20 Январ, 2025, 20 Ражаб, 1446
20 Январ, 2025, 20 Ражаб, 1446
Пашша икки қанотли ҳашаротдир. Дунёда турли рангдаги ва узунликдаги пашшалар мавжуд. Аниқроғи, ер юзида 100 мингдан ортиқ турдаги пашшалар бор. Уларнинг ичида энг машҳури уй пашшасидир.
Пашшалар тухум қўйиш орқали кўпаяди. Урғочи пашша чиқиндилар, чириндилар, ҳайвонларнинг тезаклари орасига юзлаб тухумлар қўяди. Бир кун давомида мазкур тухумлардан юзлаб личинкалар чиқади. Личинка то пашшага айлангунича икки ҳафта давомида ахлат билан озиқланади.
Пашшаларнинг бешта кўзи бўлиб, шундан иккитаси бошқа баъзи ҳашаротларникидек мураккаб тузилишга эга. Мураккаб кўзлар бошнинг икки тарафидажойлашган бўлиб, бошнинг катта қисмини эгаллайди. Учта кўз эса пешона қисмида жойлашган бўлиб, содда тузилишга эга. Мазкур учта кўз пашша учун компас вазифасини бажаради. Пашшанинг кўзлари минглаб олти бурчакли линзалардан ташкил топган. Аниқроқ қилиб айтсак, ҳар бир кўз тўрт мингта линзадан иборатдир. Ҳар бир линза ёнидаги линзадан алоҳида ва бошқа тарафга қараб жойлашган. Шу боис улар атрофидаги нарсаларни кўриб, кичик бир ҳаркатни ҳам тезда илғай олади. Пашша бу кўзлари ёрдамида катта тезликда парвоз қила туриб, йўлини ўзгартира олади, уни овламоқчи ёки урмоқчи бўлганлардан усталик билан қоча олади.
Ёруғлик миқдори қанчалик катта бўлса, пашша яхшироқ кўра олади.
Пашшаларнинг ҳаёти икки ҳафтадан ошмайди, аммо улар шу муддат ичида юзлаб тухумлар қўяди.
Пашшанинг танаси асосан уч қисмдан: бош, кўкрак ва қориндан иборат.
Пашша танасининг деворлари уч қаватлидир.
Пашшанинг танаси майин тук билан қопланган.
Пашшанинг бош қисмида, икки кўзи ўртасида жойлашган шохлари унга озуқа топиш ва хатардан огоҳ бўлишга имкон беради.
Пашшанинг хартуми ҳам бўлиб, бу аъзо озуқани сўриб олиш учун хизмат қилади.
Пашша оёқ ва қанотларини ҳаракатга келтириш учун кўкраги ичидаги мускулларидан фойдаланади.
Пашшанинг оёқлари олтита бўлиб, юриш учун ишлайди. Оёқлар учи тирноқ (ёпишиб олиш хусусиятига эга бўлган ёпишқоқ капилляр) билан тугайди. Бу тирноқлар силлиқ юзаларга, шифтга ва деворларга ёпишиб туришга кўмак беради.
Пашшанинг қанотлари нозик бўлиб, унда ҳам қон томирлари мавжуд. Бу томирлар қанотга қон келишини таъминлайди. Натижада қанотлар серҳаракат ва бақувват бўлади. Айтгандек, пашша бошқа кўплаб ҳашаротлардан фарқли ўлароқ бир жуфт қанотга эга. Бошқа ҳашаротларда эса тўртта қанот бўлади.
Пашшалар барча тарафга қараб уча олади: ён тарафларга, ортга-олдинга, юқорига-пастга.
Пашша танасининг ён томонидаги тешикчалар орқали нафас олади.
“Нафас олиш бўшлиқлари” деб номланувчи мазкур тешикчаларнинг саккиз жуфти қорин қисмида, икки жуфти кўкрак қисмида жойлашган. Ҳаво ушбу бўшлиқлар орқали оқиб киради, кейин тананинг барча қисмларига етказадиган найчаларга ўтказилади.
Пашша соатига 8 километр тезликда уча олади.
