12 Январ, 2025, 12 Ражаб, 1446
12 Январ, 2025, 12 Ражаб, 1446
Рамазон ойи анча яқинлашиб қолди. Бу ойнинг улуғлигини ҳамма билади. Бу ойда қилинадиган амалларнинг савоби бошқа ойларникига қараганда кўпайтириб берилишини ҳам барчамиз яхши биламиз. Нақадар баракотли ой экани ҳеч кимга сир эмас. Хўш, мана шундай улуғ ойни қандай ўтказмоқчисиз?
Қисқа муддатли ой
Рамазон ойи 30 кун ёки 29 кундан иборат. Йилга қиёслаганда жуда оз. Шу бир ойни тоат, поклик, зикр, тиловат билан ўтаказа олмаймизми? Аллоҳнинг изни ва ёрдами билан ўтказа оламиз. Бу муборак ойнинг ҳар бир сониясини ғанимат билайлик! Бир сониямиз ҳам зикрсиз ўтмасин! Зеро, рўзадор одам зокир ҳисобланади.
Савоблар кўпайтириб бериладиган ой
Бу ойда ҳар бир солиҳ амалнинг савоби кўпайтириб берилади. Бунинг учун ўша амаллар риёдан холи бўлиши керак. Нафлга фарзнинг, фарзга бошқа ойлардаги етмишта фарзнинг савоби берилиши айтилган. Шу боис ҳамма ўзини ибодатга, садақага, эҳсонга уради. Кўп савоб ишлаб олишга интилади. Келиинг, бу ойда дангасаликни йиғиштириб, енгини шимариб, белни маҳкам боғлаб, ибодатни, солиҳ амалларни кўпроқ қилиб олишга уринайлик! Ҳадислардан бирида: «Одам боласининг ҳамма амали (савоби) кўпайтириб берилур. Бир яхшиликка унинг ўн мислидан то етти юз баробаригача. Аллоҳ азза ва жалла: «Магар рўза Мен учундир. Унинг мукофотини Мен берурман. У (Одам боласи) шаҳвати ва таомини Мен учун тарк қилур», деди» дейилган.
Ҳа, рўзанинг савоби улуғ. Бошқа ибодатларнинг савоби, мукофоти, даражаси ҳақида ҳадисларда айтилган. Масалан, намозни жамоат билан ўқиса 27 даража кўп савоб, ҳажга борганда одамлар билан талашиб-тортишмаса, гуноҳ қилмаса, онасидан туғилгандек пок бўлиб қайтади. Аммо рўзанинг савоби қанчалигини, мукофоти нақадар улканлигини Аллоҳ таолодан бошқа ҳеч ким билмайди.
Бошқа ишларни камайтиринг!
Ғанимат ойда кўпроқ солиҳ амал қилиб қолиш учун бошқа ишларни бироз камайтирайлик! Улфатлар билан гаплашиш, телефонларни кавлаш, интернетдан фойдаланиш, ижтимоий тармоқларда соатлаб ўтириш, турли суҳбатлар билан вақт ўтказиш, телевизор кўриш, кўчаларни кезиш, истироҳат боғларига бориш, кўнгилочар масканларга ташриф буюриш ва бошқа шу кабиларни озайтириб, тоатга киришайлик! Вақтларимизни беҳуда совурмайлик! Зеро, бу ой тезда ўтиб кетади. Кейин афсус қилиб қолмайлик!
Ҳадиси шарифда шундай ривоят келган: “Фаришта Жаброил алайҳиссалом: “Эй Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи васаллам, Рамазон ойи кириб, гуноҳлардан пок бўлмаган киши хор бўлсин” –деди.”Ва мен :”Омин”- дедим”.
Инсоний алоқалар
Бу ойда ота-оналаримиз, қариндошларимиз, қўшниларимиз ва бошқа диндошларимизга кўпроқ эътибор берайлик!
Ота-онамизнинг хизматларини қилиб, дуоларини олишга бу ойда кўпроқ интилайлик! Ифторлик, саҳарликларига шароитларни яхшилаб берайлик! Отамизнинг барча намозларга, таровеҳга масжидга боришлари учун қулайлик қилиб берайлик! Ўзимиз бирга бориб, бирга қайтайлик!
Қариндошлик алоқаларини мустаҳкамлаш – силаи раҳмни бу ойда кучайтирайлик! Қариндошларнинг орасида ночорлари, етимлари бўлиши мумкин. Уларнинг шароитини яхшилашга, муаммо ва ғамларсиз, инсонларга муҳтож бўлмай рўза тутишларига имкон қилиб берайлик! Бу ишда кўп савобларга эришамиз. Яъни садақанинг савоби, силаи раҳмнинг савоби ва Рамазоннинг баракаси сабабли улкан ажрларга сазовор бўламиз.
Бизнинг зиммамизда қўшниларимизнинг ҳақлари ҳам бор.
Агар қўшнимиз қариндош, мусулмон бўлса, зиммамизда учта ҳаққи бўлади. Мусулмонлик, қариндошлик ва қўшнилик ҳаққи. Бизнинг яхшиликларимизга қариндош қўшнилар кўпроқ ҳақли бўлади.
Кейинги ўринда қариндош бўлмаган мусулмон қўшнимиз туради. Уларнинг ҳаққи мусулмонлик ва қўшниликдан иборат. Уларга ёрдам бериш ҳам кўп савобга эришишимизга сабаб бўлади.
Охиргиси эса мусулмон бўлмаган қўшнимиздир. Уларнинг бизнинг устимизда қўшнилик ҳаққи бўлади. Бу улуғ ойда барча қўшниларимизга яхшилик қилсак, ҳам бу ойнинг баракасидан савобимиз кўпаяди, ҳам бир инсоннинг қалбига хурсандчилик киритганимиз сабабли ажримиз ниҳоятда ортади.
Мусулмон одам диндошларига нисбатан меҳрибон бўлиши керак. Рамазон ойида бу ҳукм янада таъкидлироқ бўлади. Ширин гапириш, мулойим бўлиш, қўполлик қилмаслик, жанжаллашмаслик лозим бўлади.
Муборак ҳадиси шарифда бундай дейилади: “Рўза тўсиқдир. Қачонки сизлардан бирортангиз рўзадор бўлса, ёлғон сўз гапирмасин, ҳақорат сўзларни айтмасин. Агар бирор киши у билан уришса ёки сўкишса, “мен рўзадорман, мен рўзадорман”, десин”.
Яъни, “мен рўзадорман” дейиши билан киши “Мен тилимни сақлашга Аллоҳга ваъда берганман, қандай қилиб сенга жавоб қайтараман”, деган бўлади.
Қуръон ўқийлик!
Бу ой Қуръони Карим нозил қилинган ойдир. Аллоҳ таоло бу ҳақида шундай марҳамат қилган:
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ
“Рамазон ойики, унда одамларга ҳидоят ҳамда ҳидояту фурқондан иборат очиқ баёнотлар бўлиб, Қуръон туширилгандир” (Бақара сураси, 185-оят)
Қуръони Каримни Қуръон нозил бўлган Рамазон ойида кўпроқ ўқилмаса, яна қачон кўпроқ ўқилади?! Унутмайлик, Қуръондан ўқилган битта ҳарфга битта ҳасана берилади.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ривоят қилишларича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай деганлар: “Ким Аллоҳнинг Каломидан битта ҳарф ўқиса, унга битта савоб ёзилади. Ўша савоб ўн баробар кўпайтирилади. Мен “алиф лом мимни” битта ҳарф демайман. “Алиф” бир ҳарф, “лом” бир ҳарф, “мим” бир ҳарфдир” (Термизий, Байҳақий, Табароний ривоят қилган. Ҳадис санади саҳиҳ).
Қуръоннинг ҳар бир ҳарфи учун бериладиган бу ҳасаналар Рамазон ойи шарофати билан бундан ҳам кўпайтириб берилади.
Бу ойда Қуръонни энг камида бир марта хатм қилишга уринайлик! Зеро, Рамазонда Қуръонни хатм қилиш суннат амалдир!
Нафақа ва эҳсонлар
Бу ойда оиламизга нафақани кенг қилиб, ифторлик ва саҳарликларига яхши шароит қилиб бериш ва шу билан бирга атрофимиздаги бевалар, етимлар, фақирлар ва шу кабилардан моддий кўмагимизни аямайлик! Агар молимиз нисобга етиб, закот беришимиз фарз бўлган бўлса, уни ҳам шу ойда адо этайлик! Инсоннинг қалбини шодликка тўлдириш улкан савобли амал. Энди бу иш Рамазонда қилинса, унинг савобини ҳисоблаб бўладими?!
