис, тафсир, фиқҳ, наҳв (араб тили грамматикаси) ва мантиқ илмларини ўрганган. Уларнинг илмга бўлган муҳаббати шунчалик кучли эди-ки, бутун умрини илм ва маърифатга хизмат қилишга бағишлаган.


Ҳазрат Навоийнинг устозлари ичида машҳур олимлар, хусусан, Жомий ҳазратлари ҳам бор эди. Жомий тасаввуф ва фиқҳ илмларида етук олим бўлиб, Навоийнинг илмий ва ахлоқий шаклланишига катта таъсир кўрсатган.
 

Алишер Навоий илмни инсонни камолот сари етакловчи энг муҳим восита деб билган. У шундай деган:

"Жаҳолатдан илму йироқ қилғай,

Билим ила кўнглинг чароғ қилғай". 
 

Бу фикр Қуръонда келган қуйидаги оятга мос келади:
 

"Сен: Биладиганлар билан билмайдиганлар тенг бўладими?, деб айт. Албатта, ақл эгаларигина эсларлар" (Зумар сураси, 9-оят)

Демак, илм одамни зулматдан нурларга олиб чиқади ва ҳақ йўлни кўрсатади.

Навоийнинг адабий мерослари ва тасаввуфий қарашлари

2.1. "Хамса" ва ахлоқий тарбия

Алишер Навоий буюк форс шоири Низомий Ганжавий анъаналарини давом эттириб, туркий тилда биринчи бўлиб "Хамса"ни яратди. "Хамса" таркибидаги асарлар:

"Ҳайрат ул-аброр" – ахлоқ ва тақво ҳақида.
"Фарҳод ва Ширин" – ҳалол меҳнатнинг улуғлиги.
"Лайли ва Мажнун" – илоҳий севги ва тасаввуфий юксалиш.
"Сабъаи сайёр" – тақдир ва синовлар.
"Садди Искандарий" – илм ва адолатнинг устунлиги.

Бу асарлар орқали Ҳазрат Навоий инсоннинг маънавий камолотга етиши, ҳаётнинг синовларига сабр қилиш ва Аллоҳга яқин бўлиш зарурлигини кўрсатган.
 

2.2. "Муҳокамат ал-луғатайн" ва тилнинг шарафланиши

Алишер Навоий ўзининг "Муҳокамат ал-луғатайн" асарида туркий тилнинг форсий тилдан бой ва ифодали эканини илмий жиҳатдан исботлаган. Улар шундай деган:

"Кимки туркий тилда гўзал сўз айта олса, унга форсий тил керак эмас."

Бу фикр Ислом динидаги ҳар бир миллат ўз она тилида Аллоҳга хизмат қилиши керак деган ғояга ҳам мос келади.


Қуръонда шундай марҳамат қилинган:

"Қайсики Пайғамбарни юборган бўлсак, баён қилиб бериши учун, ўз қавми тили ила юборганмиз" (Иброҳим сураси, 4-оят)

Шунинг учун ҳам Ҳазрат Навоий она тилларини ривожлантиришга катта эътибор қаратган ва биз бугунги ёшлар ҳам ўз тилимизни ҳурмат қилишимиз лозим.

2.3. Тасаввуф ва илоҳий муҳаббат

Алишер Навоий тасаввуф илмини чуқур ўрганиб, ўз асарларида нафсни поклаш, дунёнинг фонийлиги ва Аллоҳга муҳаббат билан боғланиш масалаларини кўп ёритган:

"Кўнглингни дунё иши билан қорама,

Зеро Ҳақ рози бўлмас жоҳил банда."


Демак, инсон Аллоҳ розилиги учун яшаса, у дунё ва охиратда бахтиёр бўлади.

Навоий ва илм-маърифатнинг жамиятдаги ўрни
Алишер Навоий илмли жамият тараққий этишини тушунган ҳолда, қуйидаги эзгу ишларни амалга оширган:

Мадрасалар, масжидлар ва кутубхоналар қурдирган.
Фақир ва етимларга ёрдам берган.
Адолатли давлат бошқаруви тамойилларини илгари сурган.
Унинг бу ишлари Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг "Олимнинг обиддан фазли ҳудди ойнинг бошқа юлдузлардан фазлига ўхшайди" деган ҳадисларига мос келади.


Хулоса: Навоийдан бизга қандай ибрат бор?

Биз, Алишер Навоийнинг илм йўлидаги фидойилигидан ва диний қарашларидан ибрат олишимиз лозим. Унинг бизга қолдирган сабоқлари қуйидагилар:

Илм олишга интилиш ва илмни Аллоҳ йўлида фойдаланиш.
Она тилимизни ҳурмат қилиш ва бойитиш.
Ахлоқий поклик ва адолатни тарғиб қилиш.
Нафс тарбияси ва тасаввуфий юксалишга интилиш.

Навоий айтганидек:

"Илм ила кўнглинг чароғ қилғай,

Билим аҳли юксак бўлғай."


Аллоҳ таоло бизни ҳам Навоийнинг илмий ва ахлоқий меросидан ибрат олиб, умматга фойда келтирувчи илм эгаларидан бўлишимизни насиб этсин!

Зарифахон Абдуқаҳҳорова, 

Тошкент ислом институти талабаси

МАҚОЛА