Пашшанинг юраги бир дақиқада тахминан 1000 мартагача уради.
Пашшалар шимолий ва жанубий қутбдан бошқа ҳамма жойда яшайди.
Пашша безгак, энцефалит (мия шамоллаши) каби бир неча касаллик вирусларини тарқатади.
Пашшалардан баъзи касалликларни даволашда, шунингдек, яралар ва куйишларни муолажа қилишда фойдаланилади. Айрим тадқиқотларда аниқланишича, пашшанинг танасида жуда кўп антибиотиклар мавжуд экан.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачонки бирортангизнинг идишига пашша тушиб қолса, унинг ҳаммасини суюқликка ботирсин, сўнгра ташлаб юборсин. Чунки унинг икки қанотининг бирида шифо, бошқасида дард бор», дедилар». Бухорий ва Абу Довуд ривоят қилганлар. Абу Довуд: «Ва албатта, у (пашша) дард бор қаноти ила ҳимояланади»ни зиёда қилган.
Ушбу ҳадисда пашшанинг бир қанотида касаллик, бошқасида шифо бўлиши айтиляпти. Пастдаги ривоятда эса пашшалар касаллиги бор қаноти билан ҳимояланиши ҳам эслатилмоқда. Демак, пашша овқатимизга тушаётганда, касаллик бор қанотини овқат тарафга тушириб, шифоси бор қаноти юқорида қолар экан. Шу боис таомимизга пашша тушиб кетса, ташқарида турган қанотини ҳам овқатимизга ботириб оламиз. Шунда дардли қанот тарқатадиган касалликни шифоли қанотдаги моддалар йўқ қилади.
Хўш, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бундан ўн тўрт аср олдин пашшанинг қанотларида дард ва шифо бўлишини қаердан билиб айтдилар экан? Албатта, бу илмий ҳақиқатни у кишига Аллоҳ таолонинг Ўзи билдиргандир!
Аллоҳ таоло кичик бир жонзот бўлмиш пашшани ана шундай имкониятлар билан яратган.
Сўзимизни мана бу оят билан якунлаймиз:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَن يَخْلُقُوا ذُبَاباً وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِن يَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَيْئاً لَّا يَسْتَنقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ
“Эй одамлар! Бир масал айтилмиш, бас, унга қулоқ солинг! Албатта, сизлар Аллоҳни қўйиб, топинаётган нарсаларингиз, агар барчалари бирлашсалар ҳам, битта пашша ярата олмаслар. Ва агар пашша улардан бирон нарсани тортиб олса, ундан ўшани қутқариб ололмаслар. Талаб қилувчи ҳам, талаб қилинган ҳам ожиз бўлди”. (Бошқа катта жонзотларни қўйсинлар-у, энг кичик, энг ҳақир, энг аҳамиятсиз кўринган пашшани яратишга уриниб кўрсинлар. Ярата олмаслар. Хўш, энди бир дона пашшани ярата олмаган бутга қандай қилиб топиниш, сиғиниш, айтганини (агар айтолса,) қилиш мумкин? Асло мумкин эмас. Умуман ақлга, мантиққа тўғри келмайди. Пашша жуда заиф, ҳақир жон. Аммо, у сабаб бўлиб баъзи бир касалликларни ташиб келтирса, ҳаммаси тўпланиб, ҳаракат қилса ҳам, ўша касалликдан зарар кўраётганни ёки ўлаётганни қутқариб қололмайдилар. Буни ҳамма ҳаётда кўрган. «Талаб қилувчи ҳам, талаб қилинган ҳам ожиз бўлди». Яъни, Аллоҳдан ўзганинг ибодатини талаб қилувчи ҳам, ибодати талаб қилинган нарсалар ҳам ожиздирлар. Бирон нарса қўлларидан келмас.) (Ҳаж сураси, 73-оят).
Интернет маълумотлари асосида Нозимжон Ҳошимжон тайёрлади
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларнинг энг яхшиси менинг асримдагилар, сўнгра уларга яқинлар, сўнгра уларга яқинлар», дедилар (Бухорий, Термизий, Ибн Можа, Ибн Ҳанбал ривоят қилишган).