Илм ўрганайлик!
Маълумки, илм ўрганиш ҳар бир мусулмонга фарздир. Ҳар бир инсон ўзига фарз этилган илмни доим ўрганиб бориши ва ўзидаги илмсизлик доирасини камайтиришга ҳаракат қилмоғи лозим. Энди бу фарз саналган илм олиш Рамазонда бўлса, савоби, баракаси ниҳоятда кўп бўлади.
Хўш, илм ўрганиш учун бу ойда қайси китобларни ўқиймиз?
Бу ойда аввало Қуръони Карим ўқиймиз, кейин рўзанинг ҳукмларига оид китобни қўлга оламиз. Тутаётган рўзамизга доир ҳукмларни яхши билиб олишга интиламиз. Чунки, биз рўзамизнинг мукаммал, нуқсонлардан холи бўлишини истаймиз. Рўзага оид китобни ўқиб бўлсак, кейин ақида, ҳадис, фиқҳ, ижтимоий одоблар каби мавзулардаги китобларни ўқишни йўлга қўямиз.
Фарзандларга Рамазоннинг улуғлигини англатиш
Фарзандларимизга гўзал тарбия бериш динимиз талабидир. Ана шу тарбиянинг бир қисми уларда динимиз шиорларига нисбатан ҳурмат, уни эъзозлаш руҳиятини шакллантиришдир. Бу ойнинг ибодатларига кўп савоб берилиши, мурувват ойи, сабр ойи эканини, Қуръон шу ойда нозил этилганини уларга тушунтириб боришимиз лозим.
Сабр ойида сабрни ўрганамиз
Рўза тутган инсон сабр қилишни ўрганади. Кун иссиқ, ифторгача вақт узоқ бўлишига қарамай, рўзадор оғзини очмайди, ифтор вақти киргунича сабр қилади. Шунингдек, рўза тутувчи одам гуноҳлардан ҳам тийилиб юради. Натижада, сабрни ҳам, гуноҳлардан тийилишни ҳам ўрганади, фақирларнинг очлигини ҳам ҳис этади. Рамазонда фақирларга ёрдам беришни, гуноҳлардан сақланишни яхши ўрганиб олган киши, Аллоҳнинг марҳамати билан, бу ишларини Рамазондан кейин ҳам давом эттиради.
Тақво ойи
Рўзани фарз қилинишидан кўзланган асосий мақсад тақводорликни ўрганишдир. Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай деган:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
“Эй иймон келтирганлар! Сизлардан аввалгиларга фарз қилганидек, сизларга ҳам рўза фарз қилинди. Шоядки тақводор бўлсангиз” (Бақара сураси, 183-оят).
Аллоҳ таолонинг “шоядки” дегани “албатта” деганидир!
Тақво – Аллоҳ таолонинг буюрганини қилиш ва қайтарганидан қайтишдир.
Одамлар кўрмай турган пайтларда ҳам рўзасини очмай юрган рўзадор бу ойда яхшигина тақво малакасига эга бўлади. Инсон шу ҳолатини бутун йил давомида сақлаб қолишга уриниши керак. Зеро, инсоннинг бошқалардан мукаррамроқ этадиган ўлчов – тақводир!
Аллоҳ таоло барчамизни ихлос билан рўза тутиб, кечалари бедор бўлиб, гуноҳлари кечириладиган ва тақво малакасига эга бўладиган бандаларидан қилсин, омин!
Нозимжон Иминжонов
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Ҳеч шубҳа йўқки, халифа Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳунинг ўлимларига сабаб бўлган ҳодисалардан тортиб ҳазрати Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳунинг ўлимларигача бўлган даврда бўлиб ўтган ҳодисалар Ислом учун, мусулмон уммати учун мисли кўрилмаган мусибат бўлди.
