12 Феврал, 2025, 13 Шаъбон, 1446
12 Феврал, 2025, 13 Шаъбон, 1446
Нега ёлғон гапирамиз?
Маълумки, ёлғон гапириш Динимизда оғир гуноҳлардан деб эълон қилинган. Ёлғон араб тилида «кизб» дейилади ва луғатда ростнинг тескарисини англатади. Ёлғон гапириш гуноҳ бўлгани учун уни гапирган одамнинг қалбига қора доғ тушади. Яна ёлғон гапирса, яна тушади. Агар киши ёлғонни тўхтовсиз гапираверса, қалбини қора доғ қоплаб олиб, кейин гуноҳ қилса, ўша гуноҳ бурнига пашша қўнганчалик таъсир қилмайдиган бўлиб қолади. Бундан ташқари у “каззоб” деб ёзиб қўйилади. Гуноҳ қалбни ўраб олиши ҳақида Аллоҳ таоло бундай деган:
كَلَّا بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِم مَّا كَانُوا يَكْسِبُونَ
“Йўқ! Уларнинг қилган касблари қалбларига моғор бўлиб ўрнашиб қолган, холос” (Мутоффифун сураси, 14-оят).
Хўш, ёлғонни ким гапиради?
Аллоҳ таоло ёлғон гапни кимлар гапиришини, кимлар тўқишини баён қилиб шундай марҳамат қилган:
إِنَّمَا يَفْتَرِي الْكَذِبَ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِ اللّهِ وَأُوْلـئِكَ هُمُ الْكَاذِبُونَ
“Ёлғонни фақат Аллоҳнинг оятларига иймон келтирмайдиганларгина тўқирлар. Ана ўшалар ўзлари ёлғончилардир” (Наҳл сураси, 105-оят).
Бу оятда Аллоҳнинг оятларига иймон келтирмайдиган кишиларгина ёлғон гап тўқишлари баён этилмоқда. Ёлғон гапираётган кишилар бу ҳақида ўйлаб кўрсинлар, кўзларини очсинлар!
Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қачонки бир банда ёлғон гапирса, фаришта у гапнинг сассиқлиги учун у бандадан бир мил масофага узоқлашади”, дедилар.
Тасаввур қилинг, кишини муҳофаза қилиб турадиган, ундан ҳеч ажралмайдиган фаришталар ёлғончидан узоқлашар эканлар. Бу жуда қўрқинчли ҳолат. Бошқача қилиб айтганда, ёлғончининг фариштаси бўлмайди.
Аллоҳ таоло яна бир оятда бундай деб марҳамат қилган:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَكُونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ
“Эй иймон келтирганлар, Аллоҳга тақво қилинглар ва содиқлар ила бирга бўлинглар” (Тавба сураси, 119-оят).
Демак, инсон нафақат ўзи ёлғон гапирмаслиги керак, балки унинг дўсту улфатлари ҳам ростгўй кишилар бўлиши керак. Чунки, суҳбатдошнинг, атрофдаги муҳитнинг таъсири бор бўлиб, ёлғончилар даврасида ёлғон гапиришга мойиллик кучли бўлади. Ростгўйлар билан бирга юрганда эса, инсон ростгўй бўлиб боради, мабодо ёлғон гапирса ҳам, ростгўй дўстлари дарҳол уни ислоҳ қилишга уринадилар.
Инсон нима учун ёлғон гапиради?
Бошқаларга озор бермаслик учун.
Баъзида инсон яқинларининг дилини оғритмаслик, оғриқли ҳақиқатни айтмаслик учун уларга ёлғон гапиради.
Бошқаларнинг эътиборини жалб этиш учун.
Киши одамларнинг эътиборларини ўзига қаратиш, барчанинг диққат марказида бўлиш учун ўзи ҳақида ёлғон сўзлар ишлатади.
Мақтаниш, фахрланиш учун.
Баъзида инсон ўзини илмли, обрўли қилиб кўрсатиш, заковати ўткирлигини намоён этиш ва бошқа ютуқлари борлигини барчага билдириш учун ёлғон аралаштириб гапиради.
Фойдани жалб қилиш учун.
Ўзининг ишончли, вафодор, омонатдор киши эканлигини урғулаш ва шу орқали одамларнинг ишончига кириш, улардан бирор нарса олиш илинжида ёлғон гапиради.
Бошқалар билан ҳамфикр эканини билдириш учун.
Баъзан инсон суҳбатдошининг гаплари ва қарорларига ҳамфикр бўлмаса ҳам, у билан адоватга бормаслик ёки ундан бирор нарса тамаъ қилиб, “Гапларингиз тўғри, мен ҳам сизнинг фикрингизга қўшиламан” деб ёлғон гапиради. Аслида ичида унинг гапларига қўшилмаётган бўлади.
Ўч олиш учун.
Баъзида инсон душманидан ўч олиш мақсадида уни ёмонловчи, обрўсини туширувчи, одамлар қалбида унга бўлган ишончни сўндирувчи ёлғон гапларни гапиради.
Ўзидан озорни узоқлаштириш учун.
Баъзида киши рост гапирса, ўзига қандайдир зиён етишидан қўрқиб, ўша ўринда ёлғон ишлатади.
Одатланиб қолгани учун.
Баъзи одамлар ёлғон гапиришга одатланиб қолганлари учун умумий ҳолатларда ҳам ёлғон гапирадилар.
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Мунофиқнинг белгиси учта: гапирса, ёлғон сўзлайди, ваъда қилса, хилоф қилади ва омонат ишониб топширилса, унга хиёнат қилади”.
Демак, ёлғон гапирган одам мунофиқликнинг учдан бирини қилган бўлади.
Имом Аҳмад ибн Ҳанбал Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан қилган ривоятда Пайғамбаримиз саллоллоҳу алайҳи васаллам: “Ким бир гўдак болага “мана буни ол” деса-ю, ҳеч нарса бермаса, у одам ёлғончи бўлади”, дейдилар.
Фарзандларимизга бирор нарса ваъда қилаётганимизда шу ҳадис эсимизда турсин! Бирор нарса олиб келаман дедикми, ўшани, албатта, олиб келишимиз керак. Акс ҳолда биз ёлғончи бўламиз.
Ёлғон гапириш оқибатлари
Аллоҳ таоло барчамизни ёлғон гапиришдан ва ёлғончиларга шерик бўлишдан асрасин!
Интернет маълумотлари асосида Нозимжон Ҳошимжон тайёрлади
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Бугунги кунда учраётган муаммоларимиз нималардан иборат эканига эътибор берайлик. Ислом инсонларнинг турмуш тарзига, ҳаётига, риоя қилиб яшайдиган дастурига айланиши учун нима қилиш керак? Исломий илмларни қандай қилиб ёйиш ҳақида ўйлаш керак, бунинг учун мумкин бўлган ҳамма имкониятни, воситаларни ишга солиш керак. Хўш, ҳозирги кунда Қуръон илмларини, тажвид илмларини оммага ёя оляпмизми?
Ҳа, алҳамдулиллаҳ. Биз бундан хурсандмиз, булар энг яхши, энг гўзал илмлар. Лекин ҳар бир мусулмон эркак ва аёлга фарзи айн бўлган илми ҳолни ҳам ёйишимиз шарт. Афсуски, бугунги кунда ундан анча узоқлашиб қолдик. Бундан бошқа илмларни билиш суннат, мустаҳаб ҳисобланади, яъни фарз эмас. Масалан, Урдунда ким динга амал қилмоқчи бўлса, бориб, тажвид ўрганади. Тажвидни ўргатадиган минглаб марказлар бор. Тўрт минг-беш минг атрофида. Лекин фиқҳни ўргатадиган марказлар деярли йўқ. Ҳолбуки, барча мазҳабларнинг иттифоқига кўра, тажвид илмини пухта эгаллаш фарз эмас, суннат, мустаҳаб амал саналади.
Мусулмонлар дуч келаётган муаммо айнан шунда: тўғри қироат қилиш учун тажвид илмларини ўрганади, лекин таҳорат, намоз, рўза фиқҳи, эр-хотинлик муносабатлари фиқҳи, савдо-сотиқ фиқҳи каби илмларни ўрганмайди, чунки энг муҳим илмларни, фарзи айннинг аҳамиятини унутиб қўйяпмиз. Мусулмонларнинг бугунги аҳволга тушиб қолишига сабаб Ислом илмларини, биз юқорида айтиб ўтган илми ҳолни ўрганмай қўйишларидир. Аҳволни ислоҳ қилиш учун бунга катта эътибор беришимиз, бу илмни мусулмонлар орасида ёйишимиз, уларнинг савиясини кўтаришимиз, бунинг учун қилинадиган ишларни чуқур ўйлашимиз керак.
«Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ фақатгина далилдан келиб чиқиб гапирганларига аниқ ишонамиз», деймиз. Ҳолбуки, мазҳабда у кишининг барча фикрларига ҳам суянавермаймиз. Бунинг сабаби нимада?
Бу саволга жавоб шундай: Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ фақат ва фақат далилдан келиб чиқиб гапирганлар. Агар бирор масалада далилсиз гапириб юборганларида, фосиқ бўлиб қолардилар. Лекин нима учун биз у кишининг кўплаб қавлларини қабул қилмаганмиз? Агар кимдир: «Абу Ҳанифанинг барча сўзлари далилларга суянган, деяпсизлар, унда нега «Абу Ҳанифанинг 100 дан 50 фоиз сўзларини қабул қилмаганмиз», дейсизлар?» деса, бу чигалликка шундай жавоб берамиз: «Аввало, Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳнинг бирорта сўзини олмасак, бундан у кишида бу масалада далил бўлмаган, деган гап келиб чиқмайди. Бир масалага фиқҳий ҳукм беришда иккита босқич бўлади: танзир ва татбиқ босқичлари. Танзир – масаланинг назарий жиҳати бўлса, татбиқ уни амалда қўллаш демакдир.
Танзир босқичи шариатда бир масалага ҳукм бериш фақат ва фақат мутлақ ижтиҳод даражасига етган, ўзида мутлақ мужтаҳиднинг барча шартларини мужассам этган, мутлақ мужтаҳиднинг усулларини, яъни ҳукм олиш қоидаларини тўлиқ эгаллаган зотдангина қабул қилинади. Кимки бу шартларни тўла қамраб олмаган, ижтиҳод даражасига етмаган бўлса, унинг гапи эътиборга олинмайди. Шунинг учун ҳозирги кунда замондош одамларнинг Қуръон ва Суннатдан янги ҳукм истинбот қилишга тааллуқли гаплари умуман қийматга эга эмас, чунки улардан бирортаси мутлақ ижтиҳод даражасига чиқа олмаган.
Бу гап менинг даъвоим эмас! Умматнинг тарихига қарасак, биринчи, иккинчи ва учинчи асрларда сон-саноқсиз мутлақ мужтаҳидлар бўлган. Лекин уммат улардан тўрттасининг сўзини олиб, бошқалариникини қабул қилмаган. Албатта, бу умумий гап, тафсилотини кейинроқ айтиб ўтамиз.
Уммат мазкур кўплаб мутлақ мужтаҳидлар орасидан маълум зотларнинг сўзини қабул қилган. Юқорида таъкидлаганимиздек, умумий қилиб айтганда, улар тўрт киши. Уларнинг усуллари, яъни далил олиш қоидалари бошқаларникидан устунроқ, кучлироқ бўлган, улар энг олий ижтиҳод даражасида бўлишган. Уларнинг замонидаги бошқа мужтаҳидларнинг ижтиҳоди уларникидан қуйироқ бўлгани учун уммат уларни қабул қилмаган. Ушбу тўрт имомдан кейин, уламолар айтганидек, имом Табарий роҳимаҳуллоҳдан бошқа ҳеч ким мутлақ ижтиҳодни даъво қилмаган. Аммо Табарийнинг бу даъвосига ҳам рози бўлинмаган, яъни мутлақ мужтаҳидлик даъвоси рад этилган. Буни имом Лакнавий роҳимаҳуллоҳ айтганлар.
Демак, уламолардан фақат имом Табарийгина буни даъво қилганлар. Тўртинчи, бешинчи, олтинчи, еттинчи, саккизинчи асрларда бошқа даъвогарлар йўқ. Тўғри, қишлоқларда, тоғу тошларда туриб, илмсиз бўлса ҳам, нималарнидир даъво қиладиганлар топилган, лекин уларга ҳеч ким эътибор бермаган, сўзини қабул қилмаган. Шундай қилиб, мазкур тўрт мазҳабдан бошқа эътироф қилинадиган, мазҳаб сифатида танилган, амал қилиб келинаётган ва ҳукми юритиладиган мазҳаб йўқ.
«Ҳанафий мазҳабига теран нигоҳ» китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 