Мусулмон уммати тарихидаги энг яхши давр Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг саҳобалари яшаб ўтган аср бўлиб, у тарих зарварақларидан «Саодат асри» деган ном билан жой олди. Кейинги аср тўрт буюк саҳоба бошчилигида олиб борилган асрларга татигулик ишлар сабабли «Рошид халифалар даври» деган ном билан тарих саҳифаларига битиб қўйилди. Кейинги аср «Умавийлар асри» дея аталиб, мана шу даврдан поғонама-поғона пастлаш ҳолати кузатилди.
Умавийлар давлати Умайя ибн Абдушшамс ибн Абдуманофга нисбат берилади.
Умайя исмли ушбу шахс жоҳилият даврида Қурайш уруғларидан бирининг бошлиғи бўлиб, амакиси Ҳошим ибн Абдуманоф билан ҳар доим Қурайшнинг раҳбарлигини талашиб келар эди. Ислом келгач, мазкур талашув очиқ-ойдин душманликка айланди: Бану Умайя қабиласи Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга, у зотнинг даъватларига қарши турди; Бану Ҳошим қабиласи эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга барча ишларда кўмакдош бўлди, у зот соллаллоҳу алайҳи васалламни душманларнинг ёмонликларидан ҳимоя қилди.
Бану Умайя одамлари Макка фатҳи даврида бошқа иложлари қолмаганидан кейингина Исломни қабул қилишди. Дастлабки асрларда Исломда пешқадам бўлган уруғларнинг энг катта бобоси Абдуманоф ҳисобланади.
Бану Умайя (умавийлар) тарихини бузиш
Бану Умайянинг тарихи тафсилотларига эътибор берадиган бўлсак, унинг бузиб кўрсатилганлиги, уларни кўпроқ қоралаш ҳолатларини кузатамиз. Бу ишларнинг кўпчилиги уларнинг асосий сиёсий хусуматчилари – аббосийлар томонидан қилинган, чунки тарихга оид китобларнинг кўп қисми айнан аббосийларнинг ҳукмдорлик даврида ёзилган. Шунингдек, шийъалар, хаворижлар, тарихни яхши билмай туриб оғзаки сўзлаб юрадиган оми кишилар ҳам Бану Умайянинг сиёсий душманлари ҳисобланиб, улар ушбу қабиланинг жуда кўп туҳматларга қолишига ҳам сабаб бўлган.
Бу туҳмат ва қоралашлар турли-туман бўлиб, асосий эътибор Бану Умайянинг обрўсини тўкадиган тарихий ҳодисаларга қаратилган, улар бўрттириб кўрсатилган. Ушбу ҳодисаларни нишон қилиб, уларнинг қадрини туширишга олиб борадиган гаплар айтилган:
1. Бану Умайянинг илк даврда Исломга қарши турганлари, Исломни кечикиб қабул қилганлари жуда кўп такрорланади, лекин уларнинг Исломга кирганларидан кейинги буюк ишлари, жумладан, кўплаб юртларни фатҳ этишда кўрсатган хизматлари мутлақо эсланмайди.
2. Бану Умайя даврида содир этилган мусибатлар бўрттириб гапирилади. Карбало воқеаси, имом Ҳусайн ва у кишининг оилаларининг қатл этилиши, Ҳарра воқеаси, Мадинадаги Ҳарамни эътиборсиз қўйиш, манжаниқ билан Маккага тош отиш масалалари шулар жумласидандир.
3. Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳунинг қатл қилиниши, Зайд ибн Алий ибн Ҳусайннинг қўзғалони ва у кишининг қатл қилиниши, шунингдек, бошқа тарафларда содир бўлган хатоларни эътиборга олмаслик, халифага қарши чиқиш, тоатни бузиш каби ишларни Бану Умайяга катта айб қилиб, уларга қарши кенг тарғибот ишлари амалга оширилади.
4. Бану Умайянинг душманлари томонидан уларнинг инсоний нафсидаги заифлик нуқталарига алоҳида эътибор берилади, Бану умайялик баъзи кишилардан содир бўлган хатолар бўрттириб гапирилади, бироқ яхшиликлари беркитилади. Хусусан, ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу ҳақларида бу очиқ-ойдин кўринади.
5. Абу Суфён ва Муовия розияллоҳу анҳумо ҳақларида ҳам бу каби ноўрин гаплар ниҳоятда кўпайган. Бану умайялик баъзи волийлар ботил ишларни қилувчи мутаассиблар дея сифатланади. Бу Ҳажжож ибн Юсуф ва Зиёд ибн Абийҳлар мисолида кўринади.
6. Язид ибн Муовия ҳамда Валид ибн Язид каби халифалар ҳақида ҳам уларга қарши жуда бўлмағур миш-мишлар тўпланиб тарқатилган. Аслида эса мусулмончилик одоби бўйича Бану Умайя даврида рошид халифалар давридагидан кўра бир оз пастлаш – сустлашиш бўлганини эслашнинг ўзи кифоя қилади. Вақт ўтиши билан хатога йўл қўйиш ҳам аста-секин кўпайиб борган. Бану Умайя давридаги мусулмонлар жамияти ҳар жиҳатдан рошид халифалар жамиятига яқин бўлган. Лекин қўлга киритилган ўлжалар, мол-мулкнинг кўпайиши натижасида катта-катта уйлар, қасрлар қуриш, шунингдек, чўри тутишнинг оммалашганлиги бор. Шу билан бирга, Бану Умайянинг жуда кўп яхши фазилатлари ҳам бўлганлиги бор ҳақиқат, лекин уларга қарши бўлган тарихчилар бу фазилатларни эътиборга олмаганлар, балки унутиб қўйганлар.
Улардан баъзиларини айтиб ўтамиз:
1. Ҳазрати Муовия ибн Абу Суфён розияллоҳу анҳу катта саҳоба бўлиб, у киши Халифа Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳуга қарши масалаларда ижтиҳод қилган, фақат ижтиҳоди унчалик тўғри бўлмаган. Лекин барибир у зот одил кишилар сафида қолган. Зотан, барча саҳобалар розияллоҳу анҳум адолатлидирлар.
Бану Умайянинг энг катта арбобларидан бири саналган Марвон ибн Ҳакам тобеъинларнинг биринчи табақасидан бўлган. У Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу, Усмон розияллоҳу анҳу ва бошқа катта саҳобалардан ҳадислар ривоят қилган.
Яна бир Бану умайялик Абдуллоҳ ибн Марвон халифа бўлишидан олдин аҳли илм ва аҳли фиқҳ бўлган. Мадинаи мунавваранинг катта олимларидан ҳисобланган.
Умар ибн Абдулазиз эса мужтаҳид имомлардан бўлган. Кўпчилик у кишини рошид халифалар қаторида санайди.
Бану Умайя қабиласининг аъзолари қозилик ишларига аралашмас эдилар. Улар кўп жойларда аҳли илм ва аҳли фазлларнинг олдинги сафларида бўлганлар.
2. Бану Умайя даврида жуда кўп буюк исломий фатҳлар бўлган. Улар шарқда Хитойгача, ғарбда Франция ва Андалус юртларигача етиб борганлар.
3. Бану Умайя даврида Ислом давлати тарихлар давомида мисли кўрилмаган энг катта кенгайишни бошидан кечирди.
4. Бану Умайя даврида жуда кўп қўриқ ерлар ўзлаштирилди, улар боғ-роғларга айлантирилди, каналлар қазилди, шаҳарлар қурилиб, ободончилик ишлари олиб борилди, атроф гуллаб-яшнади, тараққий этди.
Шу ўринда таъкидлаб айтамизки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юқоридаги «Одамларнинг энг яхшиси менинг асримдагилар, сўнгра уларга яқинлар, сўнгра уларга яқинлар» деган ҳадислари бежиз айтилмаган. Зеро, Бану Умайя қабиласининг аъзолари, раҳбарлари ва давлат бошлиқлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларига яқин асрда яшаб ўтганлар.
«Ислом тарихи» иккинчи жузи асосида тайёрланди
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа