3- حديث أبي هُرَيْرَةَ قال كان النبيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بارزًا يومًا للناسِ فأَتاه رجلٌ فقال: ما الإيمان قال: الإيمان أن تؤمنَ بالله وملائكتِهِ وبلقائِهِ وبرسلِهِ وتؤمَن بالبعثِ قال: ما الإسلامُ قال: الإسلامُ أن تعبدَ اللهَ ولا تشركَ به وتقيمَ الصلاةَ وتؤدِّيَ الزكاةَ المفروضةَ وتصومَ رمضانَ قال: ما الإحسان قال: أن تعبدَ الله كأنك تراهُ، فإِن لم تكن تراه فإِنه يراك قال: متى الساعةُ قال: ما المسئولُ عنها بأَعْلَم مِنَ السائل، وسأُخبرُكَ عن أشراطِها؛ إِذا وَلَدَتِ الأَمَةُ رَبَّهَا، وَإِذا تطاولَ رُعاةُ الإبِلِ البهْم في البنيان، في خمسٍ لا يعلمهنَّ إِلاَّ الله ثم تلا النبيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ (إِنَّ الله عنده علم الساعة) الآية: ثم أدبر فقال: رُدُّوه فلم يَرَوْا شيئاً فقال: هذا جبريل جاءَ يُعَلِّمُ الناسَ دينَهم

3- Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилган ҳадис: Бир куни Пайғамбар соллоллоҳу алайҳи ва саллам одамлар олдига чиқиб турган эдилар, бир киши келиб: “Иймон нимадир?” деди. У зот: “Иймон – Оллоҳга, фаришталарига, У Зотга рўбарў бўлишга, элчиларига ишонмоғинг ва қайта тирилишга иймон келтирмоғингдир”, дедилар. “Ислом нимадир?” деди. “Ислом – Оллоҳга ибодат қилмоғинг, У Зотга ширк келтирмаслигинг, намозни барпо қилишинг, фарз қилинган закотни адо этиб, Рамазон рўзасини тутмоғингдир”, дедилар. (Ҳалиги киши саволида давом этиб): “Эҳсон нимадир?” деди. (Пайғамбар соллоллоҳу алайҳи ва саллам): “(Эҳсон) – Оллоҳ таолога У Зотни кўриб тургандек ибодат қилмоғингдир. Чунки сен кўра олмасанг-да У Зот сени кўриб туради”, дедилар. “(Қиёмат) Соати қачон?” деди. “Бу ҳақда сўралгувчи (яъни, камина) сўрагувчидан билгувчироқ эмас. Унинг (айрим) шартлари – аломатлари ҳақида сенга хабар берурман: чўри ўз хожасини туғса, қора туя боқувчилар бино қуришда бир-бирлари билан “мусобақа” қилишса ва яна фақат Оллоҳ биладиган беш нарса (топилгани)да (Қиёмат Соати қоим бўлади)”, дедилар. Сўнгра Пайғамбар соллоллоҳу алайҳи ва саллам: “Дарҳақиқат, Ёлғиз Оллоҳнинг ҳузуридагина (Қиёмат) Соати (қачон бўлиши тўғрисидаги) билим бордир...” _{(Луқмон сураси, 34-оят)} оятини тиловат қилдилар. Шундан кейин ҳалиги киши орқасига ўгирилиб кетди. У зот: “Уни орқага қайтаринглар”, дедилар. (Лекин саҳобалар) ҳеч нарсани кўрмадилар (яъни, у киши кўздан ғойиб бўлган эди). Шунда (Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи ва саллам): “У киши Жаброил эди, одамларга Динни ўргатиш учун келди”, дедилар.

Айрим жумлалар шарҳи:

“Чўри ўз хожасини туғса” – бу иборани уламолар турлича шарҳлаганлар. Имом Хитобий: “Бунинг маъноси, Ислом дунёга кенг тарқалиб, мусулмонлар мушрикларнинг диёрларини фатҳ қиладилар, натижада кўп асирлар ва чўриларга эга бўладилар. Киши ўзи эга бўлган чўрисидан фарзанд кўрса, туғилган бола ўша чўрига (ўз онасига) хожа мартабасида бўлади. Чунки бола – хожанинг боласидир”, деб шарҳласа, айрим уламолар бу жумлани мажозан ўгириб: “Болалар орасида “оқ” бўлиш кўпайиб кетади – бола ўз онасига ҳақоратлаш, уриш, хизматга солиш каби хожа чўрисига қиладиган муомалани қилади”, деб маъно берадилар.

“Қора туя боқувчилар бино қуришда бир-бирлари билан “мусобақа” қилишса”. Ҳадиснинг арабча матнидаги “البهْم” калимаси икки хил – “қора” ҳамда “ҳеч вақоси йўқ” деган мазмунларни билдиради. Уни агар туя боқувчиларга сифат қиладиган бўлсак иккинчи маънони, агар туянинг ўзига сифат қиладиган бўлсак биринчи маънони англаймиз. Қора туядан мақсад арзон, баҳосиз туядир. Баҳоли туялар қизил бўлади. Ҳеч вақоси йўқ туя боқувчилардан мурод эса, Қиёмат Соати яқинлашганда бировларнинг чорвасини боқиб юрувчи чўпонлар ҳам бой-бадавлат бўлиб ким ўзарга бино қуришга гирифтор бўладилар, деганидир. Валлоҳу аълам...  

Арабчадан Зиёуддин МАНСУР таржимаси