Ушбу ҳодисалар туфайли мусулмон уммати ўртасида бўлиниш юз берди. Ўша пайтгача бир тану бир жон бўлиб, бутун дунёга Ислом нурини таратиб келаётган, бутун инсониятга хайру баракани улашиб келган дунё тарихидаги энг яхши уммат ичида дарз пайдо бўлди. Авваллари бу уммат вакиллари ихтилоф нималигини билмас эдилар. Вақти келиб, улар аввал иккига, кейинроқ учга бўлиниб ихтилоф қилдилар. Худди ўша машъум ҳодисалар туфайли бошланган бу бўлинишлар секин-аста давом этиб, мусулмон умматининг соғлом танаси ичидан турли-туман тоифалар чиқди. Шийъа, рофиза, хавориж ва шунга ўхшаш бошқа ҳар хил тоифаларнинг келиб чиқиши айнан ана шу ҳодисалардан бошланган эди.
Мазкур ҳодисалар туфайли мусулмон уммати аввал ҳоким шахс ҳақидаги баъзи мулоҳазалар билан баҳс бошлаган бўлса, охири келиб иймон ва куфр борасида баҳс қиладиган, бир-бирини куфрга кетганликда айблайдиган даражага етди.
Ушбу ҳодисалар, аввало, фитначиларнинг ҳазрати Усмонга у киши ишга қўйган баъзи волийлар ҳақида шикоят қилишлари билан бошланган эди. Охири келиб хорижийлар ўзларига мухолиф бўлганларни, ҳатто ҳазрати Алийдек зотни кофирликда айблай бошлашди. Табиийки, қарши томондан ҳам ўзига яраша жавоб бўлди.
Ушбу ҳодисалар туфайли мусулмон уммати ичида бир-бирининг қонини ўзи учун ҳалол билиш ва бир-бирини ўлдиришни раво кўриш бошланди.
Биринчи марта фитначилар ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳунинг қонлари ва молларини ўзларига ҳалол ҳисоблаб, у кишини ўлдириб, молларини талашди. Ана шу нобакорлик оқибатида ишлар ривож топиб, «Туя ҳодисаси»да, «Сиффин»да бир неча ўн минглаб киши ҳалок бўлди. Хорижийлар билан бўлган алоҳида ҳодисаларни қўшадиган бўлсак, бу ҳисоб яна ҳам ортади.
Бир тану бир жон бўлиб, дунё халқларини бирин-кетин бандаларнинг бандаларга сиғинишидан Аллоҳнинг ибодатига, нотўғри динларнинг жабридан Исломнинг адолатига, дунё торлигидан охират кенглигига, жоҳилият зулматларидан Ислом нурига чиқараётган уммат бир-бирини Роббига ибодат қилишдан чиқариш, бир-бирига жабр қилиш, Исломнинг кенглигидан ихтилоф торлигига, Ислом нуридан жаҳолат зулматига ўта бошлади.
Ушбу ҳодисалар туфайли мусулмон умматининг гули, етакчи кучи бўлмиш саҳобаи киромларнинг кўпчилиги нобуд бўлдилар. Уларнинг маънавий кучларига футур етди.
Ушбу ҳодисалар туфайли мусулмон уммати бошига тушган мусибатларни бирма-бир санаб чиқиш ниҳоятда оғир иш. Шунинг учун бу борада гапни қисқа қилганимиз маъқул.
Энди ижозатингиз билан мазкур ҳодисаларга баҳо бериш ҳақида бир неча оғиз сўз.
Бу ҳодисалар бўлиб турган вақтларнинг ўзидаёқ уларга баҳо бериш бошланган. Унда ҳар бир томон ўзини ҳақ, ўзгани ноҳақ деб билган. Тарафкашлик бўлиб турган жойда бундан бошқа нарса бўлиши мумкин ҳам эмас. Аммо мазкур ҳодисаларга баҳо бериш улар бўлиб ўтганидан кейин ниҳоятда авж олгани кутилмаган ҳол. Ушбу ҳодисалар бўлиб ўтгандан кейин турли сабабларга кўра уларни баҳолаш, «ким нима қилган-у, ким нима қилмаган, аслида нима қилиш керак эди», каби мавзуларда мунозаралар қизиб кетган. Бу борада ҳар ким ўша тўпалонлар юз берган вақтдаги ҳар бир ҳаракат ва саканот, ҳар бир оғиз гап ва сўздан ўз фикрини қўллашга, ўзганинг фикрини рад қилишга далил излаган. Тарафкашлик ва низо оловида қизиб кетиб, далил топа олмай қолган пайтларда ўзидан қўшиб юборишлар бўлмаганига эса ҳеч ким кафолат бера олмайди.
Тарафкашлик авж олган жойда ҳар ким ўзининг ҳақ эканини исбот қилишга уриниб, ўзида бўлмаган яхши сифатларни бемалол даъво қилганидек, ўзида бўлган салбий сифатларни тараддудсиз инкор этади. Шу билан бир вақтда, қарши тарафнинг барча яхшиликларини инкор этган ҳолда, барча ёмонликларни унга ағдаради. Мана шу жараёнда нима бўлса бўлади.
Ислом уммати ёлғон нима эканини билмас эди. Аммо фитначилар ўз қилмишларини хаспўшлаш, одамларни ортларидан эргаштириш мақсадида бу уммат ичига «ёлғон» деган иллатни олиб киришди. Жумладан, улар: «Бизга Алийдан хат келди» «Бизга Оишадан хат келди», «Бизга фалончидан хабар келди» «У дебди», «Бу дебди» деган ёлғонларни ҳам тарқатишган эди.
Фитначилар мазкур машъум ҳодисалар ўтиб кетганидан кейин ҳам ўз тарафини олиб, ўзгани танқид қилишда давом этаверишди. Бу нарсалар аста-секин авж ола бошлади. Тарафкашликда учига чиққан томонлар эса ўз гапларини тасдиқлаш учун оят ва ҳадисларни ноҳақ таъвил қилганлари етмагандек, ёлғонлар тўқиб, ҳатто уларга ҳадис сифатини беришгача етиб боришди.
Аммо масъул кишилар, уламолар бу нобакорликни дарҳол бўғиб ташлаш йўлига ўтдилар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга оид барча ривоятлар яхшилаб ҳимоя қилинди. Ҳадисларнинг даражаларини аниқлашнинг мустаҳкам қоидалари ишлаб чиқилди. Бу борада фитначиларнинг фитнаси ўтмади.
Аммо тарихчилар келтирган ривоятларга бу қадар эътибор қаратилмади, чунки тарих ҳақидаги ривоятлар дин ва эътиқод масалалари бўйича ривоятлар аҳамиятига эга эмас, деган ўй бор эди. Ўша пайтларда бўлиб ўтган ҳодисалар ҳақидаги ривоятлар тўпланди. Аммо уларни саралаш ва яроқсизини ташлаб юбориш ишлари қилинмади. Бу нарса айниқса ҳукмдорлик учун ўзаро кураш олиб борган тоифаларга қўл келди. Улар турли асоссиз ривоятлардан ўз манфаатлари йўлида фойдаланиш билан бирга, етмай қолган жойларига ўзларидан қўшиб юборишди.
Аста-секин саҳобаи киромларга тил теккизиш бошланди. Тил теккан саҳобийнинг тарафдорлари ўзига яраша жавоб беришди. Ҳар ким ўзи эргашган шахсни улуғлашга ўтди.
Айниқса, ҳазрати Алий розияллоҳу анҳу ҳақларида бунга ўхшаш гап-сўзлар кўп учрайди. Баъзи ғулувга кетган тоифалар у зотни илоҳлик даражасигача кўтарган бўлишса, хорижийларга ўхшаш кимсалар: «Куфрга кетди», дейишган.
Яна бошқа бир тоифалар ҳазрати Алий розияллоҳу анҳунинг тарафларини олиш мақсадида у зотни мазлум қилиб кўрсатишга уриниб, бошқа бир нечта катта саҳобаларни эса кофирга чиқариб қўйишган.
Бу масалаларга бағишланган мажлислар, жанжаллар бўлди, китоблар ёзилди, хутбалар ўқилди. Нима бўлса бўлди, лекин ихтилоф кўпайиб бораверди.
Ниҳоят, мусулмонлар жумҳури – аҳли сунна вал жамоа бу масалада ижмоъ ила энг адолатли ва сўнгги нуқтани қўйди: орада бўлиб ўтган кўнгилсиз ҳодисаларда ҳазрати Алий ва у зотнинг тарафдорлари ҳақ бўлганлар. Улар ҳақида бошқача гап бўлиши мумкин эмас. