30 Апрел, 2025, 2 Зулқаъда, 1446
30 Апрел, 2025, 2 Зулқаъда, 1446
Танловга!
Муҳаммад Саид Соғужий “Этикоф” бобида қуйидагиларни айтадилар:
“Эътикоф” луғатда “турмоқ”, “тутиб турмоқ” деган маъноларни англатади. Шариатда эса махсус жой бўлмиш масжидда рўзадор ҳолда эътикоф нияти ила туриш, қолишдир. Эътикоф агар ихлос ва гўзал ният билан қилинса, савоби улуғ амаллардандир. Ато ибн Абу Рабоҳ айтади: “Этикоф ўтирувчи худди бировнинг эшигида ўзининг улкан ҳожатини раво қилишларини сўраб: “Менинг ҳожатимни чиқармагунингизча ўрнимдан турмайман”, деётган кишига ўхшайди. Шу боис, Аллоҳнинг уйида эътикоф ўтирган одам то гуноҳларимни кечирмагунингча ўрнимдан турмайман, дегандек бўлади.
Зуҳрий айтади: “Инсонлардан ажабланаман, қандай қилиб эътикофни тарк қилишди экан. Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам бир ишни тарк қилиб, гоҳо уни қилар эдилар. Аммо, эътикофни то вафотларига қадар тарк қилмадилар”.
У уч қисмга бўлинади:
Чунки, рамазон ойининг охирги ўн кунлигидаги эътикоф кифоя қилиш йўли билан суннати муаккададир. Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам бунга қаттиқ амал қилганлар. Саййида Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам рамазоннинг охирги ўн кунлигида то Аллоҳ таоло жонларини қабз қилгунча эътикоф ўтирар эдилар. У кишидан сўнг аёллари эътикоф ўтиришарди”.[1]
Эътикоф ўтирувчи рамазоннинг охирги ўн кунлигида масжидга кириб, ҳайитнинг ҳилолини кўрганда қайтиб чиқади.
Назр эътикофини қилган одам энг камида бир кун масжидда ўтириши керак. Умар роизияллоҳу анҳу Набий саллоллоҳу алайҳи васалламга: “Эътикофни назр қилган эдим”, деганларида, У зот: “Эътикоф ўтир ва рўза тут”, деганлар.[2]
Жамоати, имоми ва муаззини бор масжидда эътикоф ўтирилади. Ва бу афзал ҳамдир. Аёл киши эса уйининг масжидида, намоз ўқийдиган ерида эътикоф ўтиради. Эркаклар борасида эътикофнинг ҳукмлари, уйида эътикоф ўтирган аёлга ҳам тенг жорий қилинган.
Эътикоф ўтирган одам масжиддан фақатгина узр ва ҳожатлар учунгина чиқади. Масалан, инсоний эҳтиёж бўлмиш ҳожатга бориш, нажосатни кетказиш, жунубликдан ғусл қилиш; зарурий эҳтиёж бўлган масжиднинг қулаши, ўзи ёки нарсанинг ҳалок бўлишидан қўрқиб чиқиши ёки золим мажбурлаб масжиддан чиқариши – эътикоф ўрнидан чиқишга сабаб бўлади. Лекин, ўша заҳотиёқ бошқа масжидга бориб ўтиради. Шарий узр – жума намозига бориш учун ҳам чиқади. Ўзи ўтирган жойида жума адо қилинмаса, бошқа масжидга боради, намоздан фориғ бўлгач, у ерда ортиқча қолиб кетмайди.
Агар эътикоф жойида узрсиз бир соатга бўлса ҳам чиқадиган бўлса, эътикоф бузилади.
Эътикоф ўтирган одамнинг еб-ичиши, олди-сотдиси, никоҳи, ражъати масжидда бўлиши керак. Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам ҳам масжидда еб-ичганлар, гаплашганлар. Олди-сотди ҳам гаплашиш кабидир. Аммо масжидга олди-сотди қилинган товарни олиб кириш макруҳдир. Эътикоф ўтирмаган одамга мутлоқ масжидда нарсани олиб келмаса ҳам олди-сотди қилиш макруҳ саналади.
Эътикоф ўтирган одам гапирса, фақат яхши сўзларни сўзлайди. Тилини инсонга кераксиз бўладиган сўзлардан сақлайди. Гапирмасдан жим ўтириб эътикоф қилиб ҳам бўлмайди. Бу бизнинг шариатимизда савоб олиб келадиган иш эмас, аксинча макруҳдир.
Этикоф ўтирувчига яқинлик ва унга олиб борадиган номаъқул ишларни қилиш ҳаром саналади. Чунки, Аллоҳ таоло баён қилиб айтади:
وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ
“Масжидларда эътикоф ўтирган ҳолингизда яқинлик қилманг”. (Бақара, 187)
Яқинликка олиб борадиган ишлар ўпиш, қучоқлаш ва шу каби ишлардир. Ҳажда ҳам худди шундай. Рўзада бунинг акси бўлиб, ҳаром ҳисобланмайди. Унинг рукни фақат яқинликдан тийилишдир. Олиб борувчиларидан эмас.
Эътикоф ўтирган одам хоҳ кундузи бўлсин, хоҳ кечаси бўлсин, қасддан бўлсин, ёддан чиқариб бўлсин, оилавий алоқа қилса, эътикофи ботил бўлади. Агар аёлини ўпиши, ушлаши билан эркаклик қуввати тушиб кетадиган бўлса ҳам, эътикоф бузилади. Агарда суюқлик тушмаса, гарчи ҳаром ишни қилган бўлсада, эътикоф бузилмайди. Ёддан чиққан ҳолатда ҳам эътикоф бузилишининг сабаби – эътикоф ҳолати эслатиб турувчи, маълум ва очиқ ишдир. Яъни инсон ғофил қоладиган вазият эмас. Ҳажда ҳам худди шундай. Ҳаж қилаётгани эсидан чиқиб қолиши мумкин эмас. Рўзада бунинг акси бўлиб, эсдан чиқариб яқинлик қилиб қўйса, рўза бузилмасди. Рўзадорлик ҳолати ёдда тез турадиган ҳолат эмас.
Агар бир неча кунларнинг эътикофини назр қилса, кечалари ҳам кириб кетади. Рўзада кунни назр қилса, кундузининг ўзи киради, кечаси рўзага кирмайди. Кечалари рўзага хосланмаган. Эътикофда эса тунлари ҳам унга эргаштирилган, хосланган.
Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳга кўра, эътикофга киришиш ила, у лозимий – тугатиб, давом эттириб қўйиш шарт бўладиган ишга айланади”. (Матн тугади)
Этикоф ўтирган одам нималар қилагани афзал?
Эътикоф ўтирган хоҳ эркак бўлсин, хоҳ аёл бўлсин, беш вақт намози, нафл, қазолар ўқийди. Қуръон тиловати, зикр, истиғфор ва тавбани кўпайтиради. Гарчи масжидда саҳарлик ва ифторлик қилиш мумкин бўлсада, дангасаликка ва уйқуга сабаб бўладиган даражада кўп еб-ичмайди. Луқмасига эътибор беради. Гаплашиш жоиз бўлсада, уни кўргани келганлар билан гапни қисқа қилади. Ўзи билан машғул бўлади. Иложи бўлса замонавий жиҳозлари – телефон ва планшетни ўчириб қўяди. Интернетда вақтини кетказмайди.
Аёл кишилар ҳам рамазонда савоб ишлаб, Аллоҳга яқин кишилардан бўлиб олишга ҳаққилари бор. Уларни кундалик оғир ишлар билан банд қилиб, кези келса, далаларда ишлатиб, кетмон чоптириб, керак-нокерак ерларни тозалатиб, мунтазам меҳмонга олиб бориб вақтини хайф қилмаган маъқул. Аксинча, оила юмушлари ва фарзанд тарбияси билан бирга тутаётган рўзаларига кўмак берайлик. Эътикоф ўтиришга сиздан рухсат сўрасалар, Аллоҳ розилиги йўлида қўлингиздан келса шароит қилиб беринг. Уларни ҳам ёлғиз Аллоҳга юзланиб муножаат қилишларига сабабчи бўлиб қолинг. Зеро, қанчадан-қанча аёллар эътикоф нималиги у ёқда турсин, рўза тутмайди, рамазонни назар-писанд қилмайди. Қуръондан узоқда. Шу боис, Аллоҳ томон чўзилган қўлларни қуруқ қайтарманг!
“Фиқҳул ҳанафий ва адиллатуҳи” китобидан
Хадичаи Кубро аёл-қизлар билим юрти
ўқитувчиси Н.Саидакбарова таржимаси
[1] “Саҳиҳул Бухорий”
[2] “Сунани Дорақутний”
Қуръон нозил бўлган пайтда одамларга энг яқин ҳайвон туя бўлган, шунинг учун уларнинг эътибори туяга тортиляпти. Ҳақиқатда туя бир мўъжиза: унинг тузилиши-қулоқ, бурун, кўз, оёқ, туёқлари саҳро учун мослашган. Шунинг учун ҳам уни араблар саҳро кемаси, дейишади. Туя иссиқ ҳавода юришга мослашган, сув ичмай бир неча кунлаб юриши мумкин ва ҳоказо.
Энди, “саҳро кемаси”нинг яратилишидаги баъзи бир ажойиботларга қисқача бўлса ҳам назар солайлик. Туянинг кўзлари бошнинг юқори қисмига жойлашган бўлиб, ортга қараш имконини беради. Унинг қовоқлари эса қумни тўсишга мослашгандир.
Шунингдек, туянинг бурун катаклари ва қулоқлари ҳам қум киришини тўсадиган жунлар билан жиҳозлангандирлар. Саҳрода шамол туриши билан туянинг тумшуқлари ҳам, қулоқлари ҳам жисмига тортилиб, қумдан зарар кўрмайдиган ҳолатга келиб олади.
Туянинг туёқлари ҳам алоҳида шаклдаги суякларга кийгизилган гўшт ва теридан иборат қўлқоп бўлиб, қумда бундан бошқа туёқ билан юкли равишда юриш мумкин эмас.
Туя саҳрода оч қолганда, қуруқ ёғочни, ҳатто тиконни ҳам еб кетаверади.
Туянинг ўркачи ўзига хос озуқа омборидир. Агар туя саҳрода оч қолса, ўша ўркачидаги “омбор”дан озуқа олаверади.
Саҳрода энг зарурий нарса сув ҳисобланади. Туяни Аллоҳ таоло бу эҳтиёжига ҳам мослаб яратган. Аввало туя тер чиқмайдиган қилиб яратилган. Яъни, у жисмидаги сувни ўзида сақлаб туради.
Қолаверса, туянинг бурни оғзига уланган. Шунинг учун унинг нафас олиши туфайли чиққан буғҳам яна оғзи орқали ичига қайтади. Шу билан бирга туя бирдан кўп сув ичиб олиш қобилиятига эга. У олтмиш литргача сув ичиши мумкин. Бу эса унга саҳрода олти кундан ўн кунгача сув ичмай юриш имконини беради.
Ушбу зикр қилинган нарсалар Аллоҳ таолонинг, ўша туяни яратган Зотнинг қудратига далил эмасми?
Ҳа, туянинг ва ҳар бир жонзотнинг яратилишига ибрат назари билан ақлни ишлатиб қараган инсон Аллоҳнинг қудратига тан бермай иложи йўқ.
Улар туянинг қандай яратилганига назар солмайдиларми? (Ғошия сураси, 17-оят).
1. Туя ҳайвонот олами тарихида энг эски ҳайвон турларидан биридир. Эволюциячилар назариясига кўра, туя ҳам динозаврлар билан бирга йўқ бўлиб кетиши керак эди, лекин ҳеч бир табиат ҳодисаси уни йўқ қилиб юборолмаган.
2. Туя фақат целлюлоза (чўл ва даштларда дағал ўт ва хашаклар, янтоқ, саксовул) билан озиқланиб, витаминларни ва ҳаёт учун керакли барча кимёвий моддаларнинг кўпини ишлаб чиқарувчи ва шу тариқа ҳаётини давом эттирувчи бирдан-бир ҳайвондир.
3. Туя бир неча минг йиллардан ҳозирга қадар одамзотга ташувчилик хизматини қилаётган ягона жонивордир. Ўрта Осиё ҳудудида бундан 100 йил аввал ҳам туялар почтаси мавжуд бўлган.
4. Туялар ўз вазнининг ярмига тенг — 250-300 кг юкни кўтара олади, вазнига нисбатан 10-12% оғирликдаги юкни тортиш кучига эга. Соатига ўртача 4 км тезликда, кунига 35-40 км масофани босиб ўтади. Агар устида юки бўлмаса, тўхтовсиз 100 километр йўл боса олади.
5. Туя бир ичишда 200 литрга яқин сув ичади. Шўр сувни ҳам ичаверади. 100 литр сувни 10 дақиқада ичиб тугатади. Туя бир ҳафтагача емай, 34 кунгача сув ичмасдан юриши мумкин. Сув бор жойни 50-60 километр узоқликдан ҳис этади.
6. Туя сути таркибида калций, магний, темир, фосфор, C, D витаминлари, фойдали минерал ва микроэлементлар кўп бўлиб, у сигир сутидан бир неча карра фойдалироқ. Туя сути – парҳез маҳсулот. Унда ёғ ва шакар миқдори сигирникидан анча кам. Туя сути сутэмизувчилар ичида инсон сутига энг яқинидир.
7. Туянинг тана ҳарорати тунда, саҳро совиганда +34°C гача пасаяди. Кундузи 41°C даражагача кўтарилади. Бу боис теварак-атрофдаги ҳаво ҳарорати ўзгарганда туя деярли терламайди ва сув йўқотилишининг олди олинади. Туя жуни қуёшда 70-80 градусгача қизиса-да, унинг тана ҳарорати 40 градусда бўлади.
8. Туянинг ўркачида сув эмас, ёғ сақланади. Ўркач туя учун озуқа захираси ҳисобланади. Туя ўркачи қаттиқ озуқани ейишни бошлаганидан кейин пайдо бўлади, шунинг учун бўталоқларнинг ўркачи бўлмайди.
9. Туялар сувни ўркачлардаги ёғлардан олади, 100 грамм ёғнинг оксидланишидан 107 грамм сув ҳосил бўлади. Ўркачдаги ёғ ҳаддан зиёд иссиқ ҳавода тана ҳароратини меъёрда ушлаб туради.
10. Туя гавдасининг ерга тегиб турадиган қисмларида, кўкраги, тирсаги ва тиззасида қадоқли тузилмалар бор. Шу туфайли иссиқ (70°C гача қизиган) ерда ҳам ёта олади.
11. Туянинг кўзи фавқулодда кўриш қобилиятига эга бўлиб, 3-4 километрдан таҳдидларни аниқлай олади. Учта кўз қовоғи, икки қатор узун киприклар кўзга қум киришининг олдини олади. Қалин қошлар, зич ва қалин сочлар кўз ва бошни қуёш нурларидан ҳимоя қилишга ёрдам беради.
12. Туялар бурнига қум кириб кетишининг олдини олиш учун бурун тешиклари очилиб-ёпилади.
13. Туянинг иккита лаби бўлади, улар мустақил равишда ҳаракатланиб, тиканли чўл буталарини зарарсиз ея олади.
14. Туянинг қулоқлари ўткир эшитиш қобилиятига эга. Қулоқлар ичкаридан ва ташқаридан тук билан қопланган бўлиб, қумдан ҳимояланган. Чанг бўронлари пайтида туялар қулоқларини айлантира олади.
15. Туянинг туёқлари узун бўлиб, уларни қумга бир текис тақсимлайди ва чўкиб кетмайди. Туя отлар каби олдинга ва орқагагина эмас, тўрт томондаги одам ё ҳайвонни тепа олади. Туёқларидаги эластиклик даражаси юқори.
16. Туялар нафақат иссиқ ҳароратли минтақаларда, жуда паст ҳароратли жойларда ҳам яшай олади. Уларда қишда совуққа бардошли узун ва қалин ҳимоя жунлари ўсади, ёз ойларида эса тўкилади.
17. Урғочи туяларнинг ҳомиладорлик даври 12 ойдан 14 ойгача. Туяларнинг эгиз туғиш ҳолати деярли кузатилмаган. Янги туғилган бўталоқнинг вазни 34 килограммгача бўлади. У туғилгандан ярим соат ўтибоқ юришни бошлайди.
18. Туя — дунёда энг қайсар жонивор. Агар у ётиб дам олишни хоҳласа, уни ўрнидан қўзғатиш жуда қийин. Унинг жаҳлини чиқарсангиз, туфлаб ташлайди. У жуда аниқ туфлайди ва тупуги жуда сассиқ бўлади. Чунки у оддий сўлак эмас, нақ ошқозондан отилиб чиқади.
19. Туя денгиз ёки дарёда суза олади.
20. Туя арабчада “жамал” — “гўзаллик” маъносини билдиради. Бу сўз аввал юнонларга “kamēlos” шаклида ўтиб, ундан инглизларга “camel” тарзида ўтган.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа