06 Июн, 2025, 10 Зулҳижжа, 1446
06 Июн, 2025, 10 Зулҳижжа, 1446
Ёз кунлари чивинларнинг ҳужумидан қочишга уринамиз. Улар чақиб кетган жойни қашийвериб, ҳатто ярага айлантириб юборишимиз мумкин. Қулоғимиз остига келганда визиллаган овози эшитилади, чақиб кетганда қичишади, турли касалликларнинг тарқалишига сабаб бўлади. Ушбу мақолада чивин ҳақидаги баъзи маълумотларни тақдим этамиз.
Агар биз ер юзидаги хатарли жонзотларни санамоқчи бўлсак, хаёлимизга дарров асрлон, фил, акула кабилар келади. Лекин аслини олганда чивин сайёрамиздаги энг хатарли жонзотдир, ҳашаротдир. Қадим-қадимдан чивин миллионлаб одамларнинг вафот этишига сабаб бўлган. Чунки чивин ўзи билан кўплаб касалликлар вирусини олиб юради. Улар орасида инсоният учун ўта хатарли ва ҳалокатли бўлганлари бор. Чивин ташийдиган касалликларга мисол қилиб вабо, безгак, сариқ иситма, менингит, денге геморрагик иситмаси, “фил касали” ҳамда мушакларда, бошда оғриқ, иситма, терида тошмалар билан кечувчи Чикунгуня касаллиги кабиларни келтириш мумкин. Чивин тарқатган касаллик сабабли бир йилда 70 миллион одам касалланади, шундан 2 миллионга яқини вафот этади.
Эркак чивинлар гул нектари билан озиқланади. Фақат урғочи чивинлар инсонни чақади, қонини сўради. Бунга сабаб инсондаги оқсил моддаси урғочилар ичидаги тухумчалар учун жуда ҳам зарурдир. Шу боис урғочи чивин инсонга ёпишади.
Чивин нафақат инсонларга, балки қушлар, амфибиялар (сувда ҳам, қуруқликда ҳам яшовчилар)га ҳам ҳужум қилади.
Чивин бир соатда 1,5 – 2,5 километр масофани босиб ўтади. Инсон тахминан бир соатда 5 километр масофани босиб ўтади. Бошқа ҳашаротлар эса чивинга нисбатан анча тезроқ учади. Ҳа, чивин нисбатан секинроқ учадиган ҳашаротдир.
Эркак чивин имкон қадар урғочисини жалб этишга уринади. Бунда у урғочи чивин яқинига бориб қанотининг овозини эшиттиришга уринади. Шу йўл билан урғочисининг эътиборини тортишга ҳаракат қилади.
Биз чивинлар ҳеч қаерга кўчиб кетмай, уйларда яшайди деб ўйлаймиз. Аслида эса чивинлар орасида кўчиб юрадиганлари ҳам бор. Масалан, ботқоқликларда яшовчи чивинлар 160 километрлаб масофаларни босиб ўтиб, ўзига муносиб жой ахтариб кўчиб юради. Одатда шўр сувли ботқоқликларни топганда, ўша ерда яшайди.
Чивинларнинг ҳамма тури тухум қўйиш учун сувга эҳтиёж сезади. Сувнинг қанчалиги муҳим эмас. Озгина кўлмак ҳам кифоя қилади. Муҳими ўша жой нам бўлса бўлди.
Урғочи чивин бир марта тухум қўйганида 100 – 300 донагача тухум қўяди. Умри давомида эса 3000 тагача тухум қўяди.
Балоғатга етган чивиннинг ёши тахминан 5-6 ой атрофида бўлади. Чивин шу муддат давомида жуда кўп касалликларнинг тарқалишига сабаб бўлади.
Чивинлар карбонат ангидрид газини 75 қадам узоқликдан сеза олади. Маълумки, инсон кислород ютиб, карбонат ангидрид газини чиқаради. Чивин эса шу газ орқали инсонни топиб, ундан қон сўриш чорасини кўради.
Чивин ҳавога кўтарилишдан олдин 30 миллисония вақт давомида қанотини қоқиб туради. Кейин орқа оёғига таяниб юқорига сакрайди.
Чивин қон сўрганидан сўнг унинг вазни икки-уч баробар ортиб кетади. Кейин у шу оғирликда учиб кетади. Бу эса ўрта ёшли инсон ўз вазнидан уч баробар ортиқ юк – 200 килограммни кўтариб ўчишига тенгдир.
Ер юзида 3,500 турдаги чивинлар мавжуд. Аммо уларнинг ҳаммаси ҳам инсонни чақувчи, қон сўрувчи эмас. Юқорида айтганимиздек, фақат урғочи чивинлар қон сўради.
Ўрганишлар натижасида чивинни баъзи қон гуруҳлари ўзига кўпроқ тортиши маълум бўлди. Чивин ўзидаги қонни таҳлил қилувчи найча орқали қонни таҳлил қилади, қайси гуруҳга мансублигини аниқлайди.
Маълум бўлишича, ҳомиладор аёллар ва спиртли ичимликларни истеъмол қилувчилар кўпроқ миқдорда карбонат ангидрид гази чиқарар экан. Шу боис чивинлар ҳомиладорлар ва спиртли ичимликларни истъмол қилувчиларга кўпроқ ёпишиши аниқланди.
Баъзиларнинг терисида кучли қичишиш сезилса, баъзиларда бу ҳол жуда кам сезилади.
Чивиннинг терини тешиб кирадиган хартуми бор. Хартумда эса 6 та қисмлар мавжуд бўлиб, ҳар бирининг ўзига хос вазифаси бор. Улардан тўрттаси жуда ўткир пичоқлар, қолган иккитаси эса ичи бўш найчалардир. Бундан ташқари урғочи чивин хартумида 47 та ўткир тиғлар (тишчалар) мавжуд. Бу унга терини тешиб киришда ас қотади.
Чивинда 3 та юрак бор. Бири марказий юрак, қолган иккитаси ҳар бир аъзо учун юраклардир.
Маълумки, чивин қон сўриш учун хартумини теримизга киритганида танамиздаги мудофаа тизими ишлай бошлайди ва қон ташқарига чиқиб кетмаслиги учун ферментлар ишлаб чиқарилади. Бу моддалар терининг тешилган жойида қоннинг ивиб, қуюқлашишига сабаб бўлади. Чивин эса бундай шароитда қон сўра олмайди. Аммо унда қон ивишига қарши модда мавжуд бўлиб, у ўша суюқликни қон ивиган жойга қуяди. Натижада, ўша ҳудуд сезгини йўқотиб, қон қуюлишининг олдини олади. Ана шу модда ўша ҳудуднинг шишиб, қичишишига олиб келади. Бу жараёнларнинг ҳаммаси бир неча сонияда амалга ошади. Инсон териси эса қон сўраётган чивинни сезмай қолаверади.
Жарроҳлик амалиётидан олдин беморга наркоз бериш яқинда, аниқроғи ўн тўққизинчи асрнинг ўрталарида кашф этилгандир. Аммо чивинлар туғилганидаёқ шу хусусият билан туғилади. Инсон карахт қилувчи моддаларни лаборатория шароитида катта қийинчилик билан тайёрлайди. Аммо кичик махлуқ бўлмиш чивинда карахт қилувчи модда қаердан пайдо бўлди экан? Албатта, чивинга бундай қобилият, керакли аъзолар ва имкониятларни Аллоҳ таолонинг Ўзи бергандир!
У Зот Қуръони Каримда шундай марҳамат қилган:
إِنَّ اللَّهَ لاَ يَسْتَحْيِي أَن يَضْرِبَ مَثَلاً مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُواْ فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُواْ فَيَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَـذَا مَثَلاً يُضِلُّ بِهِ كَثِيراً وَيَهْدِي بِهِ كَثِيراً وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفَاسِقِينَ
“Албатта, Аллоҳ чивин ёки ундан устунроқ нарсани мисол келтиришдан уялмас. Иймон келтирганлар, албатта, у Роббиларидан келган ҳақлигини биладилар. Аммо куфр келтирганлар. Аллоҳ бу мисолдан нимани ирода қилади, дейишади. У билан кўпчиликни залолатга кеткизади ва кўпчиликни ҳидоятга солади. У билан фақат фосиқларнигина залолатга кеткизади” (Бақара сураси, 26-оят).
Бу оятда Аллоҳ таоло чивинни мисол қилиб келтирмоқда. Ҳа, чивин эслашга арзимайдиган ҳашарот эмас. Унинг тузилиши, қандай имкониятларга эгалиги ва танасидаги жиҳозлари ҳақида ўзингиз ўқиб билдингиз.
Аллоҳ таоло барчамизни Ўзининг ҳидоятидан айирмасин!
Интернет маълумотлари асосида Нозимжон Ҳошимжон тайёрлади
Юртимизда ҳайит байрамлари қадимдан ўзгача шукуҳ, халқимизга хос меҳр-мурувват, бағрикенглик ва саховат ифодаси бўлиб келган. Айниқса, сўнгги йилларда Янги Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан Рамазон ва Қурбон ҳайитини кенг миқёсда нишонланиши ва дам олиш куни деб эълон қилиниши муқаддас динимизга бўлган чуқур ҳурмат ва эътиборнинг натижасидир.
Қурбон ҳайити – мусулмонларнинг энг мўътабар байрамларидан бири ҳисобланиб, Зулҳижжа ойининг ўнинчи куни нишонланади. Бу муборак кунларда Аллоҳ таолонинг кўплаб хайру баракаси ер юзидаги бандалари узра ёғилади. Қурбон ҳайити ҳаж ибодатлари тамом бўлганлиги муносабати билан ҳамда Аллоҳ йўлида қурбонлик қилиш палласи бўлган айёмдир. Қурбон ҳайити намози ўқилгач, имкони бор инсонлар қурбонлик қилишлари вожиб амаллардандир.
Қуръони Каримнинг “Кавсар” сурасида: “Бас, Роббингиз учун намоз ўқинг ва (туя) сўйиб, қурбонлик қилинг”- дейилади. (Кавсар сураси, 2-оят).
Қурбонлик ҳақида Баро ибн Озиб разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар:
عَنْ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "اِنَّ اَوَّلَ مَا نَبْدَاُ بِهِ فىِ يَوْمِنَا هَذا اَنْ نُصَلِّىَ ثُمَّ نَرْجِعَ فَنَنْحَرَ فَمَنْ فَعَلَ فَقَدْ اَصَابَ سُنَّتَنَا وَمَنْ ذَبَحَ قَبْلَ الصَّلاَةِ فَاِنَّمَا هُوَ لَحْمٌ قَدَّمَهُ لِاَهْلِهِ لَيْسَ مِنَ النُّسُكِ فىِ شَيْءٍ" (رواه الإمام البخاري).
яъни: “Дарҳақиқат, бугунги кунда ишимизни аввал ийдул азҳо (қурбон ҳайити) намозини ўқиш, сўнгра (уйларимизга) қайтиб, қурбонлик билан бошлашимиз керак. Кимки, шуларни бажарса, у суннатимизга мувофиқ иш қилибди. Кимдаким, ҳайит намозидан олдин сўйса, у қурбонлик эмас, балки ўз аҳли учун тақдим қилган гўштдир” (Имом Бухорий ривояти).
Айтиш жоизки, ҳанафий мазҳаби бўйича қурбонлик қилиш – вожибдир. Қурбонлик қилиш ҳур, балоғат ёшига етган, оқил, муқим, яъни сафарда бўлмаган ва гарчи бир йил айланмаган закот нисобига эга бўлган мусулмон шахсга вожиб бўлади. Қурбонликни Зулҳижжа ойининг ўн, ўн бир ва ўн иккинчи куннинг (яъни, ҳайитнинг биринчи, иккинчи ва учинчи куннинг) Шом намози вақти киргунигача амалга оширилади.
Шунингдек, Қурбон ҳайити куни мусулмонлар бир-бирларини қутлаб, сўйилган қурбонликларини ўзаро баҳам кўрадилар, бу эса албатта, меҳр-мурувват ва саховат ҳисларини яна-да орттиради.
Қуръони каримда бу ҳақда: “Яхши кўрган нарсаларингиздан эҳсон қилиб бермагунингизгача, сира яхшиликка (жаннатга) эриша олмайсизлар. Ҳар қандай нарсани инфоқ қилсангиз, албатта Аллоҳ уни билур”, дейилган (Оли Имрон сураси, 92-оят).
Инсонларнинг ўзаро меҳр-мурувватли ва саховатли бўлишлари ҳақида Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай марҳамат қилганлар: “То мўмин бўлмагунингизгача жаннатга киролмайсизлар, то бир-бирларингизга меҳр-мурувватли бўлмагунингизгача комил мўмин бўла олмайсизлар”. (Имом Муслим ривояти)
Мазкур оят ва ҳадислар барчамизни ўзаро меҳр-мурувватли бўлишга чақиради. Аввало меҳрибон ота-оналаримиз ҳамда ёши улуғ яқинларимизни Ҳайит айёми билан табриклаб дуоларини олиб, сўнгра фарзандларимизни ҳам кўнгилларини шод қилишимиз фазилатлидир.
Қурбон ҳайити кунларида биз эътибор берадиган яна бир жиҳат – меҳрга ташна инсонларга байрам шодлигини ва яхши кайфият улашишдир. Бу борада юртимизда кенг кўламли ишлар амалга оширилади, байрам арафасида кам таъминланган ва кўмакка муҳтож оилалар ҳолидан хабар олинади.
Минг афсуслар бўлсинки, “гуруч курмаксиз бўлмаганидек” ҳайит кунлари бир қатор бидъатлар кўзга кўринади, хусусан, яқинлари вафот этган хондонларда дастурхон тузалиб “янги ҳайит” маросимини ўтказиш, никоҳ тўйлари бўлиб ўтган хонадонларда “ҳайит йўқлови” каби исрофгарлик амалларини ҳалигача давом эттираётган айрим инсонлар топилади. Уларга ҳайит кунларини қандай ўтказиш борасида тушунтиришлар олиб бориш бизнинг зиммамиздаги вазифалардан биридир.
Қурбон ҳайити - улуғ байрамдир. Бу кунларда яна ҳам меҳрибон ва мурувватли бўлиб, етимлар бошини силаб, ёши улуғлар, касалманду муҳтожлардан хабар олинади, уларнинг кўнгилларига ҳам байрам шукуҳини олиб кирамиз. Бу кунда гина-кудратларни унутиб, кечиримли бўлишимиз мақсадга мувофиқдир.
Бу йил ҳам Қурбон ҳайити байрами муносабати билан мамлакатимизнинг барча ҳудудларида алоҳида тайёргарлик ишлари амалга оширилди. Масжидлар, диний марказ ва хонадонларда махсус тадбирлар ўтказилди. Ҳар йили бўлгани каби, бу йил ҳам юртимизда катта шодлик ва фараҳ билан кутиб олинадиган ушбу кун, халқимизнинг бирлиги, меҳр-оқибати ва бағрикенглигининг яна бир бор ёрқин ифодаси бўлди.
Аллоҳ таолодан сўраймизки, Қурбон ҳайити юртимизда тинчлик ва фаровонликда хайру баракали ўтсин!
Абдуқаҳҳор домла Юнусов,
Тошкент шаҳар бош имом-хатиби
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 