22 Декабр, 2024, 21 Жумадул сони, 1446
22 Декабр, 2024, 21 Жумадул сони, 1446
Шайх Абу Мансур Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Маҳмуд Мотуридий тахминан 870 йили ҳозирги Самарқанд вилоятининг Мотурид қишлоғида туғилиб, 975 йили вафот этган. У Самарқанднинг Чокардиза қабристонига дафн этилган. Мотуридий хусусий муаллимларда, сўнгра эса Самарқанд мадрасаларида таҳсил кўрган. Олим умр бўйи Самарқанд мадрасаларида мударрислик қилган. Мотуридий “Китоб – ат тавҳид”, “Китоб ал-усул”, “Таъвилот ал Қуръон” (Қуръон тафсири) cингари ўнлаб илмий-назарий асарлар, “Насиҳатнома” асарлар муаллифидир. Буюк олимнинг ислом таълимоти софлигини асрашда хизмати катта. Навоий “Насойим-ул-муҳаббат”да Мотуридийнинг руҳий-илоҳий қудрати ҳақида алоҳида ҳикоят келтирган. Унинг “Насиҳатнома”си Х аср Насиҳатномасининг энг яхши намуналаридан бўлиб, китобхонни илм ўрганишга, касб эгаллашга, яхши хулқ эгаси, инсонпарвар, ширинсухан, саховатпеша бўлишга ундайди.
Қуйида ушбу асардан таржимани эътиборингизга ҳавола этамиз.
БИРИНЧИ БОБ
- Худога такя қилмоқ керак. Нимани хоҳласанг У беради.
- Уни асра, У ҳам сени асрайди.
- У берганни ҳеч ким тортиб ололмайди.
- Унга ким итоат этса, ҳамма унга фармонбардор бўлади.
- Кимдаким Ундан қўрқса, бошқалар сендан қўрқишади.
- Тавҳидни умринг сармояси деб бил.
- Дунёпараст бўлма, Худонинг душманини севган бўласан.
- Чин эътиқод безавол ганждир.
- Мартабани сабрдан изла.
- Қуролингни илмдан яса.
- Саховатпеша бўл.
- Фақирликни фахр бил.
- Охират йўл озуқасини тақводон кўзла.
- Охират йўлини тақводан қур.
- Ибодатдан шодлик иста.
- Ростгўйликда камол изла.
- Ўлимни асло унутма.
- Шодликни ибодатдан кўзла.
- Ҳақ ҳукмига рози бўл.
- Фаришталар, Расули акрам ва Аллоҳ китобини ҳурмат қил.
- Ҳақ сўзини имон бил.
- Яхшилар билан дўстлаш.
- Ўзингдан қочиб Ҳаққа етгин.
- Ҳалолни-ҳалол, ҳаромни-ҳаром билишга ўрган.
- Душманга озор берма, аммо қўлингдан келса маҳв эт.
- Хорлик истасанг хиёнатчи бўл.
- Беъманилардан ҳазар қил.
- Нодонни тирик санама.
- Сабрли бўл, муродингга етасан.
- Ҳар бир ишда ҳамкор изла.
- Ўзликни англашни буюк хислат бил.
- Донишингни хор қилма.
- Кам гапир, оз егину кам ухла.
- Хилофкорликдан қоч, Аллоҳдан ноумид бўлма.
ИККИНЧИ БОБ
- Тақвони қўрқмас аскар бил.
- Доно кўринган нодондан ҳазар қил.
- Илмда ҳаммадан камтар бўл.
- Ўрган ва ўзгаларга ўргатгин.
- Эшитмаган нарсанг ҳақида гапирма.
- Бировга ҳаддан ташқари танбеҳ ҳам берма, беҳудага мақтама ҳам.
- Қулоғинг билан эшитганингни маҳкам тут.
- Рост гапиру ўзгаларнинг айбини ковлама.
- Сўрамасалар жавоб берма, айтмаган жойга борма.
- Харид қилинмайдиган нарсани сотма.
- Олинмайдиган нарсани сотма.
- Калтак емайин десанг, бегуноҳга қўл кўтарма.
- Яхшиликни жондан изла.
- Ўзгалар қалбини овламоқчи бўлсанг, яхшилик қилишга одатлан.
- Балони такобирлик натижаси бил.
- Қалбингни ҳасад ўти билан куйдирма.
- Балодан ибрат ол.
- Ҳамиша сир асровчи бўл.
- Жафопеша бўлма.
- Меъёри билан егин, низоми билан гапиргин.
- Хушхулқ ва беозор бўл.
- Тавфиқни Худонинг фазилати бил.
- Кишиларга қаттиқ гапирувчи бўлма.
- Бойликни иқбол бил, уни харж этмасликни эса бадбахтлик бил.
УЧИНЧИ БОБ
- Ҳар кимнинг нонини ея берма, аммо ҳаммага нон едир.
- Молу давлат орқасидан югурувчи бўлма.
- Ҳақ хикматини илмингдан афзал бил.
- Илмингни эҳтиёт қил.
- Аллоҳ ҳикматини ўз билимингдан юксак бил.
- Ўзингни таъриф этишдан сақлан.
- Ҳамиша Аллоҳ шукронасида бўл.
- Жонни омонат бил.
- Аллоҳни ҳамиша бергувчи, деб бил.
- Умрингни иноят бил.
- Тадбирни тақдир билан боғла.
- Соғликни ғанимат бил.
- Охири зиён келтирадиган фойданинг атрофида ўралашма.
- Ажални ҳеч қачон фаромуш қилма.
- Илм ўрганишдан асло тинчима.
- Калондаҳанлик қилма.
- Насияни мол деб билма.
- Мартабаю иззатни илмдан изла.
- Шаҳват асири бўлма.
- Афв этмоқни ҳеч кимдан дариғ тутма.
- Рост йўлда енгилтаклик қилма.
- Сулҳнинг иложи бўлмаса, жанг¬дан қочма.
- Душманни ҳақир билма.
- Дўстинг минг бўлса ҳам кам.
- Ҳар қандай душмандан эҳтиёт бўл.
- Сендан қўрққандан сен ҳам қўрқ.
- Душманингнинг душмани билан дўст тутин.
- Дўстларингнинг дўстлари орасида бўл.
- Дўстингнинг душманидан ғофил бўлма.
- Раҳмсизга шафқат қилма.
- Нокасдан қарз олма.
- Аждодларинг қадрини эъзозла.
- Жоҳил зоҳидга инонма.
- Омонатга хиёнат қилгувчи бўлма.
- Синамаган одам билан сафарга чиқма.
- Ҳирсу хусуматни нажосат бил.
- Ўз мисқолингни ўзгалар ботмонидан афзал бил.
- Одамларнинг олдида нима десанг, орқасидан ҳам ўшани гапир.
- Бировнинг молига муҳтож экансан, билгилки, унинг қулисан.
ТЎРТИНЧИ БОБ
- Беҳудаликни офатларнинг боши бил.
- Бировнинг миннатини кўтару, миннат қилгувчи бўлма.
- Тилингни ҳамиша дашномдан тийгил.
- Ҳожат чиқаришни буюк иш деб бил.
- Яхшилик қилганингни айтиб юргувчи бўлма.
- Ёмонликни офатларнинг боши, деб бил.
- Ёмонларга ёрдамлашма.
- Дўстларингни ёмонлагувчи бўлма.
- Ёмонларни ўзингга йўлатма.
- Душманинг билан иноқлашган дўстдан қўрқ.
- Ўзгалар ғамидан хурсанд бўлма.
- Сенга иши тушган одамни ранжитма.
- Туҳмат бор жойдан қоч.
- Ота хатоси учун танбеҳ берма.
- Султонга густоҳлик қилма.
- Дарвеш қардошингни шод тут.
- Ғамгусор бўладигангагина дардингни айт.
- Шаробу таомни кам е, кўпини ўзгага бер—эсин.
- Халқ билан шундай яшаки, улар ҳамиша сен билан бўлишсин.
- Шуҳратмандликда ўзингдан кетма.
- Бировларнинг ғамидан шодланувчи бўлма.
(давоми бор....)
Ўзбекистон халқаро ислом академияси
Қуръоншунослик йўналиши
1-босқич магистранти
Тожиддинов Абдусамад Абдулбосит ўғли
- 54دُخُولُ النَّاسِ فِي الْجَنَّاتِ فَضْلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ يَا أَهْلَ الأَمَالِ
Маънолар таржимаси: Эй умидвор бандалар, инсонларнинг жаннатларга киришлари Ар-Роҳманнинг фазлидир.
Назмий баёни:
Жаннатга эришмоқ Ар-Роҳман фазли,
Бу муҳим эътиқод, эй умид аҳли.
Луғатлар изоҳи:
دُخُولُ – мубтадо.
النَّاسِ – музофун илайҳ.
فِي – жор ҳарфи اِلَى маъносида келган.
الْجَنَّاتِ – луғатда “дархтзор боғ” маъносини англатади. Жор мажрур دُخُولُ га мутааллиқ.
فَضْلٌ – хабар. Луғатда “марҳамат” ва “мурувват” каби маъноларни англатади.
مِنَ – “табйиния” (уқтириш) маъносида келган жор ҳарфи.
الرَّحْمَنِ – жор мажрур فَضْلٌ га мутааллиқ.
يَا – яқинга ҳам, узоққа ҳам ишлатиладиган нидо ҳарфи.
أَهْلَ الأَمَالِ – музоф мунодо. Луғатда “умидворлар” маъносига тўғри келади.
Матн шарҳи:
Қайси бир инсон жаннатга кирадиган бўлса, албатта, Аллоҳ таолонинг лутфу марҳамати билан кирган бўлади. Шунинг учун У меҳрибон зотнинг фазлу марҳаматидан умидвор бўлиб ҳаракат қилиш лозим.
Жаннатдаги даражалар қилинган амаллар эътиборига кўра эгалланса-да, унга кириш фақат ва фақат Аллоҳ таолонинг фазлу марҳаматига боғлиқ бўлади. Бу ҳақиқатни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари алоҳида таъкидлаганлар:
عَنْ عَائِشَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ سَدِّدُوا وَقَارِبُوا وَاعْلَمُوا أَنْ لَنْ يُدْخِلَ أَحَدَكُمْ عَمَلُهُ الْجَنَّةَ وَأَنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ أَدْوَمُهَا وَإِنْ قَلَّ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Тўғри бўлинглар, ғулуга кетманглар, билингларки сизлардан бирортангизни амали жаннатга киритмайди, албатта амалларнинг Аллоҳга севимлироғи оз бўлса-да, давомлироғидир”, – дедилар”. Бухорий ривоят қилган.
Яъни бирор инсон ҳам яхши амаллари кўплиги сабабли ўзининг жаннатга киришини нақд қилиб қўя олмайди, балки жаннат фақатгина Аллоҳ таолонинг раҳматига сазовор бўлган бахтли инсонларгагина насиб этади.
Шунинг учун ҳар бир банда Аллоҳ таолонинг раҳматидан умидвор бўлиб яшаши лозим. Қуръони каримда тақводор бандаларнинг жонлари олинаётганда фаришталар уларга салом бериб, жаннат башоратини беришлари баён қилинган:
Ушбу ояти каримадаги ب ҳарфи “сабабия” маъносида бўлса ҳам, “бадалия” маъносида бўлса ҳам, ҳадисда баён қилинган маънога зид бўлиб қолмайди. Агар “сабабия” маъноси бериладиган бўлса, “қилиб юрган яхши ишларингиз сабабли Аллоҳ таолонинг раҳматига сазовор бўлдингиз, жаннатга киринг” деган маъно тушунилади. Агар “бадалия” маъноси бериладиган бўлса, “қилиб юрган яхши ишларингиз бадалига Аллоҳ таолонинг раҳматига сазовор бўлдингиз, жаннатга киринг” бўлади.
Модомики, барча Аллоҳ таолонинг раҳматига сазовор бўлиш билангина жаннатга кирар экан, доимо У зотнинг раҳматидан умид узмай амал қилиб бориш лозим. Аммо умидвор бўлиш билан хом хаёл суришнинг орасини ажратиб олиш керак. Хом хаёл суриш – бирон иш қилмасдан фақатгина “ширин хаёл” суришнинг ўзи бўлса, умидвор бўлишнинг ўзига яраша бир қанча шартлари бор.
Умидвор бўлиш ва хом хаёл суриш орасидаги фарқлар
Умидвор бўлиш ва хом хаёл суриш орасидаги фарқлар ҳақида “Талхису шарҳи ақидатит Таҳовия” китобида қуйидагилар айтилган:
“Кимки бир нарсадан умидвор бўлса, унинг умидворлиги бир қанча ишларнинг бўлиши зарурлигини келтириб чиқаради:
1. Умид қилган нарсасига муҳаббатли бўлиши;
2. Умид қилган нарсасига эришолмай қолишдан қўрқиши;
3. Умид қилган нарсасига эришиш учун имкони борича ҳаракат қилиши.
Ушбуларнинг бирортасига ҳам боғланмасдан, умид қилиш хом хаёл суриш бўлади. Умидворлик ва хом хаёл суриш бошқа-бошқа нарсалардир”[2].
Демак, кимки Аллоҳ таолодан ўзини жаннатга туширишини умид қилаётган бўлса, ўша умид қилгани жаннатга муҳаббатли бўлиши, уни доимо ёдида сақлаши ва унга олиб борадиган йўллардан юриши лозим.
Кимки Аллоҳ таолодан ўзини жаннатга туширишини умид қилаётган бўлса, ўша умид қилгани жаннатга эришолмай қолишидан қўрқиши, ундан ажратиб қўядиган нарсалардан сақланиб юриши лозим.
Кимки Аллоҳ таолодан ўзини жаннатга туширишини умид қилаётган бўлса, ўша умид қилгани жаннатга эришиши учун унга эриштирадиган барча омилларни ишга солиб имкони борича ҳаракат қилиши лозим. Аллоҳ муваффақ қилсин.
Кейинги мавзулар:
Улуғ ҳисоб-китоб бўлиши баёни.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа