11 Феврал, 2025, 12 Шаъбон, 1446
11 Феврал, 2025, 12 Шаъбон, 1446
"Мусулмонлар бир жону бир тан кабидирлар. Агар аъзоларидан бирортаси дард чекса, қолган бутун жасади унга бедорлик билан ҳамдард бўлади. Мўмин кишилар ҳам битта вужуд кабидирлар. Агар унинг боши оғриса, ҳамма ёғи оғрийди ва агар кўзи оғриса ҳам унинг ҳамма ёғи дард чекади"[1].
Мусулмон киши танасининг ҳаққи ва эҳтиёжларини адо этгани каби биродарларининг ҳам ҳақ-ҳуқуқларига риоя қилиши керак.
Мўмин-мусулмонлар бир-бирларига раҳму шафқат, марҳамат қилишлари, ёрдам беришлари, уларнинг муштарак вазифаларидан бўлиб, бу ёрдам гуноҳ ишларда эмас, балки ҳақ ва иймон йўлида бўлиши лозим, албатта. Касалларни зиёрат қилиш, мўминларнинг жанозаларида қатнашиш, муҳтож мўминларга имкон қадар ҳиммат қўлини узатиш, хизматчисидан тортиб қўни-қўшни, қавму қариндош, ёру биродарлар, ҳатто ҳайвон ва паррандаларнинг ҳам ҳақларига риоя қилиш – мўмин киши тўла-тўкис бажариши зарур бўлган амаллардандир. Чунончи, танамиздаги ҳар бир аъзонинг ўз вазифаси бор. Агар бир аъзо ишдан чиқса, вужуд салкам яроқсиз ҳолга келади. Бир нечтаси ишдан чиқса-чи? Масалан, кўз кўрмаса, қулоқ эшитмаса, қўл-оёқ ишламай қолса, бу вужуднинг не қиймати бор?
Ҳар бир аъзонинг ўзига яраша вазифаси бўлганлигидан бир-бирининг ўрнини боса олмайди. Биз бу аъзоларнинг қадрига етиб, ҳақларини адо этмоғимиз, шукрини келтирмоғимиз лозим. Кишининг кўзи оғриганида малҳам қўйишга зарурат туғилгани каби, бошқа одамларнинг ҳам ҳаққини адо этиш вазифаси бор. Ҳар бир инсон ўзи масъул бўлган вазифасини бекаму кўст бажариши билан жамиятда уйғунлик пайдо бўлади. Акс ҳолда биргина аъзонинг шикастланиши билан тана заифлашгани каби жамият ҳам мутаносибликни йўқотади, заифлашади.
Инсонлар устида вазифани тўғри бажаришга ҳаракат қилиш иймон ва Исломнинг талабидир. Кексаларни, айниқса ота-онани алоҳида эътибор билан ҳурмат қилиш, кичикларга шафқат, марҳаматини аямаслик, мубоҳ ва гуноҳ бўлмаган хусусларда оқсоқолларга бўйсуниб, ўзаро бирликни сақлаш, ушбу ҳадиснинг талабларидир. Агар жамиятнинг ўзагини ташкил этувчи аъзоларнинг иттифоқи мустаҳкам бўлса, ҳамма бир-бирига инсоний ва биродарлик ёрдам қўлини чўзади, бир-биридан ҳол-аҳвол сўрайди.
Динимизнинг илк даврларида фарзандлар ота ёки она вафот этишини мусибат деб билмас эдилар. Чунки атрофидаги мусулмонлар уларга ёрдам қўлини чўзганлар, лутф-эҳсонлар қилганлар. Улар бу яхшиликларнинг айримларини ҳаёт даврларида, ҳатто ота-оналаридан ҳам кўрмаган эдилар. Мана шу нарса ҳам мусулмонликдаги ўзаро ҳамжиҳатликнинг ёрқин намунасидир.
Ўзаро меҳру муҳаббат, марҳамат, лутфу эҳсон ва ёрдамлашувнинг ноқислиги Ислом ҳамжиҳатлигининг заифлиги ёки умуман мавжуд эмаслигининг белгисидир. Чунончи, бир бинодаги тош, темир, тахта, қум, цемент ва бошқа моддалар бир-бири билан маҳкам чирмашиб турар экан, бино ҳам мустаҳкам демакдир. Қачонки уларнинг ўзаро боғлиқлигига путур етгудай бўлса, тош, темир, қум бир-биридан ажрала бошласа, у мустаҳкам бино емирилишга юз тутади. Шунга ўхшаб, мўмин кишилар ҳам бир-бирларидан узоқлашсалар, пароканда бўлсалар, ҳамма ўзи билан ўзи овора бўлса, ўша бино сингари вайрон бўлади.
Севимли Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг "Иймон аҳли бир тан, бир жондир" ҳадиси шарифлари ҳам бунга ёрқин далилдир. Бизлар ўзаро жипслашсак, иттифоқ бўлсак, ана шундагина ҳурриятга, шону шарафимизга эришамиз. Аксинча, иймон ва Ислом бирдамлиги зое бўлса, ҳамма ўз нафсини ўйлайверса, ўзгаларга қул-асир бўлиб, озодлик неъматидан маҳрумлигимизча қолаверамиз. Золимлар бизни инсоний ҳудудлардан чиқиб кетишга мажбур килади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадиларки:
"Инсонларга шундай бир замон (охирзамон) келадики, мўмин киши қўйдан ҳам тубанлашади"[2]. Қўй чўпоннинг қўлида қанчалик забун, маҳкум ва ночор бўлса, мўмин киши ҳам иймон ва Исломнинг ҳақиқатини йўқотдими, бас, онгсиз жонивор – қўйга айланади. Шеригини сўйсалар ҳам, парвойи палак, ўтлаб юраверади.
Азиз биродар! Инсоннинг бир аъзосини бирон сабабдан кесмоқчи ёки жарроҳлик қилмоқчи бўлсалар, хасталанган аъзога оғриқни сездирмайдиган игна урилади. Шундан кейин у аъзо танадаги бошқа аъзолардан бутунлай ажралади, ҳеч бир аъзо унга ҳамдардлик билдирмайди ва ниҳоят кесилади. Ушбу аъзолардаги асаб толаларини ўлдириш билан бадан оғриқ сезмайди. Сезги ҳиссининг ўлдирилиши билан маънавиятнинг ўлдирилиши орасида ҳеч фарқ йўқ. Бири модда билан ўлдирилади, иккинчиси руҳий туйғулар орқали.
Аллоҳ таолонинг борлиги ва бирлигига, китобларига, пайғамбарларига, охират кунига, қайта тирилишга, жаннат ва жаҳаннамга, мезонга, сиротга ишонмаслик, Қуръони каримнинг буйруқлари ва Расулуллоҳнинг соллаллоҳу алайҳи васаллам суннати саниййаларига эргашмаслик ёки инкор этиш туфайли банданинг руҳи буткул синади. Иймон ва Ислом тушунчаларини идрок этиш шууридан ҳам маҳрум бўлади. Руҳий-маънавий ҳисси тамоман ўлади. Ана шунда қўли ёки оёғи кесилганда оғриқ сезмайдиган беморга айланади. Аллоҳ сакдасин! Маълум вақтдан сўнг бемор ўзига келади. Оғрикларни ҳис эта бошлайди. Аммо асл руҳиятини йўқотган бечоранинг ўзига келиши, ғафлатни тарк этиб иймонга ёпишиши, ҳаётда кам учрайдиган баъзи беморларнинг ўлимдан қутулиб қолгани кабидир.
Қуръони каримда динсиз, иймонсиз кимсалар энг тубан кимсалар деб сифатланган: "...Кофир кимсалар жаҳаннам ўтида бўлиб, ўша жойда мангу қолурлар! Ана ўшалар энг ёмон махлуқдирлар”. Энди бундай бедин, беиймонларнинг орқасидан эргашганларга нима дейиш кераклигани ўзингиз айтинг?
Мўъмин-мусулмонлар қанчалик тарқоқ, бир-бирларидан қай даража узоқ бўлмасин, улар барибир яквужуддирлар. Бир-бирларининг ёрдамига шошиш, бир-бирларини ҳар тарафлама муҳофаза қилиш барча мусулмонларнинг бўйнидаги вазифадир.
Бир инсоннинг қўли ёки бошқа жойи кесилса, қаттиқ оғрийди. Бу оғриқ, кесилган аъзодаги бирликнинг бузилишидан келиб чиқади. Чунки кесилган аъзо иккига бўлинади. Яра битгунга қадар давом этган оғриқ яранинг битиши ва янгидан бирлашуви натижасида йўқолади. Дарҳакиқат, қувват бирликдадир. Чунки динимизнинг асоси якка эътиқод – тавҳиддир: Ла илаҳа иллаллоҳ, Муҳаммадур расулуллоҳ. Аллоҳ таоло барчамизни бу йўлдан адаштирмасин!
Шайх Муҳаммад Зоҳид Қўтқунинг
“Мўминнинг сифатлари” китобидан
[1] “Рамуз ал-аҳодис” 236/2 ровий ҳазрати Нўъмон ибн Башир (р.а.).
[2] “Жомиъ ас-сағир” 2/178, ровий ҳазрати Анас ибн Молик (р.а.).
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Бугунги кунда учраётган муаммоларимиз нималардан иборат эканига эътибор берайлик. Ислом инсонларнинг турмуш тарзига, ҳаётига, риоя қилиб яшайдиган дастурига айланиши учун нима қилиш керак? Исломий илмларни қандай қилиб ёйиш ҳақида ўйлаш керак, бунинг учун мумкин бўлган ҳамма имкониятни, воситаларни ишга солиш керак. Хўш, ҳозирги кунда Қуръон илмларини, тажвид илмларини оммага ёя оляпмизми?
Ҳа, алҳамдулиллаҳ. Биз бундан хурсандмиз, булар энг яхши, энг гўзал илмлар. Лекин ҳар бир мусулмон эркак ва аёлга фарзи айн бўлган илми ҳолни ҳам ёйишимиз шарт. Афсуски, бугунги кунда ундан анча узоқлашиб қолдик. Бундан бошқа илмларни билиш суннат, мустаҳаб ҳисобланади, яъни фарз эмас. Масалан, Урдунда ким динга амал қилмоқчи бўлса, бориб, тажвид ўрганади. Тажвидни ўргатадиган минглаб марказлар бор. Тўрт минг-беш минг атрофида. Лекин фиқҳни ўргатадиган марказлар деярли йўқ. Ҳолбуки, барча мазҳабларнинг иттифоқига кўра, тажвид илмини пухта эгаллаш фарз эмас, суннат, мустаҳаб амал саналади.
Мусулмонлар дуч келаётган муаммо айнан шунда: тўғри қироат қилиш учун тажвид илмларини ўрганади, лекин таҳорат, намоз, рўза фиқҳи, эр-хотинлик муносабатлари фиқҳи, савдо-сотиқ фиқҳи каби илмларни ўрганмайди, чунки энг муҳим илмларни, фарзи айннинг аҳамиятини унутиб қўйяпмиз. Мусулмонларнинг бугунги аҳволга тушиб қолишига сабаб Ислом илмларини, биз юқорида айтиб ўтган илми ҳолни ўрганмай қўйишларидир. Аҳволни ислоҳ қилиш учун бунга катта эътибор беришимиз, бу илмни мусулмонлар орасида ёйишимиз, уларнинг савиясини кўтаришимиз, бунинг учун қилинадиган ишларни чуқур ўйлашимиз керак.
«Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ фақатгина далилдан келиб чиқиб гапирганларига аниқ ишонамиз», деймиз. Ҳолбуки, мазҳабда у кишининг барча фикрларига ҳам суянавермаймиз. Бунинг сабаби нимада?
Бу саволга жавоб шундай: Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ фақат ва фақат далилдан келиб чиқиб гапирганлар. Агар бирор масалада далилсиз гапириб юборганларида, фосиқ бўлиб қолардилар. Лекин нима учун биз у кишининг кўплаб қавлларини қабул қилмаганмиз? Агар кимдир: «Абу Ҳанифанинг барча сўзлари далилларга суянган, деяпсизлар, унда нега «Абу Ҳанифанинг 100 дан 50 фоиз сўзларини қабул қилмаганмиз», дейсизлар?» деса, бу чигалликка шундай жавоб берамиз: «Аввало, Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳнинг бирорта сўзини олмасак, бундан у кишида бу масалада далил бўлмаган, деган гап келиб чиқмайди. Бир масалага фиқҳий ҳукм беришда иккита босқич бўлади: танзир ва татбиқ босқичлари. Танзир – масаланинг назарий жиҳати бўлса, татбиқ уни амалда қўллаш демакдир.
Танзир босқичи шариатда бир масалага ҳукм бериш фақат ва фақат мутлақ ижтиҳод даражасига етган, ўзида мутлақ мужтаҳиднинг барча шартларини мужассам этган, мутлақ мужтаҳиднинг усулларини, яъни ҳукм олиш қоидаларини тўлиқ эгаллаган зотдангина қабул қилинади. Кимки бу шартларни тўла қамраб олмаган, ижтиҳод даражасига етмаган бўлса, унинг гапи эътиборга олинмайди. Шунинг учун ҳозирги кунда замондош одамларнинг Қуръон ва Суннатдан янги ҳукм истинбот қилишга тааллуқли гаплари умуман қийматга эга эмас, чунки улардан бирортаси мутлақ ижтиҳод даражасига чиқа олмаган.
Бу гап менинг даъвоим эмас! Умматнинг тарихига қарасак, биринчи, иккинчи ва учинчи асрларда сон-саноқсиз мутлақ мужтаҳидлар бўлган. Лекин уммат улардан тўрттасининг сўзини олиб, бошқалариникини қабул қилмаган. Албатта, бу умумий гап, тафсилотини кейинроқ айтиб ўтамиз.
Уммат мазкур кўплаб мутлақ мужтаҳидлар орасидан маълум зотларнинг сўзини қабул қилган. Юқорида таъкидлаганимиздек, умумий қилиб айтганда, улар тўрт киши. Уларнинг усуллари, яъни далил олиш қоидалари бошқаларникидан устунроқ, кучлироқ бўлган, улар энг олий ижтиҳод даражасида бўлишган. Уларнинг замонидаги бошқа мужтаҳидларнинг ижтиҳоди уларникидан қуйироқ бўлгани учун уммат уларни қабул қилмаган. Ушбу тўрт имомдан кейин, уламолар айтганидек, имом Табарий роҳимаҳуллоҳдан бошқа ҳеч ким мутлақ ижтиҳодни даъво қилмаган. Аммо Табарийнинг бу даъвосига ҳам рози бўлинмаган, яъни мутлақ мужтаҳидлик даъвоси рад этилган. Буни имом Лакнавий роҳимаҳуллоҳ айтганлар.
Демак, уламолардан фақат имом Табарийгина буни даъво қилганлар. Тўртинчи, бешинчи, олтинчи, еттинчи, саккизинчи асрларда бошқа даъвогарлар йўқ. Тўғри, қишлоқларда, тоғу тошларда туриб, илмсиз бўлса ҳам, нималарнидир даъво қиладиганлар топилган, лекин уларга ҳеч ким эътибор бермаган, сўзини қабул қилмаган. Шундай қилиб, мазкур тўрт мазҳабдан бошқа эътироф қилинадиган, мазҳаб сифатида танилган, амал қилиб келинаётган ва ҳукми юритиладиган мазҳаб йўқ.
«Ҳанафий мазҳабига теран нигоҳ» китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 