11 Феврал, 2025, 12 Шаъбон, 1446
11 Феврал, 2025, 12 Шаъбон, 1446
"Мусулмонлар бир жону бир тан кабидирлар. Агар аъзоларидан бирортаси дард чекса, қолган бутун жасади унга бедорлик билан ҳамдард бўлади. Мўмин кишилар ҳам битта вужуд кабидирлар. Агар унинг боши оғриса, ҳамма ёғи оғрийди ва агар кўзи оғриса ҳам унинг ҳамма ёғи дард чекади"[1].
Мусулмон киши танасининг ҳаққи ва эҳтиёжларини адо этгани каби биродарларининг ҳам ҳақ-ҳуқуқларига риоя қилиши керак.
Мўмин-мусулмонлар бир-бирларига раҳму шафқат, марҳамат қилишлари, ёрдам беришлари, уларнинг муштарак вазифаларидан бўлиб, бу ёрдам гуноҳ ишларда эмас, балки ҳақ ва иймон йўлида бўлиши лозим, албатта. Касалларни зиёрат қилиш, мўминларнинг жанозаларида қатнашиш, муҳтож мўминларга имкон қадар ҳиммат қўлини узатиш, хизматчисидан тортиб қўни-қўшни, қавму қариндош, ёру биродарлар, ҳатто ҳайвон ва паррандаларнинг ҳам ҳақларига риоя қилиш – мўмин киши тўла-тўкис бажариши зарур бўлган амаллардандир. Чунончи, танамиздаги ҳар бир аъзонинг ўз вазифаси бор. Агар бир аъзо ишдан чиқса, вужуд салкам яроқсиз ҳолга келади. Бир нечтаси ишдан чиқса-чи? Масалан, кўз кўрмаса, қулоқ эшитмаса, қўл-оёқ ишламай қолса, бу вужуднинг не қиймати бор?
Ҳар бир аъзонинг ўзига яраша вазифаси бўлганлигидан бир-бирининг ўрнини боса олмайди. Биз бу аъзоларнинг қадрига етиб, ҳақларини адо этмоғимиз, шукрини келтирмоғимиз лозим. Кишининг кўзи оғриганида малҳам қўйишга зарурат туғилгани каби, бошқа одамларнинг ҳам ҳаққини адо этиш вазифаси бор. Ҳар бир инсон ўзи масъул бўлган вазифасини бекаму кўст бажариши билан жамиятда уйғунлик пайдо бўлади. Акс ҳолда биргина аъзонинг шикастланиши билан тана заифлашгани каби жамият ҳам мутаносибликни йўқотади, заифлашади.
Инсонлар устида вазифани тўғри бажаришга ҳаракат қилиш иймон ва Исломнинг талабидир. Кексаларни, айниқса ота-онани алоҳида эътибор билан ҳурмат қилиш, кичикларга шафқат, марҳаматини аямаслик, мубоҳ ва гуноҳ бўлмаган хусусларда оқсоқолларга бўйсуниб, ўзаро бирликни сақлаш, ушбу ҳадиснинг талабларидир. Агар жамиятнинг ўзагини ташкил этувчи аъзоларнинг иттифоқи мустаҳкам бўлса, ҳамма бир-бирига инсоний ва биродарлик ёрдам қўлини чўзади, бир-биридан ҳол-аҳвол сўрайди.
Динимизнинг илк даврларида фарзандлар ота ёки она вафот этишини мусибат деб билмас эдилар. Чунки атрофидаги мусулмонлар уларга ёрдам қўлини чўзганлар, лутф-эҳсонлар қилганлар. Улар бу яхшиликларнинг айримларини ҳаёт даврларида, ҳатто ота-оналаридан ҳам кўрмаган эдилар. Мана шу нарса ҳам мусулмонликдаги ўзаро ҳамжиҳатликнинг ёрқин намунасидир.
