12 Феврал, 2025, 13 Шаъбон, 1446
12 Феврал, 2025, 13 Шаъбон, 1446
"Мусулмонлар бир жону бир тан кабидирлар. Агар аъзоларидан бирортаси дард чекса, қолган бутун жасади унга бедорлик билан ҳамдард бўлади. Мўмин кишилар ҳам битта вужуд кабидирлар. Агар унинг боши оғриса, ҳамма ёғи оғрийди ва агар кўзи оғриса ҳам унинг ҳамма ёғи дард чекади"[1].
Мусулмон киши танасининг ҳаққи ва эҳтиёжларини адо этгани каби биродарларининг ҳам ҳақ-ҳуқуқларига риоя қилиши керак.
Мўмин-мусулмонлар бир-бирларига раҳму шафқат, марҳамат қилишлари, ёрдам беришлари, уларнинг муштарак вазифаларидан бўлиб, бу ёрдам гуноҳ ишларда эмас, балки ҳақ ва иймон йўлида бўлиши лозим, албатта. Касалларни зиёрат қилиш, мўминларнинг жанозаларида қатнашиш, муҳтож мўминларга имкон қадар ҳиммат қўлини узатиш, хизматчисидан тортиб қўни-қўшни, қавму қариндош, ёру биродарлар, ҳатто ҳайвон ва паррандаларнинг ҳам ҳақларига риоя қилиш – мўмин киши тўла-тўкис бажариши зарур бўлган амаллардандир. Чунончи, танамиздаги ҳар бир аъзонинг ўз вазифаси бор. Агар бир аъзо ишдан чиқса, вужуд салкам яроқсиз ҳолга келади. Бир нечтаси ишдан чиқса-чи? Масалан, кўз кўрмаса, қулоқ эшитмаса, қўл-оёқ ишламай қолса, бу вужуднинг не қиймати бор?
Ҳар бир аъзонинг ўзига яраша вазифаси бўлганлигидан бир-бирининг ўрнини боса олмайди. Биз бу аъзоларнинг қадрига етиб, ҳақларини адо этмоғимиз, шукрини келтирмоғимиз лозим. Кишининг кўзи оғриганида малҳам қўйишга зарурат туғилгани каби, бошқа одамларнинг ҳам ҳаққини адо этиш вазифаси бор. Ҳар бир инсон ўзи масъул бўлган вазифасини бекаму кўст бажариши билан жамиятда уйғунлик пайдо бўлади. Акс ҳолда биргина аъзонинг шикастланиши билан тана заифлашгани каби жамият ҳам мутаносибликни йўқотади, заифлашади.
Инсонлар устида вазифани тўғри бажаришга ҳаракат қилиш иймон ва Исломнинг талабидир. Кексаларни, айниқса ота-онани алоҳида эътибор билан ҳурмат қилиш, кичикларга шафқат, марҳаматини аямаслик, мубоҳ ва гуноҳ бўлмаган хусусларда оқсоқолларга бўйсуниб, ўзаро бирликни сақлаш, ушбу ҳадиснинг талабларидир. Агар жамиятнинг ўзагини ташкил этувчи аъзоларнинг иттифоқи мустаҳкам бўлса, ҳамма бир-бирига инсоний ва биродарлик ёрдам қўлини чўзади, бир-биридан ҳол-аҳвол сўрайди.
Динимизнинг илк даврларида фарзандлар ота ёки она вафот этишини мусибат деб билмас эдилар. Чунки атрофидаги мусулмонлар уларга ёрдам қўлини чўзганлар, лутф-эҳсонлар қилганлар. Улар бу яхшиликларнинг айримларини ҳаёт даврларида, ҳатто ота-оналаридан ҳам кўрмаган эдилар. Мана шу нарса ҳам мусулмонликдаги ўзаро ҳамжиҳатликнинг ёрқин намунасидир.
Ўзаро меҳру муҳаббат, марҳамат, лутфу эҳсон ва ёрдамлашувнинг ноқислиги Ислом ҳамжиҳатлигининг заифлиги ёки умуман мавжуд эмаслигининг белгисидир. Чунончи, бир бинодаги тош, темир, тахта, қум, цемент ва бошқа моддалар бир-бири билан маҳкам чирмашиб турар экан, бино ҳам мустаҳкам демакдир. Қачонки уларнинг ўзаро боғлиқлигига путур етгудай бўлса, тош, темир, қум бир-биридан ажрала бошласа, у мустаҳкам бино емирилишга юз тутади. Шунга ўхшаб, мўмин кишилар ҳам бир-бирларидан узоқлашсалар, пароканда бўлсалар, ҳамма ўзи билан ўзи овора бўлса, ўша бино сингари вайрон бўлади.
Севимли Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг "Иймон аҳли бир тан, бир жондир" ҳадиси шарифлари ҳам бунга ёрқин далилдир. Бизлар ўзаро жипслашсак, иттифоқ бўлсак, ана шундагина ҳурриятга, шону шарафимизга эришамиз. Аксинча, иймон ва Ислом бирдамлиги зое бўлса, ҳамма ўз нафсини ўйлайверса, ўзгаларга қул-асир бўлиб, озодлик неъматидан маҳрумлигимизча қолаверамиз. Золимлар бизни инсоний ҳудудлардан чиқиб кетишга мажбур килади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадиларки:
"Инсонларга шундай бир замон (охирзамон) келадики, мўмин киши қўйдан ҳам тубанлашади"[2]. Қўй чўпоннинг қўлида қанчалик забун, маҳкум ва ночор бўлса, мўмин киши ҳам иймон ва Исломнинг ҳақиқатини йўқотдими, бас, онгсиз жонивор – қўйга айланади. Шеригини сўйсалар ҳам, парвойи палак, ўтлаб юраверади.
Азиз биродар! Инсоннинг бир аъзосини бирон сабабдан кесмоқчи ёки жарроҳлик қилмоқчи бўлсалар, хасталанган аъзога оғриқни сездирмайдиган игна урилади. Шундан кейин у аъзо танадаги бошқа аъзолардан бутунлай ажралади, ҳеч бир аъзо унга ҳамдардлик билдирмайди ва ниҳоят кесилади. Ушбу аъзолардаги асаб толаларини ўлдириш билан бадан оғриқ сезмайди. Сезги ҳиссининг ўлдирилиши билан маънавиятнинг ўлдирилиши орасида ҳеч фарқ йўқ. Бири модда билан ўлдирилади, иккинчиси руҳий туйғулар орқали.
Аллоҳ таолонинг борлиги ва бирлигига, китобларига, пайғамбарларига, охират кунига, қайта тирилишга, жаннат ва жаҳаннамга, мезонга, сиротга ишонмаслик, Қуръони каримнинг буйруқлари ва Расулуллоҳнинг соллаллоҳу алайҳи васаллам суннати саниййаларига эргашмаслик ёки инкор этиш туфайли банданинг руҳи буткул синади. Иймон ва Ислом тушунчаларини идрок этиш шууридан ҳам маҳрум бўлади. Руҳий-маънавий ҳисси тамоман ўлади. Ана шунда қўли ёки оёғи кесилганда оғриқ сезмайдиган беморга айланади. Аллоҳ сакдасин! Маълум вақтдан сўнг бемор ўзига келади. Оғрикларни ҳис эта бошлайди. Аммо асл руҳиятини йўқотган бечоранинг ўзига келиши, ғафлатни тарк этиб иймонга ёпишиши, ҳаётда кам учрайдиган баъзи беморларнинг ўлимдан қутулиб қолгани кабидир.
Қуръони каримда динсиз, иймонсиз кимсалар энг тубан кимсалар деб сифатланган: "...Кофир кимсалар жаҳаннам ўтида бўлиб, ўша жойда мангу қолурлар! Ана ўшалар энг ёмон махлуқдирлар”. Энди бундай бедин, беиймонларнинг орқасидан эргашганларга нима дейиш кераклигани ўзингиз айтинг?
Мўъмин-мусулмонлар қанчалик тарқоқ, бир-бирларидан қай даража узоқ бўлмасин, улар барибир яквужуддирлар. Бир-бирларининг ёрдамига шошиш, бир-бирларини ҳар тарафлама муҳофаза қилиш барча мусулмонларнинг бўйнидаги вазифадир.
Бир инсоннинг қўли ёки бошқа жойи кесилса, қаттиқ оғрийди. Бу оғриқ, кесилган аъзодаги бирликнинг бузилишидан келиб чиқади. Чунки кесилган аъзо иккига бўлинади. Яра битгунга қадар давом этган оғриқ яранинг битиши ва янгидан бирлашуви натижасида йўқолади. Дарҳакиқат, қувват бирликдадир. Чунки динимизнинг асоси якка эътиқод – тавҳиддир: Ла илаҳа иллаллоҳ, Муҳаммадур расулуллоҳ. Аллоҳ таоло барчамизни бу йўлдан адаштирмасин!
Шайх Муҳаммад Зоҳид Қўтқунинг
“Мўминнинг сифатлари” китобидан
[1] “Рамуз ал-аҳодис” 236/2 ровий ҳазрати Нўъмон ибн Башир (р.а.).
[2] “Жомиъ ас-сағир” 2/178, ровий ҳазрати Анас ибн Молик (р.а.).
Кишининг маърифати юксалгани сари ундаги фаросат нури ҳам кучайиб бораверади. Фаросат – кишида тез ва тўғри фаҳмлай олиш қобилияти, заковат, диддир.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Мўминнинг фаросатидан қўрқинглар. Чунки у Аллоҳнинг нури ила қарайди”, дея марҳамат қилганлар (Имом Термизий ривояти).
Уламоларимиз ушбу ҳадисни шарҳлаб: “Мўминнинг фаросатидан қўрқинг” яъни маъсиятларнинг ошкорасидан ҳам, махфийсидан ҳам сақланинглар. Эҳтимол, мўмин киши қилаётган гуноҳларингизни басират кўзи ила кўриб турар, натижада унинг олдида изза бўласизлар. Чунки комил мўмин сизлар яшираётган нарсага Аллоҳ таоло ато этган қалб кўзи билан назар солади ва ҳақиқатни ҳис этади”, дейишган.
“Туҳфатул олий” китобида фаросат уч хил – иймоний, риёзий ва халқий бўлиши таъкидланган.
Иймоний фаросат – банда қалбига Аллоҳ таоло солган нуридир. Ушбу фаросат иймон қувватига кўра турлича бўлиб, иймон қанчалик кучли бўлса, фаросат ҳам шунча ўткир бўлади. Уламолар бунга мисол қилиб, Усмон розияллоҳу анҳунинг ҳаётида содир бўлган воқеани келтирадилар.
Бир киши ҳазрат Усмон розияллоҳу анҳунинг ҳузурига келаётиб, йўлда бир номаҳрам аёлга қараб қўйди. Ҳазрат Усмон:
– Бирингиз кўзларидаги гуноҳ асорати билан кириб келмоқда, – деди. Ҳалиги киши ҳайрат-ла:
– Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан кейин ҳам ваҳий борми?! – дея ғалати аҳволга тушиб қолди. Усмон розияллоҳу анҳу:
– Йўқ, лекин содиқ фаросат бор, – дедилар.
Риёзий фаросат – тўйиб таом емаслик, бедорлик ва ақлий машғулотлар билан кўп шуғулланиш орқали ҳосил бўлиб, нарсаларнинг ҳақиқатини англаш тўғрисидаги маълум бир тушунча юзага келади. Ушбу фаросат фақат мўмин кишига хос эмас, балки мазкур риёзатларни чеккан бошқа инсонларда ҳам бўлиши мумкин. Чунки бу фаросат иймонга ҳам, валийликка ҳам далолат қилмайди. Шунингдек, фақат хақиқатни ҳам, тўғри йўлни ҳам кўрсатиб бермайди.
Халқий фаросат – Аллоҳ таолонинг ҳикмати тақозо қилган нарсалардан хулоса чиқариш истеъдоди.
Абдулхолиқ Ғиждувоний ҳазратлари шогирдларига дарс бериб турганида мажлисга бир йигит кириб келади-да, илтифотсизлик билан: “Мўминнинг фаросатидан қўрқинг. Чунки у Аллоҳнинг нури билан қарайди”, деган ҳадиснинг мазмунини сўрайди. Абдулхолиқ Ғиждувоний ҳазратлари унга: “Бу ҳадиснинг маъноси шуки, бўйнингдаги хочни ечгайсан”, дейди. У хочи борлигини инкор қилди. Шунда устознинг ишораси билан шогирдлар унинг тўнини ечишганда, хочи кўриниб қолади ва сири фош бўлади. У мазкур ҳадиснинг исботини кўргани боис иймонга келиб, Исломни қабул қилади.
Имом Шофеъий ва Имом Муҳаммад ибн Ҳасан раҳимаҳумаллоҳ Масжиди Ҳарамда ўтиришса, бир нотаниш киши масжидга кириб келди. Шунда Имом Муҳаммад унинг юриши ва ўзини тутишига қараб: “Бу одам дурадгор бўлса керак”, деди. Имом Шофеъий эса: “Менимча, бу одам темирчи-ёв”, деди. Шунда ўша одамни ўзидан сўралган эди: “Мен аввал темирчи эдим, айни пайтда дурадгорлик қилмоқдаман”, деб жавоб беради (“Рисолатул Қушайрия”). Яъни, ҳар икки олим ҳам фаросатларининг ўткирлигидан нотаниш кишининг касбини аниқ топа олишган.
Шунингдек, улуғларнинг мақоми ва эҳтиромини ўз ўрнига қўя олиш ҳам кишининг фаросатидан саналади. Масалан, бир киши Аббос ибн Абдулмутталиб розияллоҳу анҳудан: “Сиз каттамисиз ёки Расулуллоҳми?” деб сўради. Шунда у зот: “У зот мендан катталар, лекин мен у зотдан аввалроқ туғилганман”, – деб жавоб берган.
Киши суҳбатдошига малол келмайдиган тарзда таълим бериши ҳам фаросатдир. Масалан, бир киши Абдуллоҳ ибн Муборак раҳимаҳуллоҳнинг олдида акса урди ва суннатга мувофиқ ҳамд айтмади. Шунда Абдуллоҳ ибн Муборак одоб билан ўша одамдан савол сўровчи талабадек: “Тақсир, киши акса урганда суннатга кўра нима дейди?” деб сўради. Ҳалиги одам: “Алҳамдулиллаҳ”, деди. Шунда у зот: “Ярҳамукаллоҳ” дея жавоб қайтарди.
Фаросатни зиёда қилиш учун ҳар ишда динимизга амал қилиш зарур. Ибн Шужоъ Кирмоний раҳимаҳуллоҳ бундай дейди: “Ким зоҳирини суннатга эргашиш билан, ботинини Аллоҳнинг муроқабаси (назоратини ёдда сақлаши) билан обод қилса, кўзини ҳаромдан тўсса, нафсини ортиқча истакларидан тийса, ҳалол луқмага одатланса, фаросати ўткирлашади” (“Ҳилятул авлиё”).
Бугунги кунда фарзандларимизнинг таълим-тарбиясига, уларнинг юксак фаросат соҳиблари бўлиб камол топишларига ҳар қачонгидан кўра кўпроқ эътибор қаратишимиз даркор. Бунинг учун, аввало, ўзимиз ҳам, фарзандларимиз ҳам китоб мутолаасига одатланишимиз, илм-маърифат эгаллаш ҳаракатида бўлишимиз лозим. Зеро, Имом Абу Ҳомид Ғаззолий: “Илмнинг кўпайиши, маърифатнинг кенгайиши – тафаккур мевасидир”, деган.
Ғуломиддин ХОЛБОЕВ,
ЎзМИ Фатво маркази директор ўринбосари
"Ҳидоят" журнали 2-сонидан.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа