12 Январ, 2025, 12 Ражаб, 1446
12 Январ, 2025, 12 Ражаб, 1446
Сир эмаски, ҳайит куни инсонлар шоду хуррам бўлиб, бир-бирларига ҳадя, табрик улашадилар. Каттаю кичик кўнглига хурсандчилик киритишга уринадилар. Ҳа, ҳайит кунлари шодлик кунларидир. Лекин кўпчилик ҳайит кунини хурсандчиликда, зикру тоатда ўтказади-да, кейинги кунларни ғафлатда ўтказиб юборади. Қурбон ҳайити ва ундан кейинги уч кун ибодат, зикр кўпайтириладиган, еб-ичиш кунлари ҳисобланади. Бу кунлар ташриқ кунлари деб юритилади.
Савол: “Ташриқ”, “Наҳр” нима дегани ва у кунлар қайси?
Жавоб: “Ташриқ” сўзи арабча бўлиб, “офтобда гўштни қуритиш” маъносини билдиради. Қурбонлик қилингандан сўнг гўштлар офтобда қуритилгани учун шундай аталган. Илгари ўша кунлари ҳожилар Минода туриб, қурбонликлари сўйилганидан кейин гўштини қуёшга қўйиб қуритиш билан машғул бўлишган. Пайғамбаримиз алайҳиссалом ташриқ кунлари рўза тутишдан қайтарганлар. Бу кунлар Зулҳижжанинг 11, 12, 13-кунларидир. “Наҳр” кунлари эса “қурбонлик қилиш” кунлари бўлиб, бу Зулҳижжанинг 10, 11, 12-кунларидир. Қурбоникни шу кунлар давомида қилиш мумкин.
Савол: Ташриқ кунларининг фазилати ҳақида оят ва ҳадислар ворид бўлганми?
Жавоб: Ташриқ кунларининг фазилати ҳақида бир қанча оят ва ҳадислар ворид бўлган.
Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:
«Аллоҳни саноқли кунларда эсланг. Бас, ким икки кундан кейин шошилиб, кетиб қолса, унга гуноҳ йўқ. Ким кечикиб қолса, унга ҳам гуноҳ йўқ. Бу – тақво қилувчилар учун. Аллоҳга тақво қилинглар ва билингларки, албатта сиз Унга тўпланурсиз» (Бақара сураси, 203-оят).
Ушбу оятдаги “саноқли кунлар” ташриқ кунларидир. Аллоҳ таоло «ташриқ кунлари»да Ўзини кўп зикр қилишга амр қилган.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ташриқ кунларининг фазилати ҳақида шундай деганлар: “Ушбу (ташриқ) кунларда рўза тутманглар! Чунки бу кунлар еб-ичиш ва Аллоҳ азза ва жаллани зикр қилиш кунларидир”.Имом Аҳмад ривоят қилганлар.
Савол: Бу кунларда қандай зикрлар қилинади?
Жавоб: Бу кунларда Аллоҳ таолони зикр қилиш қуйидагича кўринишларда бўлади:
Ташриқ кунларида фарз намоздан кейин ташриқ такбирини айтиш вожибдир. Ташриқ такбирининг лафзлари қуйидагилардир:
«Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар, лаа илаҳа иллаллоҳу валлоҳу акбар, Аллоҳу акбар валиллаҳил ҳамд».
Ушбу такбирларни муқим, мусофир, эркак, аёл, ёлғиз намоз ўқувчи, жамоат билан намоз ўқувчи, шаҳарлик, қишлоқлик, хуллас, ҳамма баробар айтади. Эркаклар баланд овозда, аёллар эса паст овозда айтади. Агар имом айтишни унутса, қавм имомнинг эсига солади. Ташриқ кунларида бу такбирларни фарз намоз ортидан айтиш вожибдир. Агар шу кунларда намозини қазо қилса, кейин қазони ўқиётганда ташриқ такбирларини ҳам айтади.
Шунингдек, қурбонлик қилиш асносида Аллоҳ таолони зикр қилинади. Қypбoнлик қиблaгa қapaтилиб: «Биcмиллaҳи, вaллoҳy aкбap. Aллoҳyммa ҳазa минкa вa лaкa» дeб сўйилади. Қурбонлик кунлари ўнинчи зул-ҳижжадан ўн иккинчи зул-ҳижжагача, яъни уч кундир.
Шунингдек, Аллоҳ азза ва жаллани таомланиш ва ичимлик ичиш пайтида зикр қилинади. Юқоридаги ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг “Бу кунлар еб-ичиш... кунларидир” деганларини келтирдик. Демак, бу кунларда рўза тутиб бўлмайди, ҳамманинг оғзи очиқ бўлади, таомланади. Таомланишнинг аввалида Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм деб, охирида Алҳамдулиллаҳ деб Аллоҳни зикр қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилганлар: “Албатта, Аллоҳ азза ва жалла таом еб, унинг учун У Зотга ҳамд айтган, ичимлик ичиб, унинг учун У Зотга ҳамд айтган бандасидан рози бўлади”. Имом Муслим ривояти.
