12 Феврал, 2025, 13 Шаъбон, 1446
12 Феврал, 2025, 13 Шаъбон, 1446
Умар розияллоҳу анҳу кексайиб қолганларида “Эй Аллоҳ, Йўлингда шаҳид бўлиш ва Расулингнинг шаҳарларида вафот этишни насиб этгин!” деб дуо қилардилар. У киши бир куни одамларга хутба қила туриб, бир туш кўрганларини, унда бир хўроз ўзларини бир ёки икки марта чўқиганини, ўзларининг ажаллари яқинлашиб қолганини сезаётганларини айтадилар. Шунда одамлар у кишидан ўрниларига халифа бўлиш учун номзодни айтишларини сўрадилар. У зот шўро мажлиси қилмоқчи эканларини, бу мажлисда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам рози бўлган саҳобаларидан олти нафарлари бўлмиш Усмон ибн Аффон, Али ибн Абу Толиб, Талҳа ибн Убайдуллоҳ, Зубайр ибн Аввом, Абдураҳмон ибн Авф, Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳумнинг иштирок этишларини баён қиладилар.
Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу яқин орада фатҳ этилган шаҳарлардан келувчи балоғатга етган йигитларни Мадинага киритмасликка қарор чиқарган эдилар. Ироқ волийси бўлиб турган Муғийра ибн Шуъба розияллоҳу анҳу мўминлар амиридан ироқлик бир йигитни Мадинага киришига рухсат сўрадилар. У йигит темирчи ва дурадгор эди. Мадина аҳлига фойдаси тегар деган ўйда эдилар. У йигитнинг исми Феруз бўлиб, Абу Луълуъа куняси билан аталар, ўзи асли мажусий эди. Шу боис зоҳирида мусулмон бўлиб кўриниб, нифоқни ичида сақларди. Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу унинг келишига рози бўлдилар.
Бир куни Умар розияллоҳу анҳу тегирмон ясаётган ўша Абу Луълуъанинг ёнидан ўтаётганларида йигит у кишига тегирмон ясаб бермоқчилигини айтади. Орадан маълум вақт ўтгач, Умар розияллоҳу анҳу уни ҳузурларига чақиртириб, “Сен менга ҳавода айланадиган тегирмон ясаб бераман деб айтмаганмидинг?!” дейдилар. Бу гапга жавобан Абу Лаълуъа “Эй мўминларнинг амири, мен сизга шундай бир тегирмон ясаб берайки, одамлар уни машриқу мағрибда гапириб юрсинлар” дейди. Бу гапни эшитган Умар розияллоҳу анҳу унинг мақсадини англайдилар ва саҳобаи киромларга “Бу бола менга таҳдид қилмоқда” дейдилар.
Кунларнинг бирида Умар розияллоҳу анҳу бомдод намозига имомликка ўтиб, Аллоҳу акбар деб қулоқ қоққанларида сафда турган мажусий олдинга ўтди-да, ичида беркитиб турган ханжари билан мўминлар амирини таналарига бир неча марта зарба берди. Умар розияллоҳу анҳу Абдураҳмон ибн Авф розияллоҳу анҳуни олдинга ўтқазиб, ўзлари қон кўп йўқотганлари сабабли ҳушларидан кетадилар. Намозни ўқиб бўлган саҳобаи киромлар у кишини уйларига кўтариб борадилар. Уйларида ўзларига келган улуғ халифа ёнларида ўтирган саҳобалардан “Намозни ўқиб бўлдингларми?” деб сўрайдилар. Улар “Ҳа” дейишгач, сув келтиришни буюрадилар. Сув келгач, таҳорат олиб ўзлари намозларини ўқиб, якунига етказиб қўядилар. Таналаридан эса қон тўхтовсиз оқиб турарди.
Намоздан сўнг ўзларига ким ханжар урганини сўрайдилар. Қотилнинг исмини эшитгач, мусулмон бўлмаган кимса у кишига ханжар ургани учун Аллоҳ таолога ҳамд айтдилар. Кейин Умар розияллоҳу анҳу Оиша онамиз розияллоҳу анҳодан Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Абу бакр розияллоҳу анҳунинг ёнларига дафн этилишга рухсат сўраб ўғилларини юборадилар. Онамиз рухсат берадилар, бундан Умар розияллоҳу анҳу шодланадилар. Орадан кўп ўтмай улуғ халифа ўша жароҳат сабабли вафот этадилар ва жанозалари ўқилгач, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларига дафн этиладилар. Қабрга ўғиллари Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳу, Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу ва Абдураҳмон ибн Авф розияллоҳу анҳу тушадилар. Бу воқеа ҳижрий 23 санада, милодий 644 йилда содир бўлиб, ўшанда улуғ халифанинг ёшлари 63 да эди.
Аллоҳ таоло ҳазрати Умарнинг дуоларини ижобат этиб, у кишига Мадини Мунавварада шаҳидлик мақомини насиб этди.
Ушбу расмда сариқ чизиқ билан белгиланган жой Умар розияллоҳу анҳунинг меҳроблари ўрни бўлиб, худди шу ерда у кишига ханжар урилган эди.
Аллоҳ таоло барча саҳобалардан, жумладан, Умар ибн Хаттобдан рози бўлсин!
Интернет маълумотлари асосида Нозимжон Ҳошимжон тайёрлади
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Бугунги кунда учраётган муаммоларимиз нималардан иборат эканига эътибор берайлик. Ислом инсонларнинг турмуш тарзига, ҳаётига, риоя қилиб яшайдиган дастурига айланиши учун нима қилиш керак? Исломий илмларни қандай қилиб ёйиш ҳақида ўйлаш керак, бунинг учун мумкин бўлган ҳамма имкониятни, воситаларни ишга солиш керак. Хўш, ҳозирги кунда Қуръон илмларини, тажвид илмларини оммага ёя оляпмизми?
Ҳа, алҳамдулиллаҳ. Биз бундан хурсандмиз, булар энг яхши, энг гўзал илмлар. Лекин ҳар бир мусулмон эркак ва аёлга фарзи айн бўлган илми ҳолни ҳам ёйишимиз шарт. Афсуски, бугунги кунда ундан анча узоқлашиб қолдик. Бундан бошқа илмларни билиш суннат, мустаҳаб ҳисобланади, яъни фарз эмас. Масалан, Урдунда ким динга амал қилмоқчи бўлса, бориб, тажвид ўрганади. Тажвидни ўргатадиган минглаб марказлар бор. Тўрт минг-беш минг атрофида. Лекин фиқҳни ўргатадиган марказлар деярли йўқ. Ҳолбуки, барча мазҳабларнинг иттифоқига кўра, тажвид илмини пухта эгаллаш фарз эмас, суннат, мустаҳаб амал саналади.
Мусулмонлар дуч келаётган муаммо айнан шунда: тўғри қироат қилиш учун тажвид илмларини ўрганади, лекин таҳорат, намоз, рўза фиқҳи, эр-хотинлик муносабатлари фиқҳи, савдо-сотиқ фиқҳи каби илмларни ўрганмайди, чунки энг муҳим илмларни, фарзи айннинг аҳамиятини унутиб қўйяпмиз. Мусулмонларнинг бугунги аҳволга тушиб қолишига сабаб Ислом илмларини, биз юқорида айтиб ўтган илми ҳолни ўрганмай қўйишларидир. Аҳволни ислоҳ қилиш учун бунга катта эътибор беришимиз, бу илмни мусулмонлар орасида ёйишимиз, уларнинг савиясини кўтаришимиз, бунинг учун қилинадиган ишларни чуқур ўйлашимиз керак.
«Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ фақатгина далилдан келиб чиқиб гапирганларига аниқ ишонамиз», деймиз. Ҳолбуки, мазҳабда у кишининг барча фикрларига ҳам суянавермаймиз. Бунинг сабаби нимада?
Бу саволга жавоб шундай: Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ фақат ва фақат далилдан келиб чиқиб гапирганлар. Агар бирор масалада далилсиз гапириб юборганларида, фосиқ бўлиб қолардилар. Лекин нима учун биз у кишининг кўплаб қавлларини қабул қилмаганмиз? Агар кимдир: «Абу Ҳанифанинг барча сўзлари далилларга суянган, деяпсизлар, унда нега «Абу Ҳанифанинг 100 дан 50 фоиз сўзларини қабул қилмаганмиз», дейсизлар?» деса, бу чигалликка шундай жавоб берамиз: «Аввало, Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳнинг бирорта сўзини олмасак, бундан у кишида бу масалада далил бўлмаган, деган гап келиб чиқмайди. Бир масалага фиқҳий ҳукм беришда иккита босқич бўлади: танзир ва татбиқ босқичлари. Танзир – масаланинг назарий жиҳати бўлса, татбиқ уни амалда қўллаш демакдир.
Танзир босқичи шариатда бир масалага ҳукм бериш фақат ва фақат мутлақ ижтиҳод даражасига етган, ўзида мутлақ мужтаҳиднинг барча шартларини мужассам этган, мутлақ мужтаҳиднинг усулларини, яъни ҳукм олиш қоидаларини тўлиқ эгаллаган зотдангина қабул қилинади. Кимки бу шартларни тўла қамраб олмаган, ижтиҳод даражасига етмаган бўлса, унинг гапи эътиборга олинмайди. Шунинг учун ҳозирги кунда замондош одамларнинг Қуръон ва Суннатдан янги ҳукм истинбот қилишга тааллуқли гаплари умуман қийматга эга эмас, чунки улардан бирортаси мутлақ ижтиҳод даражасига чиқа олмаган.
Бу гап менинг даъвоим эмас! Умматнинг тарихига қарасак, биринчи, иккинчи ва учинчи асрларда сон-саноқсиз мутлақ мужтаҳидлар бўлган. Лекин уммат улардан тўрттасининг сўзини олиб, бошқалариникини қабул қилмаган. Албатта, бу умумий гап, тафсилотини кейинроқ айтиб ўтамиз.
Уммат мазкур кўплаб мутлақ мужтаҳидлар орасидан маълум зотларнинг сўзини қабул қилган. Юқорида таъкидлаганимиздек, умумий қилиб айтганда, улар тўрт киши. Уларнинг усуллари, яъни далил олиш қоидалари бошқаларникидан устунроқ, кучлироқ бўлган, улар энг олий ижтиҳод даражасида бўлишган. Уларнинг замонидаги бошқа мужтаҳидларнинг ижтиҳоди уларникидан қуйироқ бўлгани учун уммат уларни қабул қилмаган. Ушбу тўрт имомдан кейин, уламолар айтганидек, имом Табарий роҳимаҳуллоҳдан бошқа ҳеч ким мутлақ ижтиҳодни даъво қилмаган. Аммо Табарийнинг бу даъвосига ҳам рози бўлинмаган, яъни мутлақ мужтаҳидлик даъвоси рад этилган. Буни имом Лакнавий роҳимаҳуллоҳ айтганлар.
Демак, уламолардан фақат имом Табарийгина буни даъво қилганлар. Тўртинчи, бешинчи, олтинчи, еттинчи, саккизинчи асрларда бошқа даъвогарлар йўқ. Тўғри, қишлоқларда, тоғу тошларда туриб, илмсиз бўлса ҳам, нималарнидир даъво қиладиганлар топилган, лекин уларга ҳеч ким эътибор бермаган, сўзини қабул қилмаган. Шундай қилиб, мазкур тўрт мазҳабдан бошқа эътироф қилинадиган, мазҳаб сифатида танилган, амал қилиб келинаётган ва ҳукми юритиладиган мазҳаб йўқ.
«Ҳанафий мазҳабига теран нигоҳ» китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 