Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳижратга шошилмадилар. Ўзлари билан Абу Бакр Сиддиқ (розияллоҳу анҳу) ва Али (розияллоҳу анҳу)ни олиб қолдилар. Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) Ясрибга ҳижрат қилиш учун ижозат сўраганларида:

“Сабр қилинг, балки Аллоҳ сизга бир ҳамроҳ бериб қолар”, деб Абу Бакр (розияллоҳу анҳу)нинг сафарини орқага сурдилар.

Абу Жаҳл ва унинг шериклари Ислом Маккадан ташқарига тарқалиб, Ясриб аҳолиси орасида кенгайиб кетаётганидан жуда қўрқар эди. Бунинг устига мусулмонлар Ясрибга ҳижрат қилаётгани, уларни ясрибликлар эски қадрдонлардек, меҳмоннавозлик билан қучоқ очиб кутиб олишаётганини эшитганларидан кейин, агар Муҳаммад ҳам Ясрибга кетиб қолса ва у ерда мусулмонларни бирлаштириб, уларга ўзи бошчилик қилса, бу душманни кейин енгиб бўлмайди, катта хавф-хатарга қоламиз, Макка тижорати учун Шом йўли ҳам бекилади, деган ваҳима мушрикларни чулғаб олди.

“Муҳаммад кучайяпти, бутун атроф унга ишоняпти, бу катта таҳликадир, уни ўлдириб, бу таҳликанинг олдини олайлик”, дейишди.

Мушриклар маслаҳатга тўпланиб, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни қандай усул билан йўқотиш устида бош қотиришди. Уларга Абу Жаҳл бундай маслаҳат берди:

“Қурайш қабиласининг ҳамма уруғларидан биттадан одам танланади. Улар кескир қиличлар билан қуролланиб, бир пайтда Расули акрам (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га ҳужум қилади ва баравар зарба билан ўлдиради. Ким ўлдиргани аниқ бўлмагач, ҳошимийлар даъво қилолмайди ва дия (хун ҳақи) олиш билан кифояланади”.

Абу Жаҳлнинг бу таклифи бир овоздан қабул қилинди. Мушриклар Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг уйларини ўраб олди. Жаброил (алайҳиссалом) бу воқеадан Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни хабардор қилди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳазрат Али (розияллоҳу анҳу)ни чақиртириб, унга:

“Мен Мадинага кетяпман. Бу омонатларни эртага эгаларига топшириб, мендан кейин бу ерда қолмасдан, сен ҳам йўлга чиқ! Бу кеча менинг ўрнимга кириб ёт! Менинг ёпинчиғим билан ўран!” дедилар. Кейин шу кеча хоналаридан чиқиб, Ёсин сурасидан:

وَجَعَلۡنَا مِنۢ بَيۡنِ أَيۡدِيهِمۡ سَدّٗا وَمِنۡ خَلۡفِهِمۡ سَدّٗا فَأَغۡشَيۡنَٰهُمۡ فَهُمۡ لَا يُبۡصِرُونَ

«Яна уларнинг олдиларидан бир тўсиқ (парда), ортларидан бир тўсиқ (парда) қилиб, уларни ўраб қўйдик. Бас, улар «кўра» олмаслар» (Ёсин, 9), ояти каримани ўқиб, ердан бир сиқим тупроқ олиб, мушрикларнинг устиларидан сочдилар ва уларнинг олдидан ўтиб кетдилар. Абу Бакр Сиддиқ (розияллоҳу анҳу)нинг уйига бориб, пиёда Маккадан чиқиб кетишди.

Шу кун икковлон пиёда юриб Савр тоғидаги ғорга етиб боришди. У ерда бир неча кун туришди. Қурайш кофирлари Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг чиқиб кетганларини билганидан кейин, чор-атрофга одам юбориб, у кишини излай бошлади. Қидирувчилар ғорнинг оғзигача борди. Аллоҳ таоло уларни ғор ичига киришдан йироқ қилди. Ҳолбуки, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ва Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) уларни кўриб туришган эди. Ҳаттоки, Абу Бакр Сиддиқ (розияллоҳу анҳу) бир оз қўрқди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Абу Бакрга: “Қўрқманг, Аллоҳ биз билан биргадир”, дедилар.

Эртасига дунёдаги энг содиқ икки дўст, бир неча кундан буён Абу Бакр Сиддиқ (розияллоҳу анҳу) сафарга тайёрлаб, боқиб турган туяларга миниб, биргалашиб Ясриб томонга қараб жўнаб кетишди. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади:

وَإِذۡ يَمۡكُرُ بِكَ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ لِيُثۡبِتُوكَ أَوۡ يَقۡتُلُوكَ أَوۡ يُخۡرِجُوكَۚ وَيَمۡكُرُونَ وَيَمۡكُرُ ٱللَّهُۖ وَٱللَّهُ خَيۡرُ ٱلۡمَٰكِرِينَ

«Кофир бўлганлар сизни асир олиш ё ўлдириш, ёки (юрт­дан) чиқариб юбориш учун макр қилганларини эсланг! (Улар) макр қилади, Аллоҳ ҳам “макр” қилади. Аллоҳ макр қилувчиларнинг яхшисидир» (Анфол, 30).

Маккадан Мадинага юрадиган карвон қумликлар ва тоғлар орасидан ўтади ҳамда бир неча кунга чўзилади. Шунинг учун улар турли қишлоқларда қўниб ўтади. Масалан: Маккадан чиққан карвон Саниятул Ғазол, Кадид, Халис, Ғуддид, Кулийя, Жўҳфа, Бадр, Равжо ва Зулҳулайфа қишлоқларини босиб, сўнг Ясрибга кириб келарди.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳамроҳлари билан карвон йўлида мушрикларга дуч келиб қолмаслик, уларни чалғитиш учун, карвон йўлини баъзи жойларда кесиб ўтиб, занжир ҳосил қилиб сафар қилдилар. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг сафар йўллари аввал Ясрибга қарама-қарши тарафга, яъни Савр тоғига бўлди. У ердан Ҳудайбийяга бордилар, Батни Мурра яқинида карвон йўлини кесиб ўтиб, Асфон яқинидан ўтдилар. Карвон йўлини яна Амаж қишлоғи яқинида кесиб ўтиб, Умму Маъбад чодирига етдилар. Қарама-қарши карвон йўлини кесиб ўтиб, Саниятул Мурра қишлоғига ва у ердан бир неча кичик-кичик қишлоқлар оралаб, Қубога етиб бордилар.

Ясрибга аввалроқ ҳижрат қилган муҳожирлар ва уларга ғамхўрлик қилган ансорлар шаҳар ташқарисига чиқиб, севимли Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни интизорлик билан кутиб туришарди.

Ҳаво иссиқ, барча мусулмонлар ўзларини сояга олган эди. Зарурат билан қир тепасига чиққан бир ясриблик яҳудий узоқдан бир тўп қора кийимлилар орасида оқ либос кийган икки кишига кўзи тушди. Ясрибликлар интизор бўлиб кутаётган кишилар шулар бўлса керак, деб беихтиёр: “Эй араб эли, бахтинглар келди, иқболинглар очилди”, деб бақирди.

Шу куни Ясриб яқинида Шомдан қайтаётган мусулмонлар тижорат карвони Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га йўлиқиб қолди, уларнинг бошлиғи Зубайр ибн Аввом эди. Улар Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ва ҳамроҳларини кўриб: “Эй Аллоҳнинг Расули, шаҳримизга келишингиз муборак бўлсин, янгилик бўлсин”, деб икки оқ либосни икковларининг устиларига кийгазиб қўйишди.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг келаётганларини эшитган мусулмонлар соя-салқиндан чиқиб келиб, у зотга пешвоз чиқди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Ясрибдан тўрт чақирим масофадаги Қубо қишлоғига келиб тушдилар. Бу кун милодий сананинг 622 йил, 20 сентябр, Рабиул аввал ойининг ўн иккиси, душанба куни эди.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Қубода бир неча кун қолиб кетдилар. У ерда Қубо масжидини бино қилиш учун жой ҳозирладилар. Саҳобалар билан биргаликда тош жамланди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ўзлари масжид қибласини тўғрилаб, кейин муборак қўллари билан масжид пойдеворига биринчи тошни қўйиб бердилар.

Қуръони каримда бу жой:

لَّمَسۡجِدٌ أُسِّسَ عَلَى ٱلتَّقۡوَىٰ مِنۡ أَوَّلِ يَوۡمٍ

«Биринчи кундан тақвога асосланган масжид» (Тавба, 108), деб зикр қилинди.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) жума куни қуёш чиқар пайтида юзга яқин мусулмонлар ҳамроҳлигида Ясриб шаҳри томон юрдилар. Ярим йўлга борганда пешин намозининг вақти кирди. Шу ерда мусулмонлар учун жума намози фарз бўлди ва биринчи жума намози ҳам, биринчи жума хутбаси ҳам шу ерда ўқилди.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) шу куни ҳамду санодан сўнг: «Эй инсонлар, саломатлик пайтингизда охиратингиз учун тайёргарлик кўринглар. Билинглар, қиёмат кунида Аллоҳнинг ҳузурига таржимонсиз, воситачисиз борганингизда, Аллоҳ сизга: “Сенга менинг Расулим келиб огоҳлантирмадими? Мен сенга мол бердим, сенга лутфу эҳсон қилдим, ўзинг учун қандай ҳозирлик кўрдинг? Нафсинг учун нима ҳозирладинг?” деб сўрайди. Шунда ўнг ва чап томонингизга қараб ҳеч нарса топа олмайсиз, сўнгра олд томонга қарайсиз, жаҳаннамдан бошқа ҳеч нарса кўрмайсиз. Шундай экан, ҳар ким ўзини, ҳаттоки яримта хурмо билан бўлса ҳам, оловдан сақласин, яхшиликлар қилсин. Уни топа олмаса, гўзал сўз билан ўзини қутқарсин. Чунки яхшиликнинг ўн баробардан юз баробаргача савоби бордир. Барчангизга Аллоҳнинг саломи ва раҳмати бўлсин», дедилар.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) мусулмонлар билан биринчи жумани ўқиган жойларига бугунги кунда “Жумъа” масжиди деб айтилади.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) жума намозидан кейин Ясриб шаҳрига яқинлашдилар. Ясриб аҳлининг қалбини Аллоҳ аллақачон ҳидоятга очиб қўйган эди, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни жуда катта ҳурмат билан кутиб олишди. Каттаю кичик, эркагу аёл кўчаларга, томларга чиқиб, Санийятул Вадо тепалигида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га кўзлари тушиши билан юраклари жўшиб, “Расулуллоҳ” (Аллоҳнинг расули) келди, деб севинганларидан жўр бўлиб оҳанг билан:

“Талаъал бадру алайна мин санийятил вадоъи,

Важабаш шукру алайна модаъа лиллаҳи доъи,

Айюҳал мабъусу фийна жиъта бил-амрил мутоъи,

Жиъта шаррафтал Мадина, марҳабан ё хойра доъи.

Таржимаси:

Тўлин ой чиқди бизларга Вадо тоғининг устидан,

Керакдур шукрини айтмоқ, бу дунё борича биздан.

Келибсиз, хуш келибсиз, эй юбормиш Аллоҳ элчиси,

Келиб Мадинани шарафлантирган, марҳабо, эй моҳир доъи.

дейишар эди. Халқ Санийятул Вадо тепалигидан кўринган Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни ўн тўрт кунлик ойга ўхшатди. Бир-бирларини табриклашди. Ясрибда мусулмонлар сонининг кўпайишини буюк неъмат деб билдилар. Айниқса, ёш қиз болалар севинч кўз ёшлари билан:

“Биз қаҳрамонликда донг таратган Бани Нажжорнинг қизларимиз. Ҳазрати Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) биз билан қўшни бўлганлари билан фахрланамиз”, дейишди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) болаларга яқин келиб: “Мени яхши кўрасизларми?” дедилар. Болалар: “Жону дилимиз билан яхши кўрамиз”, деди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳам болаларнинг жавобларидан мамнун бўлиб: “Мен ҳам сизларни севаман”, дедилар.

Ҳар бир ясриблик мусулмон у кишини ўз уйига тушишларини истаб, таклиф этарди, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) уларга:

“Туяни ўз ҳолига қўйинглар, у қаерда тўхтаса, ўша ерда меҳмон бўламиз”, дедилар. Туя аста-секин юриб, ҳозирги Масжиди Набий қурилган жойга келиб чўкди. Бир оздан кейин ўрнидан туриб, Масжид минбари қўйилган жойга бориб чўкди ва бўкира бошлади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Иншааллоҳ манзилимиз шу ердир”, дедилар ва туядан тушиб: “Бу ерга энг яқин уй кимнинг уйи?” деб сўрадилар. Ҳозирда қабрлари Истанбулда бўлган Абу Айюб Ансорий дарҳол Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га яқин келиб: “Энг яқин уй менинг уйимдир, ё Расулуллоҳ”, деб юкларни кўтариб, ўз уйи томон бошлади. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам):

وَقُل رَّبِّ أَنزِلۡنِي مُنزَلٗا مُّبَارَكٗا وَأَنتَ خَيۡرُ ٱلۡمُنزِلِينَ

«Яна айт: “Эй Раббим! Мени бир муборак манзилга туширгин! Сен (манзилга) туширувчиларнинг яхшисидирсан”» (Муъминун, 29), деб дуо қилдилар ва Абу Айюбнинг орқасидан юрдилар. Туя чўккан жойнинг ҳақини тўлаб, сотиб олдилар ва у ерга масжид, ёнига эса оилалари учун ҳужралар қуришни буюриб, ўзлари то масжид қурилгунга қадар Абу Айюбнинг уйида турдилар.

Ҳижратнинг иккинчи йили, сафар ойида масжид қуриб битказилди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) масжид ёнида ўзлари учун қурилган алоҳида хоналарга кўчиб ўтдилар. Бу хоналар Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг “азвожи мутаҳҳарот”лари учун қурилган бўлиб, улар “саодат ҳужралари” дейилар эди. Ойша онамиз (розияллоҳу анҳо) ана шу ҳужраларнинг бирида турган, ёш бўлса-да, Абу Бакр Сиддиқ (розияллоҳу анҳу)дек улуғ саҳобанинг хонадонларида тарбия кўрган фарзанд эканини ҳар бир қадамда изҳор қилган ва Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг муҳаббатларини қозонишга муяссар бўлган. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билан бирга яшаган тўққиз йиллик ҳаётлари давомида ваҳийга шоҳид бўлиб, кўп илм ўрганди ва саҳобалар орасида улуғ муфассирлар ҳамда фиқҳ билимдонлари қаторидан жой олди.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) саҳобаларининг кўпчилиги деҳқонлар ва савдогарлар эди. Улар Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билан фақат намоз вақтларидагина кўриша оларди.

Шунинг учун масжиднинг ёнига бир суффа ҳам қилиниб, унинг усти капа шаклида ёпилди ва у суффада фақир саҳобалар, бошпанасиз ғариблар яшай бошлади. Улар доим масжидда бўлар, Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ёнларидан ҳеч ажралмас эди. Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ҳам Суффа асҳобларидан эди. Улар доим Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ёнларида бўлиб, дин таълимини ўрганишар, ваҳийларни биринчи бўлиб тинглашар, Қуръон ва ҳадисни ўрганишар эди. У жой алоҳида ўзига хос мактаб бўлиб, бу мактабнинг дарсхонаси масжид, маскани Суффа, талабалари Суффа асҳоблари ва муаллими Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ўзлари эдилар. Суффа асҳоблари бутун ҳаётларини дин ва илмга бахшида этган эди. Ислом илмларининг дастлабки мактаби шу тариқа табиий ва содда ҳолда бунёд этилди. Ўзига тўқ бўлган саҳобалар бу ерда истиқомат қиладиган толиби илмлар – “аҳли суффа”ларга қарар ва озиқ-овқатларидан хабар олиб турарди.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Мадинадан ташқари бирор ерга муаллим юбормоқчи бўлсалар, Суффа асҳобларидан бирини танлаб юборар эдилар.

Пайғамбар масжидининг қурилиши битгандан кейин масжид жамоасини жамоат намозларига чақириш муаммоси пайдо бўлди. Масжидга яқин мавзеларда яшовчи мусулмонлар намозга аввалги вақтда келиб олишар, узоқдагилар етиб келгунча кутишга мажбур бўлишар эди. Бу ҳол жамоатга оғирлик қила бошлади. Жума ва бошқа фарз намозларни ўз вақтида билдирадиган бир аломатга муҳтож бўлишди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) саҳобаларни машваратга йиғдилар. Баъзилар қўнғироқ чалишни, яна баъзилар карнай чалишни, учинчилари эса тепаликка олов ёқишни таклиф қилди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам), бу одатлар яҳудийлар, насронийлар ва мажусийларнинг одатлари эканини айтиб, маъқул кўрмадилар. Машварат аҳли, ҳозирча Билол ҳабаший баланд овоз билан: “Намозга, намозга!” деб чақириб туришига иттифоқ қилиб тарқалди. Шу куни кечаси ансорлардан бири Абдуллоҳ ибн Зайд туш кўрди ва дарҳол келиб кўрган тушини Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га айтиб берди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) хурсанд бўлиб: “Иншааллоҳ, ҳақ туш кўрибсан. Кўрганингни Билолга айтиб тур, унинг овози сеникидан баландроқ, азонни у айтсин!” дедилар.

Билолнинг азон товушини эшитиб, Умар (розияллоҳу анҳу) ҳам Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ҳузурларига келиб, шундай туш кўрганини айтди. Айни шу пайтда Жаброил (алайҳиссалом) азон ҳақида ваҳий ҳам келтирган эди. Шундай қилиб, азон намоз вақти ва дин эркинлигининг аломати сифатида жорий этилди. Азон лафзлари эшитганларга Аллоҳнинг ягоналигини, Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ҳақлигини эълон этиш билан бирга, намознинг улуғ ибодат ва нажот топишнинг асосий йўриғи эканини эслатади.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ҳижратларигача Ясриб деб аталган шаҳар, у зот келганларидан сўнг “Мадинатун Набий”, яъни “Пайғамбар шаҳри” ёки “Мадинатул мунаввара”, яъни “Пайғамбар келишлари билан нур олган шаҳар”, деб номланди. Бу номлар қисқартирилиб, фақат “Мадина” шаклигина қолди.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Мадинага келганларидан кейин, бу ерда катта ўзгариш содир бўлди. Ҳамма мусулмонлар Мадинага кўчиб кела бошлади. Илгари Макка арабларига кучли адовати бўлган Авс ва Хазраж қабилалари ёппасига мусулмонликни қабул қилиб, ҳижрат қилиб келган маккаликларга ғамхўрлик ва меҳрибонлик кўрсатар эди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ансорлар ва муҳожирлар ўртасида “муохот”, яъни бир-бирлари билан “қардошлик аҳдлашуви” орқали диний биродарлик ришталарини мустаҳкамлаганларидан кейин, мадиналик мусулмонлар маккалик мусулмонларни уйларига олиб боришлари, мол-мулкларини баҳам кўришлари зарур бўлди. Бу дин қардошлиги туғишган қариндошликдан ҳам афзал эди. Ансорлар ҳаётлик пайтидагина муҳожирларга ёрдам кўрсатмасдан, балки ўлаётган пайтида ҳам дин қардошига меъросидан улуш бериши лозим эди. Муҳожирлар ва ансорлар ўртасидаги бу қардошлик Қуръони карим оятлари билан мустаҳкамланди:

إِنَّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَٰهَدُواْ بِأَمۡوَٰلِهِمۡ وَأَنفُسِهِمۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَٱلَّذِينَ ءَاوَواْ وَّنَصَرُوٓاْ أُوْلَٰٓئِكَ بَعۡضُهُمۡ أَوۡلِيَآءُ بَعۡضٖۚ

«Албатта, имон келтирган, ҳижрат қилган, моллари ва жонлари билан Аллоҳ йўлида (душманга қарши) курашган ва (муҳожирларга) жой бериб ёрдам кўрсатган (мадиналик ансор)­лар, айнан ўшалар бир-бирларига дўстдирлар» (Анфол, 72).

Мадинада Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га ва мусулмонларга дўст икки қабила билан бирга икки ашаддий душман тоифаси ҳам бор эди, уларнинг биринчиси Авс ва Хазраж қабиласи орасидан чиққан мунофиқлар бўлиб, бу тоифанинг бошлиғи Абдуллоҳ ибн Убай ибн Салул эди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Мадинага келмасларидан аввал Хазраж зодагонларидан бўлган Абдуллоҳ ибн Убай қабила раислигига сайланиш арафасида эди, бу иш амалга ошмади. Икки қабила аҳли ҳам мусулмонликни қабул қилиб Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га итоат қилиши ва Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни яхши кўриши Абдуллоҳ ибн Убай ҳамда унинг тарафдорлари қалбида адоват, нифоқ олови кучайишига сабаб бўлди. Мунофиқлар зоҳиран мусулмонликни қабул қилган бўлса-да, қалбларида эски бутпарастлик эътиқодини сақлаётган эди.

Иккинчиси, Мадина яҳудийлари: Фаластиндан келиб қолган Бани Қурайза, Бани Қайнуқоъ ва Бани Назир номли учта қабила бўлиб, улар мунофиқлардан ҳам хавфлироқ эди.

Яҳудийлар азалдан Макка араблари билан жуда мустаҳкам савдо алоқаларини ўрнатган эди. Мадинадаги бу икки ашаддий душман кучи Исломга қаттиқ хавф-хатар солиб турарди. Шунинг учун ҳам Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) эҳтиёт чорасини кўриб, хавфнинг олдини олиш ва Ислом бағрикенглигини изҳор қилиш мақсадида ансорлар ва муҳожирларни бир-бирларига қандай қариндош тутинтирган бўлсалар, ансорлар билан яҳудийлар орасида “Ҳамюртлик, ватандошлик” аҳдномасини туздирдилар.

Шундай қилиб, ҳижратнинг биринчи йилида қуйидаги муҳим воқеалар содир бўлди:

1. Жума намози фарз қилинди.
2. Пайғамбар масжиди қурилди.
3. Азон машруъ бўлди.
4. Муҳожирлар билан ансорлар ўзаро дўстлаштирилди.
5. Яҳудийлар билан тинчлик аҳдномаси имзоланди.
6. Ойша онамизнинг тўйлари бўлди.

Пайғамбар масжидларидан кейин бирин-кетин Мадинада бошқа масжидлар ҳам қурила бошлади. Ҳамма масжидларнинг қибласи Қуддус тарафга қаратилган бўлиб, Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қибланинг Каъба тарафда бўлишини жуда-жуда хоҳлардилар. Ана шундай масжидлардан бири Бани Салама уруғи масжидида Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) аср намозини жамоатга ўқиб бераётган эдилар. Намознинг иккинчи ракатига етганларида Аллоҳ таоло оят нозил қилди.

فَوَلِّ وَجۡهَكَ شَطۡرَ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِۚ

«Юзингизни Масжидул Ҳаром тарафга буринг!» (Бақара, 144) ояти каримаси билан Аллоҳ таоло мусулмонларнинг қибласи шу кундан эътиборан Масдижул Ҳаром томонда бўлишини буюрди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) муборак юзларини Қуддус тарафдан Макка тарафга бурдилар, жамоа ҳам ўз сафларини тўғрилаб олди, аср намозининг қолган икки ракатини Масжидул Ҳаромга қараб адо қилдилар. Шу кундан эътиборан ана шу масжид – “Масжидул қиблатайн”, яъни “Икки қиблали масжид”, деб ном олди.

Бу воқеа ҳижратнинг иккинчи йилида содир бўлиб, биринчидан, мусулмонларнинг яҳудийлар ва насронийлардан иборат аҳли китоблар билан “қибла бирлиги” бузилган бўлса, иккинчидан яқинда Макка мусулмонлар томонидан фатҳ этилишига, Ислом юксак даражада равнақ топишига қатъий ишора ҳам эди.

Ҳижратнинг биринчи йилида Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) мусулмонлар билан яҳудийлар орасида “ҳамюртлик” аҳдномасини туздирган бўлсалар-да, бу аҳдномага амал қилишни яҳудийлар истамаётган эди.

Бунинг устига, тижорат ҳамкорлари бўлган маккалик зодагонлар кетма-кет одам юбориб, яҳудийларни мусулмонларга қарши гижгижлашар, агар мусулмонлар кучайиб кетса, Мадина орқали Шомга ўтадиган тижорат йўллари бекилиб қолишини айтиб қўрқитишар, шунинг учун мусулмонларни ҳали кучаймасдан йўқ қилиш, имкон топилган вақтда ўлдиришга тезлар эди. Шу сабабли мусулмонларнинг ҳижратдан кейинги дастлабки йиллари хавфу хатар билан ўтди. Кечалари навбатчилик қилиб, мижжа қоқмай ўтиришарди. Шунинг учун Мадина атрофини қўриқлаш мақсадида мусулмонлардан биринчи посбонлар гуруҳи тузилди ва унга бошлиқ этиб Абдуллоҳ ибн Жаҳш тайинланди.

Яҳудийлар ва мунофиқлардан ҳар сонияда эҳтиёт бўлиш лозим эди. Бунинг устига қибланинг Масжидул Ҳаромга ўзгариши Ислом душманлари – яҳудийлар, мунофиқлар, мушрикларнинг ғаламислигини оширди, адоватини кучайтирди. Натижада мусулмонлар Ислом душманларига қарши бир неча бор катта-кичик урушлар олиб борди. Аслида, мусулмончиликка мажбуран эмас, даъват, амру маъруф ва наҳйи мункар билан одамларни, қабилаларни, миллатларни жалб қилишга Аллоҳ буюрган эди. Саҳобалар мушрикларга ҳужум қилиш, зарба бериш учун Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан ижозат сўради. Аммо Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Биз бунга буюрилмадик”, деб рухсат бермаган эдилар. Аммо мушриклар, мунофиқлар ва яҳудийларнинг тажовузкорликлари ҳаддан ошиб бо­риши, бир-бирлари билан мусулмонларга қарши ўзаро ёрдамлашишга аҳдлашувлари, мусулмонлар билан қилган аҳдларини бузганларидан кейин, Аллоҳ таоло мусулмонларга ҳам мудофаа учун жанг қилишга изн берди:

۞إِنَّ ٱللَّهَ يُدَٰفِعُ عَنِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْۗ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ خَوَّانٖ كَفُورٍ أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَٰتَلُونَ بِأَنَّهُمۡ ظُلِمُواْۚ وَإِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ نَصۡرِهِمۡ لَقَدِيرٌ

«Албатта, Аллоҳ имон келтирганларни мудофаа қилур. Албатта, Аллоҳ барча хоин ва ношукрларни суймас. (Мушриклар томонидан) ҳужумга учраётган (мусулмон)ларга, мазлум бўлганликлари сабабли, (жанг қилишга) изн берилди. Албатта, Аллоҳ уларга ёрдам беришга қодирдир» (Ҳаж, 38–39).

Жанобимиз Муҳаммад (алайҳиссалом) Мадинада 10 йилдан ортиқ илоҳий вазифаларни адо этдилар. 12 йил Маккада жами салкам 23 йил мобайнида пайғамбарлик фаолиятларини олиб бордилар.

Оламларга раҳмат бўлиб келган зот 632 йил душанба куни дорулфанодан дорулбақога риҳлат қилдилар. Пайғамбар (алайҳиссалом) қамарий йил ҳисоби бўйича салкам 63, шамсий йил ҳисобида эса 61 ёшда оламдан ўтганлар (ул зотга Аллоҳнинг салавот ва саломлари бўлсин).

Аллоҳ таолонинг мукаррам бандаси, башарият ичида энг азизу мукаррами бўлган Муҳаммад мустафо (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) пайғамбарлик бурчларини жуда қисқа муддат ичида, аъло даражада адо этиб улгурдилар. Бироқ шу қисқа вақт ичида олдин ўтган барча пайғамбарларга нисбатан жуда оғир, мураккаб, азоб-уқубатли йўлни босиб ўтдилар. Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) аввало, Аллоҳнинг бандаси, шу билан бирга савдогар, ибратли оила бошлиғи, мушриклар таъқибига учраган муҳожир, моҳир нотиқ, сўзи таъсирли воиз, адолатли қози эдилар. Кўп нарсадан хабардор аллома, етук саркарда, машҳур давлат арбоби, ҳатто, подшо бўла олган, инсу жинга юборилган пайғамбар эдилар.

Ул зотдан башариятга, махлуқоту мавжудотга зулматдан ёруғликка, залолатдан ҳидоятга олиб чиқувчи икки буюк нур қолди. Бири Аллоҳнинг каломи – илоҳий ваҳий бўлмиш Қуръони карим, иккинчиси ул зотнинг суннатлари – инсониятга фойдали ҳикматларга тўла ҳадислари – васиятларидир.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

Ҳикматлар соҳиби ҳақида;

Биринчи васият;