Савол: Ҳожиларимиз бу кунларда қандай амаллар бажарадилар?
Жавоб: Ташриқ кунларида ҳожиларимиз Минода шатонга тош отаётганда такбир айтиб, Аллоҳни зикр қиладилар.
Умар розияллоҳу анҳу Минода чодирда ўтирганларида баланд овозда такбир айтар, буни атрофдаги одамлар эшитиб, улар ҳам баланд овозда такбир айтишар эди. Натижада Мино такбир садоларига тўлиб кетарди.
Ташриқ кунларида ҳожиларимиз ҳаж амалларини охирига етказадилар. Улар ана шу пайтда Аллоҳ таолони кўп зикр қиладилар.
Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай марҳамат қилган:
“Ибодатларингизни тугатганингизда Аллоҳни оталарингизни эслагандек, балки ундан ҳам кучлироқ зикр қилинг. Одамлардан баъзилари: «Роббимиз, бизга бу дунёда бергин», – дейдир ва охиратда унга насиба йўқдир” (Бақара сураси, 200-оят).
Ҳожиларимиз Зулҳижжанинг 10-куни “Жамратул ақаба” (катта шайтон)га тош отадилар. Шунингдек, соч олдириш, қурбонлик қилиш ва тавофи зиёратни ушбу уч кун (Зулҳижжанинг 10, 11, 12-кунлари)нинг охирги кунигача кечиктириш мумкин. Агар охирги кун ўтиб кетса, ушбу уч ишдан бирортаси боқий қолмайди ва жаримаси учун қурбонлик қилиш лозим бўлади.
Минода турган ҳожининг агар жуда шошилинч ва узрли сабаби бўлмаса, Минода уч кеча тунайди, агар ўта зарур сабаби бўлса, икки кеча – Зулҳижжанинг ўн биринчи ва ўн иккинчи кечалари тунайди.
Агар ўн иккинчи кеча ҳам тунаб, ўн учинчи куни заволдан кейин учала жамра (тош)ни отиб, кейин кетса, афзалроқдир. Аллоҳ таоло айтади: «Бас, ким икки кундан кейин шошилиб, кетиб қолса, унга гуноҳ йўқ. Ким кечикиб қолса, унга ҳам гуноҳ йўқ. Бу – тақво қилувчилар учун. Аллоҳга тақво қилинглар ва билингларки, албатта сиз Унга тўпланурсиз» (Бақара сураси, 203-оят).
Ҳожилар намозларни жамламасдан, ҳар бир намозни ўз вақтида қаср қилиб ўқийдилар.
Ташриқ кунлари ҳар куни заволдан кейин ҳожилар уччала жамарот (тошлари)ни отадилар. Чунки, Жобир розияллоҳу анҳу ривоят қилишича: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам қурбонлик куни чошгоҳ вақтида тош отдилар, қолган кунлари эса, қуёш тиккадан оғганидан сўнг отдилар» (Муслим (1299), Бухорий (3/731) «Китобул-ҳаж»да таълиқ қилган, Абу Довуд (1971), Термизий (894), Насоий (3063), Ибн Можа (3053) ривоятлари).
Шунингдек, бу кунларда барча инсонлар такбирни кўп айтишлари ҳамда дуога ҳарис бўлишлари ҳам мустаҳабдир.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг “Ушбу (ташриқ) кунларда рўза тутманглар! Чунки бу кунлар еб-ичиш ва Аллоҳ азза ва жаллани зикр қилиш кунларидир” деган гапларида ҳайит ва ундан кейинги уч кун давомида рўза тутмай, таомланиб, Аллоҳни зикр қилиш, Унга кўп дуо ва ибодат қилиш учун куч тўплашга ишора бордир.
Аллоҳ таоло биз мусулмонларга байрам қилиб берган Қурбон ҳайити ва ундан кейинги уч кун (Зулҳижжанинг 11, 12, 13-кунлари)ни шодлик ва қувонч ила, ибодат, зикр ва дуо билан ўтказишимизни насиб этсин!
Интернет манбалари асосида
Нозимжон Иминжонов тайёрлади
Бир ўтириб, яшаб ўтган шунча йиллик ҳаётимизда бошдан кечирган ғам-ғуссаларимиз ҳақида фикр юритиб кўрсак, қайғулар икки хил эканини кўрамиз:
Биринчиси – ўша пайтда кўзимизга катта кўриниб, ҳатто йиғлашимизга сабаб бўлган қайғуларимиз. Лекин вақт ўтиши билан улар аслида оддий нарса экани, йиғлашга арзимаслиги маълум бўлади. Баъзан ўша кунларни эслаганимизда кулгимиз келиб, «Шу арзимас нарса учун ҳам сиқилиб, йиғлаб юрган эканманми? У пайтларда анча ёш бўлган эканмиз-да», деб қўямиз.
