- Уламоларнинг якдил фикрига кўра Имом Aбу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ тобеинлардан ҳисобланади. Манбаларда имомнинг нечта саҳобани кўрганлиги тўғрисида турли хил маълумотлар мавжуд. “Соҳиби Икмал” Қози Иёзнинг хабар беришича, улар йигирма олти киши бўлган, ҳофиз Ибн Ҳажар эса саккизта саҳобани кўрган, дейди. Етмиш иккита саҳоба билан учрашган деб маълумот берган Ҳафиз Миззий каби олимлар ҳам бор.
- Кўп сонли муҳаддислар, Ҳанафий, Шофеъий, Моликий ва Ҳанбалий мазҳаблари уламолари имомнинг илмда ҳар томонлама кучли ва етакчи эканлигини бир овоздан тан олишган.
- Имом Аъзам раҳимаҳуллоҳ ўша пайтда ҳадис марказларидан бири бўлган Куфада яшаган. Бу шаҳарда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг минглаб саҳобалари яшаб ўтишган. Куфада мингдан ортиқ факиҳлар етишиб чиққан, улардан юз элликтаси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳоблари эди. Куфа ҳазрати Aбдуллоҳ ибн Масъуд ва Aбу Ҳурайра розияллоҳу анҳумлар яшаган шаҳардир.
- Aбу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ 4000 та ҳадис ривоят қилган, улардан 2000 тасини устози Имом Ҳаммод орқали қабул қилган.
- Имом Aбу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ ҳаёти давомида ўзининг тижорат молларидан йўқсил ва муҳтожларга муттасил хайру саховат қилиб ўтган.
- Ироқ ҳокими Ибн Хубайр ҳукмронлиги даврида Aбу Ҳанифага бош қозилик лавозими таклиф этилганда, уни рад қилди. Aбу Жаъфар Мансур даврида ҳам бу лавозим таклиф қилинди ва у яна қабул қилмади.
- Имом сажда пайтида вафот этди. Унинг жанозасига эллик мингдан ортиқ одам қатнашди ва олти марта жаноза намози ўқилди. Охиргисини унинг ёлғиз фарзанди, ўғли Ҳаммод адо қилди.
«Мўйи муборак» жоме масжиди имом-хатиби
Луқмон Аблақулов тайёрлади
Cавол: Тил ва лабни ишлатмасдан Қуръони каримни ўқиб чиқса, хатм қилган ҳисобланадими?
Жавоб: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм. Қуръони каримни хатм қилган бўлиши учун ҳарфларни тил билан талаффуз қилиб, камида ўзи эшитадиган даражада ўқиган бўлиши керак. Чунки нутққа тегишли ҳукмларда энг камида ўзи эшитиши шартдир. Шунга кўра бирор шахс сажда оятини ичида, ўзи эшитмайдиган даражада ўқиса, тиловат саждасини қилиши вожиб бўлмайди. “Шарҳул виқоя” ва унинг шарҳи “Умдатур ривоя” китобида қуйидагилар айтилган:
وأَدْنَى المخافتةِ إسماعُ نفسِه، هو الصَّحيح وهذا قول أبي جعفر الهندواني - رضي الله عنه - إذ مجرد حركة اللسان لا تسمى قراءة بدون صوت عنده،
“Махфийликнинг энг ками ўзига эшиттиришдир. Саҳиҳ гап ҳам шу. Бу Абу Жаъфар Ҳиндувоний розияллоҳу анҳунинг сўзидир. Чунки тилнинг ўзини овоз чиқармасдан қимирлатиш бу кишининг наздида қироат ҳисобланмайди”.
Гапира олмайдиган одамлар, агар тилини қимирлата олса, шундай ўқийди. Буни ҳам қила олмаса, кўзнинг ўзи билан, қалби билан ўқийди. Фақиҳларимиз соқов инсоннинг намози, такбир айтиши, қироат қилишини баён қила туриб, уларнинг тил билан такбири таҳрима айтиши шарт эмас дейишган. Шунга кўра гапира олмайдиган кимсалар Қуръони каримни кўзи билан ўқиб, хатм қилаверадилар.
ولا يلزم العاجز عن النطق بها كالأخرس تحريك لسانه وكذا في حق القراءة هو الصحيح لتعذر الواجب
“Соқов каби гапира олмайдиган одамнинг тилини қимирлатиши вожиб эмас. Қироат қилишидаги ҳукм ҳам мана шу ва бу гап саҳиҳдир. Чунки у вожиб бўлган амални қила олмайди”. Валлоҳу аълам.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Фатво маркази.