Ўзаро меҳру муҳаббат, марҳамат, лутфу эҳсон ва ёрдамлашувнинг ноқислиги Ислом ҳамжиҳатлигининг заифлиги ёки умуман мавжуд эмаслигининг белгисидир. Чунончи, бир бинодаги тош, темир, тахта, қум, цемент ва бошқа моддалар бир-бири билан маҳкам чирмашиб турар экан, бино ҳам мустаҳкам демакдир. Қачонки уларнинг ўзаро боғлиқлигига путур етгудай бўлса, тош, темир, қум бир-биридан ажрала бошласа, у мустаҳкам бино емирилишга юз тутади. Шунга ўхшаб, мўмин кишилар ҳам бир-бирларидан узоқлашсалар, пароканда бўлсалар, ҳамма ўзи билан ўзи овора бўлса, ўша бино сингари вайрон бўлади.
Севимли Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг "Иймон аҳли бир тан, бир жондир" ҳадиси шарифлари ҳам бунга ёрқин далилдир. Бизлар ўзаро жипслашсак, иттифоқ бўлсак, ана шундагина ҳурриятга, шону шарафимизга эришамиз. Аксинча, иймон ва Ислом бирдамлиги зое бўлса, ҳамма ўз нафсини ўйлайверса, ўзгаларга қул-асир бўлиб, озодлик неъматидан маҳрумлигимизча қолаверамиз. Золимлар бизни инсоний ҳудудлардан чиқиб кетишга мажбур килади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадиларки:
"Инсонларга шундай бир замон (охирзамон) келадики, мўмин киши қўйдан ҳам тубанлашади"[2]. Қўй чўпоннинг қўлида қанчалик забун, маҳкум ва ночор бўлса, мўмин киши ҳам иймон ва Исломнинг ҳақиқатини йўқотдими, бас, онгсиз жонивор – қўйга айланади. Шеригини сўйсалар ҳам, парвойи палак, ўтлаб юраверади.
Азиз биродар! Инсоннинг бир аъзосини бирон сабабдан кесмоқчи ёки жарроҳлик қилмоқчи бўлсалар, хасталанган аъзога оғриқни сездирмайдиган игна урилади. Шундан кейин у аъзо танадаги бошқа аъзолардан бутунлай ажралади, ҳеч бир аъзо унга ҳамдардлик билдирмайди ва ниҳоят кесилади. Ушбу аъзолардаги асаб толаларини ўлдириш билан бадан оғриқ сезмайди. Сезги ҳиссининг ўлдирилиши билан маънавиятнинг ўлдирилиши орасида ҳеч фарқ йўқ. Бири модда билан ўлдирилади, иккинчиси руҳий туйғулар орқали.
Аллоҳ таолонинг борлиги ва бирлигига, китобларига, пайғамбарларига, охират кунига, қайта тирилишга, жаннат ва жаҳаннамга, мезонга, сиротга ишонмаслик, Қуръони каримнинг буйруқлари ва Расулуллоҳнинг соллаллоҳу алайҳи васаллам суннати саниййаларига эргашмаслик ёки инкор этиш туфайли банданинг руҳи буткул синади. Иймон ва Ислом тушунчаларини идрок этиш шууридан ҳам маҳрум бўлади. Руҳий-маънавий ҳисси тамоман ўлади. Ана шунда қўли ёки оёғи кесилганда оғриқ сезмайдиган беморга айланади. Аллоҳ сакдасин! Маълум вақтдан сўнг бемор ўзига келади. Оғрикларни ҳис эта бошлайди. Аммо асл руҳиятини йўқотган бечоранинг ўзига келиши, ғафлатни тарк этиб иймонга ёпишиши, ҳаётда кам учрайдиган баъзи беморларнинг ўлимдан қутулиб қолгани кабидир.
Қуръони каримда динсиз, иймонсиз кимсалар энг тубан кимсалар деб сифатланган: "...Кофир кимсалар жаҳаннам ўтида бўлиб, ўша жойда мангу қолурлар! Ана ўшалар энг ёмон махлуқдирлар”. Энди бундай бедин, беиймонларнинг орқасидан эргашганларга нима дейиш кераклигани ўзингиз айтинг?
Мўъмин-мусулмонлар қанчалик тарқоқ, бир-бирларидан қай даража узоқ бўлмасин, улар барибир яквужуддирлар. Бир-бирларининг ёрдамига шошиш, бир-бирларини ҳар тарафлама муҳофаза қилиш барча мусулмонларнинг бўйнидаги вазифадир.
Бир инсоннинг қўли ёки бошқа жойи кесилса, қаттиқ оғрийди. Бу оғриқ, кесилган аъзодаги бирликнинг бузилишидан келиб чиқади. Чунки кесилган аъзо иккига бўлинади. Яра битгунга қадар давом этган оғриқ яранинг битиши ва янгидан бирлашуви натижасида йўқолади. Дарҳакиқат, қувват бирликдадир. Чунки динимизнинг асоси якка эътиқод – тавҳиддир: Ла илаҳа иллаллоҳ, Муҳаммадур расулуллоҳ. Аллоҳ таоло барчамизни бу йўлдан адаштирмасин!
Шайх Муҳаммад Зоҳид Қўтқунинг
“Мўминнинг сифатлари” китобидан
[1] “Рамуз ал-аҳодис” 236/2 ровий ҳазрати Нўъмон ибн Башир (р.а.).
[2] “Жомиъ ас-сағир” 2/178, ровий ҳазрати Анас ибн Молик (р.а.).
«Маҳр» ақди никоҳ ёки эр-хотинлик қилиш баробарида аёл ҳақдор бўладиган нарсанинг исмидир.
Маҳр турли номлар билан номланади. Қуръони каримда унга нисбатан «садоқ», «садақа», «ажр», «фарийза», «ниҳла» исмлари ишлатилган. Бизда маҳрнинг ўрнига «қалин», «сут пули» каби иборалар қўлланади.
Баъзи уламолар: «Маҳрнинг ўнта исми бор», деганлар. Бизда «маҳр» исми машҳур бўлганлиги учун шу исмни қўллашни маъқул кўрдик.
Аллоҳ таоло «Нисо» сурасида қуйидагича марҳамат қилади: «Аёлларга маҳрларини кўнгилдан чиқариб беринг» (4-оят).
Ушбу ояти карима эрга маҳр бериш вожиб эканини англатувчи тўртта ояти каримадан биридир. Ақди никоҳ бўлиши билан маҳр бериш вожиб бўлади, агар қовушмай туриб ажрашадиган бўлсалар ҳам.
Берилганда ҳам, куёв томонидан чин қалбдан чиқариб берилиши талаб этилади ва маҳр келиннинг шахсий мулки бўлади. Бу шаръий ҳукм келинларни ҳурматлаш, тақдирлаш ва эркалашнинг муҳим бир кўринишидир.
Маҳр бериш фарз амал ҳисобланади. Ҳатто шундайки, келин-куёв ўзаро келишиб, иккимиз ҳам розимиз, бу ҳукмга амал қилмай қўяверамиз, дейишга ҳам имконлари йўқ. Агар билимсизлик оқибатида ёки бошқа сабабларга кўра маҳр белгиланмай, никоҳланиб кетган бўлсалар ҳам, кейин барибир маҳр берилиши керак. Ҳаттоки, эр маҳрни беришдан олдин вафот этиб қолса ҳам, меросхўрлари маҳрни адо этишлари лозим бўлади.
Ушбу оятда эр ўзига хотин бўлишга рози бўлган аёлга маҳрни оғриниб эмас, чин кўнгилдан чиқариб бериши лозимлиги уқтирилмоқда ва маҳр келиннинг ўз мулкига айланишига ҳам ишора қилинмоқда.
Аёл маҳрни олганидан кейин нима қилса, ўзи билади. Жумладан, ушбу оятда зикр қилинганидек, эрига қайтариб берса ҳам ўзининг иши.
Агар келин ўз ихтиёри билан рози бўлиб эрининг берган маҳрининг ҳаммасини ёки бир қисмини қайтариб берса, эр уни бемалол олиб, тасарруф қилса бўлаверади.
عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «...فَالْتَمِسْ وَلَوْ خَاتَمًا مِنْ حَدِيدٍ...». رَوَاهُ الْخَمْسَةُ.
Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уйланмоқчи бўлган кишига:
«...Агар бир темир узук бўлса ҳам топ...», – деганлар».
Бешовлари ривоят қилганлар.
Набий алайҳиссалом бирор никоҳни маҳрсиз қўймаганлари собитдир.
Мусулмонларнинг барчаси никоҳ маҳрсиз бўлмаслигига ижмоъ қилганлар.
Маҳрнинг ози ўн дирҳамдир
Ўн дирҳам бир динорга тенг келади. Бу – нисобга етган молнинг йигирмадан бири деганидир. Ушбу маълумотга суяниб, ҳар бир даврдаги маҳрнинг энг оз миқдорини белгилаш осон бўлади. Бунинг учун ўша даврнинг закот нисоби, мазкур миқдорнинг йигирмадан бири аниқланса, энг оз маҳр миқдори чиқади.
عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَا مَهْرَ أَقَلَّ مِنْ عَشْرَةِ دَرَاهِمَ. رَوَاهُ الدَّارَقُطْنِيُّ وَالْبَيْهَقِيُّ.
Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўн дирҳамдан оз маҳр йўқ», дедилар (Дорақутний ва Байҳақий ривоят қилганлар).
Агар ўн дирҳам миқдоридан озни айтган бўлса ҳам, ўн дирҳам миқдорини бериш вожиб бўлади.
Маҳр пул бўлиши шарт эмас. Кийим, тақинчоқ ёки шунга ўхшаш мулк бўладиган ва ҳалол нарса бўлса жоиз. Куёв тараф ўн дирҳам ёки унинг қийматидан оз миқдордаги нарсани маҳр деб айтган бўлса, барибир ўн дирҳам ёки унинг қийматидаги нарсани бериши лозим бўлади.
Агар ундан бошқани айтган бўлса, икковларидан бири вафот этганда ёки саҳиҳ хилват бўлганда аталган нарсани бериш вожиб бўлади.
Яъни, эр тараф келинга ўн дирҳамдан оз бўлган маҳрдан бошқани, ўн дирҳам ёки ундан кўпни маҳрга беришни атаган бўлса, бирлари вафот этган чоғида ёки икковлари саҳиҳ хилватда қолганларидан кейин ўшани бериш вожибга айланади.
Саҳиҳ хилват деганда, ақди никоҳдан кейин эру хотин бир жойда холи қолиб, уларни жинсий алоқадан тўсувчи ҳиссий, шаръий ва табиий монеъликлар бўлмаслиги кўзда тутилади.
Холи жой деганда, ҳамма томони яхши тўсилган, икковларининг изнисиз олдиларига биров кира олмайдиган макон кўзда тутилади.
Ҳиссий монеълик деганда, эр беморлиги туфайли вақтинча жинсий алоқага ярамай турганлиги кўзда тутилади. Шунингдек, аёлнинг фаржида тўсиқ бўлиб, жинсий алоқага монеъ бўлиши ҳам ҳиссий монеъликка киради.
Шаръий монеълик деганда, аёлнинг ҳайзли ёки нифосли бўлиши, иккисидан бири рўзадор ёки эҳромда бўлиши кўзда тутилган.
Табиий монеълик деганда, эр-хотиндан бошқа шахснинг улар билан бирга бўлиши кўзда тутилган.
Ана ўша шартлар тўлиқ бўлиб, саҳиҳ хилват юзага келгандан кейин эрга маҳрни тўлиқ бериш вожиб бўлади, агар хотиннинг айби билан никоҳ бузилса ҳам. Мисол учун, қовушгандан ёки саҳиҳ хилватдан кейин аёл диндан чиқиб, муртад бўлса ҳам, маҳрни тўлиқ олиш ҳаққига эга бўлади.
Шунингдек, аввал ҳам айтиб ўтилганидек, эр‑хотиннинг бирининг ўлими билан ҳам тўлиқ маҳр вожиб бўлади. Ўлим қовушганларидан олдин содир бўладими, кейинми, барибир.
Жинсий олатнинг кесилган бўлиши, жинсий заифлик ва бичилганлик ман қилувчи омил эмас.
Бундай ҳолатларда ҳам келин-куёв ёлғиз қолсалар, саҳиҳ хилват ҳисобланаверади.
Давоми бор...
"Бахтиёр оила" китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 