28 Сентябр, 2024, 25 Рабиъул аввал, 1446
28 Сентябр, 2024, 25 Рабиъул аввал, 1446
Танловга!
Ифторлик дастурхонига патир олиш учун новвойхонага кирдим. Харидимни қилиб, чиқиб кетаётгандим “Бир дона нон беринг” деган маҳзун сас қулоғимга чалинди. Бошимни кўтариб, овоз келган томонга қарадим. Уст-боши юпун, оёғидаги резина шиппаги едирилиб кетган аёл музтаргина новвойга термулиб турарди. Юрагим қалқиб кетди. Елим халтадаги иссиқ патирдан таралаётган тафт оташ каби бутун вужудимни ёндирарди. Бўғзимни ачиштираётган тутун нафас олишга тўсқинлик қилар, на ортга қайтишни, на олдга юришни билмай қолдим...
Яқинларимиз, қўшни, қариндошимиз, маҳалладош, юртдошимиз ва ёки бир нотаниш инсон ҳозир оч, чанқоқ, ёлғиз, бемор, парваришга муҳтож ёхуд чорасиз бўлиши мумкин. Биз эса “шу пайтда ҳам камбағал, эҳтиёжманд қолдими?” деб ҳайратланамиз. Дастурхон тузаганимизда ширину нордон, аччиғу шўр, қуюғу суюқ, фойдалию зарарли демай, исрофу уволни ўйламай егуликларни тўкиб-сочамиз. Рамазон ифторликларини ўтказишда ким ўзарликда рекорд ўрнатишга киришганмиз. На ниятимиз чиройли, на амалимиз. Оғриқлиси, дастурхонимизга қорни тўқларни даъват этамиз. Ифторлик, эҳсон деганлари савоб учун, Аллоҳнинг розилиги учун қилинажак ишлар эди. Биз нималарга қодирлигимиз, қўлимиз қанчалик узунлигини кўз-кўз қилиш учун ундан фойдаланаяпмиз. Биродар, сиз қандай тушунсангиз тушунинг, аммо биз айтамизки, бугун ёнбошлаб олиб паққос тушираётганимиз неъматларда фақиру ғариблар, етиму мискинлар, заифу муҳтожларнинг ҳақи бор! Бу борада элдан ошириб гапиролмаймиз: “Имкони борнинг имкони йўқдан қарзи бор!” .
Баъзан номдор емакхоналарда ифторлик дастурхони ёзяпмиз. Ўйга толасан киши: емакхонада, ҳамманинг кўз ўнгида ифторлик бериб савоб олмоқчи бўлганлар ошкора амаллар риёга ўтиб қолишини мулоҳаза қилмаганмиканлар? (Биз бу ҳолатларда шом намози қазо бўлиши, эркаклар емакхона атрофидаги масжидларда ибодатни адо этсалар-ку майли, аёлларнинг ибодати қазо бўлиши ҳақида индамадик). Айримлар ифторлик дастурхонларини суратга олиб, интернетдаги шахсий саҳифаларига жойлаштириб “ёқди” йиғиб “шуҳрат” қозонмоқдалар. Ислоҳга нақадар муҳтожмиз, тўғрими?..
Болалигимда онам қўлимга пул тутқазиб девор остидаги тиланчини кўрсатиб “Ҳов, ўша бобога бериб келасан. Дуо қилса, сен ҳам ниятларингни айтиб “Амин” дегин” дердилар. Тиланчига пул беришни яхши кўрардим болалигимда. Болаликнинг кўзлари катта, кўнгли кенг бўларкан-да. Гўё фавқулодда катта ишни бажаргандай, дадамга мақтанганимда онам “Тиланчига садақа берганингни ҳаммага айтсанг, ниятларинг ижобат бўлмайди” дегандилар. Шу бўлдию, тиланчига пул берганимни дадамга ҳам, ўртоқларимга ҳам мақтанмай қўйдим. Болаликнинг ишончию ихлоси, иймонию ижросида риё бўлмайди. Катта бўлганимиз сари ҳар қадамимизни атрофдагилар учун босиб, ҳар амалимизнинг вазнини “Одамлар нима дейди?!” деган ўй билан ўлчаймиз. Одамларга ёқиш, кимлигимизни кўрсатиб қўйиш илинжи амалларимизни риёга қориштираверади. Қанийди, қанийдия, истагимиз фақат Аллоҳнинг розилигига эришиш бўлса эди! Кошкийди, амалларимиз одамларнинг мақтовларига эмас, Роббимизнинг марҳаматига муваффақ бўлиш учун бажарилса эди. Эл-юртга сездирмай маънавий-моддий дастакка муҳтожларга ёрдам қўллари узатилса эди. Шифохоналарда бир кунлик дори-дармонни фалон пулга сотиб олаётган, фарзандини даволаш учун бор-бисотини сотиб, камига қарзга ботиб қолганлар кўп. Биз дабдаба билан ёзаётган саҳарлигу ифторлик дастурхонига сарфланаётган пуллар кимларнингдир мушкулини осон қилиши мумкин, замондош. Бу каби савоб ишларни санаб адо қилолмаймиз. Тўлов-контракт билан ўқиётган талаба жиянимиз, бир неча йилдан бери уйининг томини ёполмаётган укамиз, рўзғор, болаларининг ташвишидан ошиниб даволанишни пайсалга солаётган опа-синглимиз шундоқ кўз олдимизда яшаяпти. Биз эса савобни узоқлардан, қорни тўқлардан излаш билан овворамиз.
Кимнингдир оғирини енгил қилиш учун бой-бадавлат бўлиш шарт эмас. Аввало, энг катта ёрдам — маънавий кўмак. Кекса, парваришга муҳтож, ёлғизларнинг ҳолидан хабар олиш, уй-жойини супуриб-тозалаб, бир қошиқ овқат билан кўнглини олиш ҳам савоб. Гўдаклари нораста, уй-жойи таъмирталаб бевалар бор. Болаларининг ризқидан қийиб нураган девори, бўёғи кўчган эшигини эпақага келтиролмайди. Ифторлик баҳонасида гап-гаштакдан бери келмайдиган аҳли аёлимиз орқали уларга ёрдам бериб, ҳожатини раво қилишимиз ҳам савоб.
Электр энергияси, табиий газ, солиқ ва бошқа тўловларни ўз вақтида тўлашимиз, қўни-қўшничилик ҳақига риоя қилишимиз ҳам савоб. Айримларимиз, коммунал тўловлардан бўйнимизгача қарзга ботганмизу, серҳашам ифторлик дастурхони кўйида овворамиз. Тўловларни тўлашга қурби етмай, қўли калталигидан боши хам инсонлар бор. Масъул идоралардан вакиллар келиб эшигини тақиллатса, “томоша”га ошиқамиз. Шундайларга ёрдам бериб, қарзини узиб ўрнак кўрсатсак эди...
Нуқул, негатив ўйлар билан юрагингизни сиққаним учун узрлар. Аммо сиз, ҳа, айнан сиз айта оласизми менга, ифторлик дастурхони ёзганингизда кимларни даъват қилдингиз, уларнинг орасида қанча эҳсонга муҳтож, қанча фақир бор эди?..
Ҳеч кимнинг чўнтагини ковлаш, пулини ҳисоблаш ниятимиз йўқ. Аммо Рамазони Шарифнинг муборак номи тилга олинганда, бошқача бўлиш ҳам мумкин эмас. Яъни, ниятимиз савобга муваффақ бўлишми, амалимиз ҳам шунга кўра бўлиши керак. Зотан, рўза ибодати қорин очлигию, ташналик учун эмас, атроф-жавонибдаги очу ташналар, муҳтожу фақирлар ҳолини англашимиз учун фарз қилинган.
Тафти оловдай қўлимни куйдираётган патирга қараб ўйга толаман: мен Муборак Рамазон ойининг ҳақини қанчалик адо қила олаяпман? Ҳозиргина гувоҳи бўлганим воқеа рўза ибодати ҳақини муносиби қадар адо этолмаётганимни аён қилди. Қўлимдан келса-да, эҳтиёжманд инсонларга ёрдам беролмаганим, бермаганимни мулоҳаза қилиб ўзимни тафтиш қиляпман. Сиз ҳам “Аллоҳ розилиги”, “савоб олиш” йўлидаги амалларингизни бир қур кўздан кечирсангиз, яхши бўларди, замондош. Бу йўлда эътиборингиздан четда қолган муҳтож, ғариб, кекса, етим, бева ва ёки бемор йўқмикан? Ноўрин жойларгаю кишиларга ўринсиз сарф-харажат қилиб, муҳтожларнинг ҳақига хиёнат қилмадингизми? Умуман олганда, муборак Рамазон ойи моҳиятини англай олдингизми? Умид қиламизки, жавобингиз ижобий.
Айтаримиз шу эди. Зинҳор ақл ўргатмадик...
Умида АДИЗОВА
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Ислом сўзи “салима” “ясламу”, “салааман” ва “салааматан” каби сўзларнинг ўзагидан олинган.
Ислом сўзининг маъноси турли маъноларни англатсада, бироқ барча маънолар бир эзгу мақсад – тинчликка йўналгандир. Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай марҳамат қилган: “Эй, иймон келтирганлар! Исломга тўлиғича киринг. Ва шайтоннинг изидан эргашманг” (Бақара сураси, 208-оят).
Тилшунос олим Абу Амр Шайбоний ушбу оятдаги “силм” сўзини Ислом деб шарҳлайди.
Ушбу ояти каримадаги “каафатан яъни тўлиғича, ёппасига” сўзи барча инсонлар тинчлик йўлини тутишлари лозимлигини билдиради. Аллоҳнинг амр фармонига итоат этган ҳолда ҳамиша аҳил ва иноқликда яшашлари даркор.
Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмон бандани таърифлаб: “Мусулмон бошқа мусулмонларга тили билан ҳам, қўли билан ҳам озор етказмаган кишидир”, дедилар (Имом Бухорий, Имом Муслим, Имом Термизий, Имом Аҳмад, Ибн Ҳиббон ривояти).
Бу ҳадисга кўра, мусулмон сўзи “барчага яхшилик истовчи, дилозорликдан йироқ” каби маъноларни ифодалайди.
Шунинг учун ҳам, мусулмонлар ўзаро муомалаларини доимо бир-бирларига тинчлик тилаш, яъни саломлашиш билан бошлайдилар. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Сизларга салом бўлсин, Роббингиз Ўз зиммасига раҳматни ёзди” (Анъом сураси, 54-оят).
Араб тилидаги салом сўзининг тўрт хил маъноси бор.
Биринчиси, “салима” сўзининг масдари “салаам” бўлиб, у турли “бало-офатлардан омонда бўлиш”ни англатади.
Иккинчиси, “салаама” сўзининг кўплик шакли, у “тинчлик ва омонлик” каби маъноларни билдиради.
Учинчиси, Аллоҳ таолонинг гўзал исмларидан бири бўлган “ас-Салом”, яъни, “барча нуқсонлардан саломат, тинчлик-хотиржамлик берувчи” деган маънони англатади.
Тўртинчиси, “салам” яъни, “серсоя ва ҳамиша яшил бўлиб турувчи дарахт”дир.
Абу Исҳоқ Зужажнинг фикрига кўра, “салаам” сўзи “саллама”дан олинган бўлиб, “инсоннинг оғир синов, ғам-алам ва ташвишлардан омонда бўлиши”ни англатади[1].
Шунингдек, жаннатнинг номларидан бири “Дорус-салом” (тинчлик диёри) деб номланган. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Уларга Роббилари ҳузурида дорус-салом (тинчлик уйи) бордир” (Анъом сураси, 127-оят); “Аллоҳ (одамларни) тинчлик диёри (жаннат)га чорлайди ва хоҳлаган кишини тўғри йўлга ҳидоят этади” (Юнус сураси, 25-оят).
Жаннатда фақат тинчлик, хотиржамлик, саломатлик, роҳат-фароғат, анвойи нозу неъматлар бўлгани, унда ўлим, касаллик, уйқу, ғам-ташвиш деган нарсалар йўқ.
Имом Асфаҳонийнинг фикрига кўра, “салаам” ва “салаама” сўзлари барча мусибат, ғам, ташвишлардан четда бўлиш маъносини англатади. Аллоҳ бундай марҳамат қилади: “Магар ким Аллоҳ ҳузурига тоза қалб ила келар, (ўша манфаат топар)” (Шуаро сураси, 89-оят).
Тоза қалб – турли зулм ва ёмонликлардан ҳоли бўлган қалбдир. Шунингдек, Қуръони каримда тинчлик, хотиржамлик ҳақида яна бошқа кўплаб оятлар мавжуд бўлиб, улар қуйидагилардан иборат:
“У (жаннат)ларга тинчлик, омонлик ила киринглар (дейилур)” (Хижр сураси, 46-оят);
“Биздан (бўлмиш) саломатлик ва сенга ва сен билан биргаликдаги жамоаларга (аталган) баракотлар билан (кемадан ерга) тушгин!” (Ҳуд сураси, 48-оят);
“У билан Аллоҳ ризосини топишга интилганларни (У) тинчлик ва саломатлик йўлларига йўллаб, Ўз изни билан уларни зулматлардан нурга чиқарур ва тўғри йўлга ҳидоят қилур” (Моида сураси, 16-оят);
“ ... жоҳил кимсалар (бемаъни) сўз қотганда «Саломатлик бўлсин!» деб жавоб қиладиган кишилардир” (Фурқон сураси, 63-оят).
“(Уларга) раҳмли Парвардигор (томони)дан салом (айтилур)” (Ёсин сураси, 58-оят);
“(Аллоҳ йўлида турли машаққатларга) сабр қилиб ўтганларингиз сабабли (энди бу ерда) сизларга тинчлик бўлгай” (Раъд сураси, 24-оят).
Бу оятлар Ислом – тинчлик, омонлик, хотиржамлик ва сиҳат-саломатлик дини эканининг яққол исботи саналади.
Юқорида таъкидланганидек, яшил дарахт ҳам Ислом сўзининг луғавий маъноларидан бири ҳисобланади. Араб тили луғатига оид икки машҳур “Лисанул араб” ва “Таҳзибул луғат” асарларида Имом Аъзам Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳининг қуйидаги сўзлари келтирилади:
“Ас-салаам абадий яшил, улкан бир дарахтдир”[2].
Бир қатор луғатшунос олимлар “ас-салаам” сўзи “яшил дарахт” маъносини англатишини қўллаб қувватлашган. Чунки бу дарахт ҳатто кузда сарғаймайди, ҳеч чиримайди ҳам.
Буюк луғат олимларидан бири Абу Муҳаммад Абдуллоҳ ибн Баррийнинг фикрига кўра, бу дарахт “салм” деб номланади ва унинг кўплик шакли “салаам” ҳисобланади. Унинг бундай аталишига сабаб, дарахт ҳамиша яшил рангда ва серсоя эканлигидир.
Шунингдек, нарвон араб тилида “суллам” деб аталади. Бу ҳақда Зужаж бундай ёзади: “Суллам” сўзи “нарвон” маъносини англатади, чунки у орқали сен кўтарилмоқчи бўлган жойга соғ-саломат етиб оласан[3].
Юқорига чиқиш ёки кўтарилишнинг нарвондан бошқа йўллари кўпинча шикастланиш ё жароҳатланиш каби бахтсиз ҳолатлар билан якун топиши мумкин. Шу боис, нарвон сабабли турли хавф-хатарлардан саломат, хотиржам бўлингани учун араб тилида нарвон суллам деб номланган. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: “ёки осмонга нарвон қўйиб” (Анъом сураси, 35-оят).
“Лисанул-араб” асари муаллифи Ибн Манзур эса “суллам” сўзини қуйидагича шарҳлайди: “Суллам бу – катта челак дегани”[4].
Пақир – қудуқдан сув олиш воситаси бўлиб, қадимда одамлар унинг ёрдамида қудуқлардан сув олишарди. Лекин нега айнан челак “суллам” деб аталади? Чунки одамлар унинг ёрдамида сув тортиб чанқоғини қондиришган, уйларига олиб кетиб, таҳорат учун ишлатишган.
Сув – барча махлуқот, жонзот, наботот ва ўсимлик учун салқинлик, сокинлик, тириклик ва ҳаёт манбаи. Шунинг учун унга эришиш восита бўлган челак “суллам” дейилади.
Бир сўз билан айтганда, Ислом – тинчлик, омонлик ва хотиржамлик дини. Тинчлик – Ислом динининг шиори, бош ғояси. Унинг таълимоти башариятни тинчликка чақириш, ер юзида осойишта ҳаёт ўрнатиш, инсонларнинг ўзаро меҳр-мурувватли бўлишга чақиришдан иборатдир. Зўравонлик, жанжал, қотиллик ва бузғунчиликларнинг ҳар қандай кўринишини қоралайди ҳамда улардан қайтаради.
Даврон НУРМУҲАММАД
[1] Абу Мансур Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Азҳарий. Таҳзиб ал-луғат. – Майдон ал-жайш: Дор ал-қавмийя ал-арабийя, 1964. Ж. 4. – Б. 292.
[2] Ибн Манзур Африқий. Лисан ал-араб. – Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмийя, 1984. Ж. 12. – Б. 297.
[3] Ибн Манзур Африқий. Лисан ал-араб. – Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмийя, 1984. Ж. 12. – Б. 297.
[4] Ибн Манзур Африқий. Лисан ал-араб. – Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмийя, 1984. Ж. 12. – Б. 201.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа