17 Июн, 2025, 21 Зулҳижжа, 1446
17 Июн, 2025, 21 Зулҳижжа, 1446
Ҳеч бир инсон ўзини нодонлик ва жоҳилликда айблашларига чидаб тура олмайди. Аммо, қилаётган ишлари уларнинг ким эканни кўрсатиб туради. Ундай инсонлар учун атрофдагилар ойна бўлиши ҳамда ўзларига хулоса чиқариши лозим.
Шу кунларда ижтимоий тармоқларда Хоразм вилоятининг Урганч шаҳрида бир гуруҳ ёшлар ўртасидаги баҳсдан сўнг йигитлардан бирига бензин қуйиб, ёқиб юборилгани ва у ўзини сувга отгани ҳақидаги видеони такрор ва такрор намойиш этилмоқда. Мазкур лавҳаларни кўрган томошабинларнинг баъзилари ҳайратланиб, мириқиб кулса, соғлом, ақли расо одамлар эса бу “шоввозларни” руҳан хастага чиқаришмоқда. Воқеликни таҳлил қилиш ва кимнидир қоралашдан аввал мазкур ҳолатнинг тавсифига тўхталиш мақсадга мувофиқдир. Хоразм вилояти Ички ишлар бошқармаси ушбу ҳолат юзасидан берган маълумотига кўра, ушбу шахсларнинг барчаси (тўрт нафар) Хоразм вилоятида яшайди, улардан бири 1992 йилда, қолган уч нафари эса 1999 йилда туғилган. Видеода қайд этилган ҳолат 18 июнь куни Урганч шаҳридан оқиб ўтувчи Шовот канали устидаги пиёдалар ўтиш кўпригида содир бўлган.
Танасида ёниб турган олов билан сувга сакраган шахс 19 июнь куни шифохонага мурожаат қилган, унга «оловдан чап қўл елка, бўйин, иккала курак ва бел соҳалари I-II-IIIА даражали термик куйиш. С-20%. Куйиш касаллиги, куйиш шоки ўрта оғир даражаси» ташхиси қўйилиб, тиббий ёрдам кўрсатилган.
Аввало, келтирилган манбалар воқеа бир гуруҳ ўсмир ёшларнинг гаров ўйнашидан бошланганлигини таъкидламоқда. Яъни, ҳодиса қаҳрамони танишлари билан устига бензин қуйилган ҳолда кўприкдан сувга сакраш хусусида гаров боғлаган.
Ислом динимизда гаров боғлаб ўйнаш тақиқланган ва у қимор сифатида таъкидланади. Аллоҳ таоло Қуръони Каримда қиморни ёмонлаб шундай марҳамат қилади: “Сендан хамр ва қимор ҳақида сўрарлар. Сен: “Иккисида катта гуноҳ ва кишилар учун манфаат бор ва гуноҳлари нафларидан каттадир”, деб айт (Бақара сураси, 129).
Яна бир оятда Аллоҳ таоло айтади: “Эй имон келтирганлар! Албатта, май (маст қилувчи ичимликлар), қимор, бут-санамлар ва (фол очадиган) чўплар шайтоннинг ишидан иборат ифлосликдирки, ундан четланингиз! Шояд (шунда) нажот топсангиз” (Моида сураси, 90-оят).
Юқоридаги оятлар орқали Аллоҳ таоло қимор ҳаром экани ва нақадар ёмон иш эканини очиқ ойдин баён этмоқда. Кишиларнинг гаров боғлаб баҳслашишлари ҳам қимордан ўзга нарса эмас. Айни шижоатга тўла даврда, билим олиб келажагини қурадиган ёшлар дунёси ва дини учун ҳеч қандай манфаати йўқ аксинча жони ва молига зарар берувчи, Аллоҳ таолонинг ғазабига дучор қилувчи амаллар билан шуғулланаётгани кишини ўйга толдиради.
Баланд кўприкда яланғоч ҳолатда турган йигит, дўстлари томонидан устига бензин қуйилиши ва олов ёқилишига мамнунлик ва кибр ила розилик билдириши унинг тарбиясида улкан нуқсон борлигини ҳамда насиҳатга муҳтож эканидан дарак бермоқда. Унинг устига бензин қуйган ва олов ёққанлар эса разилликдан бошқа иш қилаётгани йўқ.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда инсоннинг шаънини баён қилиб: “Биз одамзотни азизу мукаррам қилиб яратдик ҳамда уларни сувда ҳам, қуруқликда ҳам юрадиган қилиб қўйдик. Уларга ҳалол-пок нарсалардан ризқ ато этиб, уларни бошқа ҳамма махлуқотдан афзал этдик”- деб марҳамат қилган (Ал-Исро сураси, 70-оят).
Мазкур оят инсоннинг қадру қиймати нечоғли баланд эканини очиқ ойдин кўрсатади. Парвардигор одамзотга шунчалик мурувват кўрсатган экан, инсон бу неъматнинг қадрига етмоғи, унинг шукрини адо этмоғи, қолаверса ўша мақом ва даражага мос тарзда ҳаёт кечирмоғи лозим бўлади. Бугун оила, таълим даргоҳи ва жамият фарзандларимизга ўзининг ким эканини ва юқоридаги оятнинг моҳиятини етарлича тушунтира олмаётгандек гўё.
Ҳаёт инсон учун берилган энг қадрли омонатдир. Шунингдек, у Аллоҳ таоло томонидан инсонга топширилган имконият ва масъулиятдир. Инсон бу неъматни асраб авайлаши, унга хиёнат қилмаслиги лозим, акс ҳолда энг оғир жиноятга қўл урган, ўз зиммасига катта гуноҳ орттирган бўлади. Қуръони каримда инсонни ўзининг яшаш ҳуқуқига тажовуз қилишидан ман этилиб: “Ўз қўлингиз билан ўзингизни ҳалокатга ташламангизлар”- дейилган (Бақарасураси, 195-оят).
Ўзларининг қилаётган ишларидан завқланиб “қаҳрамонлик” қилаётган бу ёшларнинг оқибатни ўйламаслиги, хурмача қилиқлари фожеа билан тугаши мумкинлини англамасликлари ҳам буларда диний-маърифий, маънавий-аҳлоқий тушунчалар йўқлигидан дарак беради. Агар шу ишлари натижасида бирлари ҳалок бўлса, Аллоҳ таоло қайтарган ишни бажарган, ўзини ўз қўли билан ҳалокатга ташлаган бўлади.
Масаланинг яна бир нозик томони бор. Ҳали ҳаёт ташвишларини татиб кўрмаган, умрининг энг ғанимат дамларида инсон ақлига сиғмайдиган ишлар билан шуғулланаётган бу ёшларга нима керак? Жавоб эса барчамизни ташвишга солади. Уларга машҳурлик, ижтимоий тармоқлардаги “лайк” (ёқди) ва эътироф керак. Энг аянчли томони, шу видеони тарқатиб ўз канали ва гуруҳи обуначиларини кўпайтирмоқчи бўлган “блоггер” ва “админ”лар ҳам етарлича топилади.
Айни дамда биз ёзган мақола ёҳуд насиҳатомуз фикрларни “қаҳрамон”ларимиз ўқимаслиги ёки эътибор бермасликлари мумкин. Аммо, ўзгалар бундан хулоса чиқариши шарт. Шу ишни оддий ҳол тарзида қабул қилиш, эътиборсизлик ҳаммамиз учун улкан ташвиш ва мусибатга айланиши ҳеч гап эмас. Мазкур ҳолатдан етарлича хулоса чиқармаслик бугун Хоразмда рўй берган воқеа эртага бошқа жойда рўй бермаслигига ҳеч кафолат бермайди. Фақат ҳодисанинг шакли ва тури ўзгариши мумкин. Ёшлардаги “лайк” талвасаси, машҳурлик ва эътирофга кўр-кўрона, нодонлик ила интилиш ва бу йўлда ҳар қандай қабиҳ ишдан тап тортмаслик хавотирлидир.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Аннотация: Мазкур мақолада мўғуллар истилоси даврида яшаган, ҳанафий фиқҳ ва мотуридий ақида йўналишининг етук вакилларидан бири бўлган аллома Абул Баракот ан-Насафийнинг илмий мероси ўрганилади. Унинг калом, фиқҳ ва тафсир соҳаларига оид муҳим асарлари, хусусан “Мадорик ат-Танзил ва Ҳақоиқ ат-Таъвил” номли тафсири алоҳида таҳлил қилинади. Ушбу тафсир асари ҳанафийлик ва аҳли сунна таълимотига асосланган бўлиб, унда Замахшарийнинг “Кашшоф” ва Байзовий тафсирларидан танлаб олинган жиҳатлар, аммо мўтазилий ёндашувлардан ҳоли услуб қўлланилган.
Муаллиф Қуръон оятларини фиқҳий, тилшунослик ва каломий жиҳатдан изоҳлаб, тафсирни мўътадил, ихчам, исроилийлардан пок ва илмий ёндашувга асосланган ҳолда ёзган. Шунингдек, мақолада Абул Баракот Насафийнинг бошқа машҳур асарлари ва уламолар томонидан берилган таърифлар ҳам баён этилган. Бу мақола тафсир илми ривожига қўшилган бой илмий меросни очиб бериш баробарида, ҳанафий тафсир мактабининг ўзига хос жиҳатларини ҳам ёритади.
Калит сўзлар: Абул Баракот ан-Насафий, Мадорик ат-Танзил, Тафсир ан-Насафий, ҳанафий мазҳаби, мотуридий ақида, тафсир илми, Кашшоф, Байзовий, аҳли сунна вал жамоа, фиқҳ, калом, Қуръон тафсири, мўғуллар даври, исроилият, қироатлар, тафсир услуби.
Насафдан етишиб чиққан улуғ олимлардан бири Абул Баракот Насафий ўзининг тафсир, фиқҳ, ақида соҳаларига оид асарлари билан машҳур бўлган. У туғилиб, яшаган пайт мўгуллар ҳукмронлиги даври бўлганлиги учун Мовароуннаҳрда илмий, маданий ва иқтисодий ҳолат таназзулга тушиб қолган эди. Шундай бўлишига қарамасдан Абул Баракот Насафий каби фидоий олимлар илмни жонлантиришга ва қайта тиклашга ҳаракат қилганлар. Абул Баракот Насафийнинг турли соҳалардаги асарлари;
“Ал-Мусаффо фи шарҳ ал-манзума ан-Насафия” (“ан-Насафий назмининг мусаффо шарҳи ”) – илми каломга оид;
“Ал-Мустасфо фи шарҳ ал-фиқҳ ан-нофи” (“Танланган фойдали фиқҳ шарҳи”) – ислом ҳуқуқшунослигига оид;
“Умдат ал-ақоид” (“Ақидалар асоси”) – калом илмига оид.
Абул Баракот Насафийнинг тафсир илми бўйича аҳли илм орасида “Тафсир ан-Насафий” номи билан машҳур бўлган ва ҳанафий мазҳабига мувофиқ битилган “Мадорик ат-танзил ва ҳақоиқ ат-таъвил” (Қуръон маънолари ва таъвил ҳақиқатлари) китоби бошқа асарлар орасида энг қимматлиларидан бири десак, ҳеч ҳам муболаға бўлмайди. Чунки бошқа тафсир китоблари орасида катта шуҳрат қозонган “Тафсир ан-Насафий” китоби дунё бўйича энг кенг тарқалган ҳанафий мазҳабига биноан ёзилган, ундаги оятлар айнан мотуридия таълимотига биноан баён этилиб, ўша даврнинг илм марказлари Бухоро ва Самарқанднинг олимлари фикрлари билан бойитилгандир. Бу асарни ёзишда Насафий Замахшарийнинг “ал-Кашшоф ан ҳақоиқи-т танзил”, Байзовийнинг “Анворут-танзил ва асрорут-таъвил” ва бошқа тафсирлардан фойдаланган.
Аллома Лакнавий Абул Баракот Насафий 1310 йилда Бағдодга келгани, мударрислик қилгани ва шу ерда вафот қилганлини айтиб ўтган. 1310 йили раби ал-аввал ойининг жума куни кечаси Бағдодда вафот этган ҳамда Исфаҳон яқинидаги Изаж шаҳрида (Хузистон ва Исфаҳон оралиғида) дафн қилинган.
Қуйида ушбу буюк имом ҳақида баъзи уламоларнинг фикрлари келтирамиз: Имом Лакнавий уни шундай таърифлаган: “Комил имом, замонасининг зийрак олимларидан, фиқҳда асосий манбаларга амал қилган, ҳадис ва унинг маъноларида етук олим".
Имом Ибн Ҳажар уни “дунёнинг алломаси” деб атаган.
Ибн Камол Паша унинг юксак илмий мақоми ҳақида шундай деган: “У мутақаддим фақиҳлар ва муҳаққиқлар қаторида юқори мавқега эга бўлиб, заиф ва мавзуʼ ҳадисларни ўз асарларида келтирмаган, балки мустаҳкам далилларга таянган”.
Шунингдек, у шундай деган: “Ижтиҳод эшиги у киши билан ёпилган, ундан кейин ҳеч бир мазҳабда янги мужтаҳид келмаган”.
Абул Баракот Насафийнинг бир қатор асарлари Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институтида сақланади.
Насафий тафсири таърифи ва муаллифининг ундаги услуби.
Бу тафсирни Имом Насафий роҳимаҳуллоҳ “Тафсирул Байзовий” ва Замахшарийнинг “Кашшоф” тафсирлаидан мухтасар қилиб олган. Лекин у Кашшофдаги мўтазила эътиқодидаги фикрларни ташлаб, Аҳли сунна вал Жамоа мазҳабига кўра таълиф қилган. Бу тафсир узун тафсирлар билан қисқа тафсирлар орасидаги ўртача тафсирдир. Бу тафсирда Имом Насафий роҳимаҳуллоҳ қироат ва таркиб қоидалари ўртасидаги важҳларни жамлаган. Бунга Кашшофда келган балоғат қоидалари ва яширин нозик маъноларни кашф этишдан иборат бўлган бир қанча нарсаларни ҳам киритган.
Шу билан бирга, Замахшарий ўз тафсирида қўллаган савол ва жавобларни ҳам келтирган. Лекин имом Насафий раҳматуллоҳи алайҳ ўзининг бу тафсирида оятларни асос қилиб олган. Шунинг учун “Кашшоф”нинг соҳиби сураларнинг фазилати ҳақида мавзуʼ ҳадисларни келтирганидек у киши мавзуʼ ҳадисларни келтирмаган.
Имом Насафий роҳимаҳуллоҳ грамматик қоидаларга чуқур кирмай, балки енгил тўхталиб ўтган. Мутавотир етти қироатни лозим тутиб, ҳар бир қироатни ўз қорисига нисбатини берган. Ҳукм оятларнинг тафсирида фиқҳий мазҳабларга қисқача тўхталиб ўтган. Ҳар бир мазҳаб келтирган фикрларни қисқача баён қилиб, асосан, кўпинча ўзининг ҳанафий мазҳабини қўллаб-қувватлаган. Мазҳабига мухолиф келганларга раддиялар берган. Бу тафсирда Исроилиёт ривоятларининг зикри камдан-кам учрайди. Шунда ҳам бундай ривоятларни келтириб туриб, сўнгра рад қилади.
Дарҳақиқат, имом Насафий роҳимаҳуллоҳ ўз тафсирининг аввалида қисқа бир иборани келтириб, унда ўзининг бу тафсирини ёзишдаги йўналиши ва услубини баён қилиб, жумладан, шундай дейди: “Тафсир илмида қироат ва таркиб важҳларини жамлаган, «Бадиʼ ва ишорат” илмининг нозик жиҳатларини ўз ичига олган, Аҳли суннат вал жамоатнинг сўзлари билан безалган, бидъат ва залолат аҳлининг ботил фикрларидан холи бўлган, малол келадиган даражада жуда узун бўлмаган ва халал берадиган даражада жуда қисқа бўлмаган, ўртача бир китобни ёздим».
Ҳамидуллаев Нўмонхон,
Имом Бухорий номидаги Тошкент Ислом институти талабаси.
ФОЙДАЛАНИЛГАН МАНБА ВА АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа