Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда, Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам “Мўмин киши содда-алданувчан, карамли-марҳаматли бўлади. Фожир киши эса ҳийлакор, паст, хасис ва нокас бўлади” (“Рамуз ал-аҳодис” 230/1.3)

Мўмин киши ишонувчан, содда, гўзал хулқли-карамли, эзгулик ва эҳсон соҳибидир. Фожир эса ҳийлакор, пасткаш, хасисдир. Мўмин кишининг яна бир сифати алданувчан экани ва алданганини билса ҳам, билмагандек кўринмоғидир. Мўмин киши фаросатсиз эмас, аслида у алданмайди, лекин зоҳиран шундай кўринади. Чунки, ёмонликни билмайди, маккор ва айёр эмас. Чунки покиза, соғлом қалби, имони уни бундай қабоҳатга қўл уришга йўл қўймайди.

Аммо ҳийла ва фасод қилувчиларга, уларнинг найрангларига қарши муносиб жавоб бериш жоиз бўлса-да, ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу каби бўлмоқ, унинг ҳийласини англамагандек кўринмоқ янада афзалдир. Ҳазрати Умар розиялоҳу анҳу баъзи мусулмон кўриниб, ҳийла қилганларга, макрларини билган ҳолда, билдирмаслиги туфайли алданар, қилаётган ҳийлалари учун уларни уялтирмас эдилар. Уларнинг ҳақларига дуо қилиб, солиҳ инсон бўлишларини Ҳақ таолодан тиламоқ энг тўғри ишдир.

Имоний биродарликнинг хусусиятидан яна бири шуки, мўмин киши қаршисидаги инсонларнинг ҳолларига, дунёқарашларига сифатларига қараб муомала килади. Масалан, бир деҳқонга, ҳунармандга, ишчига, маъмурга ёки аёлларга уларнинг ҳолатларига қараб муомала қилмоқ, ҳамманинг истеъдод ва қобилиятларига қараб сўзлашмоқ ҳам аҳли камолнинг ҳолу ҳаракатларидандир. Жумладан, бир жоҳилга, бир деҳқонга илму мантиқдан, меъморчиликдан, кимё ва бошқа фанлардан сўз очмоқ ўринсиз бўлгани каби, илми баён, фасоҳат ва балоғатдан ҳам гапирмоқ нодонликдир. Демак, ҳар бир инсоннинг ҳолига қараб мулоқотда бўлмоқ, бўёғига қараб бўёқ, сувига қараб сув бермоқ энг гўзал амалдир.

Мўмин киши айни вақтда каримдир, карамлидир. Яъни ахлоқи жуда гўзалдир. Эзгулик ва эҳсон соҳибидир. Гўзал хулқларга эга бўлган кишига карим, карамли дейилади. Фожир (гуноҳкор) эса аксинча фосиқдир. Яъни у ер юзида фасод ишлар билан машғулдир. Мўмин киши эса фасоддан оғиз очишни ҳам истамайди. Чунки имони бунга йўл қўймайди. Фожир эса хиёнаткор, ёмон ишлар билан шуғулланишни ўзига касб қилиб олган. Зеро, комил ақли бўлмаса ҳам ўзини ақлли санайди.

Ҳадисдаги "ҳаб" калимаси ҳийлакор ва инсонлар орасида фитна-фасод чиқариб, ёмонлик қиладиган кишига нисбатан ишлатилади. Баъзи луғат аҳлининг фикрича, ақлу заковатини фақат дунё ишларига сарфлаган киши охират ишларидан ғофил кишидир. Аллоҳ ҳаммамизни бундай ҳийлакорларнинг ёмонликларидан сақласин, ҳеч кимга озори тегмайдиган ҳақиқий мўмин бандаларидан айласин, омин.

Шайх Муҳаммад Зоҳид Қўтқунинг
“Мўминнинг сифатлари” китобидан