Иккинчиси – ҳақиқатдан ҳам катта мусибатлар. Баъзилари ҳаётимизни зир титратган. Бу қайғулар ҳам ўтиб кетади, лекин ўчмайдиган из қолдириб кетади. Бу излар узоқ йилларгача қалбга оғриқ бериб тураверади. Бу қайғулар баъзан тўхтаб, баъзан ҳаракатга келиб, янгиланиб турадиган вулқонга ўхшайди. Бундай ғам-қайғуларнинг яхши тарафи шундаки, улар ҳаётда ҳам, охиратда ҳам яхшиликларнинг кўпайишига сабаб бўлади. Улар қалбимизда ўчмас из қолдирса, ҳар эслаганда кўзларимизда ёш қалқиса, энг асосийси – ўшанда дуога қўл очиб, сабр билан туриб бера олсак, кўп-кўп яхшиликларга, ажр-савобларга эга бўламиз. Ғам-қайғу янгиланиши билан яхшиликлар ҳам янгиланиб бораверади.
Ғам-қайғусиз ҳаётни кутиб яшаётган қизга «Сиз кутаётган кун бу дунёда ҳеч қачон келмайди», деб айтиш керак.
Аллоҳ таоло «Биз инсонни машаққатда яратдик», деган (Балад сураси, 4-оят).
Бу ҳаёт – ғам-ташвишли, азоб-уқубатли, машаққатли ҳаётдир. Мўмин одам буни жуда яхши тушунади. Бу дунёда қийналса, азоб чекса, охиратда албатта хурсанд бўлишини билади. Инсон мукаммал бахтни фақатгина охиратда топади. Шунинг учун улуғлардан бирига «Мўмин қачон роҳат топади?» деб савол беришганда, «Иккала оёғини ҳам жаннатга қўйганида», деб жавоб берган экан.
Аллоҳнинг меҳрибонлигини қарангки, охират ҳақида ўйлаб, унга тайёргарлик кўриш ҳаётни гўзал қилади, қайғуларни камайтириб, унинг салбий таъсирини енгиллатади, қалбда розилик ва қаноатни зиёда қилади, дунёда солиҳ амалларни қилишга қўшимча шижоат беради, мусибатга учраганларни бу ғам-ташвишлар, азоб-уқубатлар бир кун келиб, бу дунёда бўлсин ёки охиратда бўлсин, барибир якун топишига ишонтиради. Охират ҳақида ўйлаб, фақат солиҳ амаллар қилишга интилиш инсонни бахтли қилади.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: «Кимнинг ғами охират бўлса, Аллоҳ унинг қалбига қаноат солиб қўяди, уни хотиржам қилиб қўяди, дунёнинг ўзи унга хор бўлиб келаверади. Кимнинг ғами дунё бўлса, Аллоҳ унинг дардини фақирлик қилиб қўяди, паришон қилиб қўяди, ваҳоланки дунёдан унга фақат тақдир қилинган нарсагина келади».
Аллоҳ таоло фақат охират ғами билан яшайдиган (охират ҳақида кўп қайғурадиган, ҳар бир амалини охирати учун қиладиган) қизнинг қалбини дунёнинг матоҳларидан беҳожат қилиб қўяди. Қарабсизки, бу қиз ҳар қандай ҳолатда ҳам ўзини бахтли ҳис қилади, ҳаётидан рози бўлиб яшайди. Хотиржамликда, осойишталикда, қаноатда яшагани учун истамаса ҳам қўлига мол-дунё кириб келаверади. Зеро, Аллоҳ таоло охират ғамида яшайдиган, шу билан бирга, ҳаётий сабабларни ҳам қилиш учун ҳаракатдан тўхтамаган кишининг ризқини кесмайди, уни неъматларига кўмиб ташлайди.
Аммо Аллоҳ таоло бор ғам-ташвиши дунё бўлган қизни фақирлар қаторида қилиб қўяди. Бундай қиз мол-дунёга кўмилиб яшаса ҳам, ўзини фақир, бечора ҳис қилаверади. Натижада дарди янгиланаверади, дардига дард қўшилаверади, фикрлари тарқоқ бўлиб, изтиробга тушади. Афсуски, шунча елиб-югургани билан фақат дунёнинг неъматларига эриша олади, охиратда насибаси бўлмайди.
Абдуллоҳ Абдулмуътий, Ҳуда Саъид Баҳлулнинг
“Қулоғим сенда қизим” китобидан Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ,
Абдулҳамид Умаралиев таржимаси.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа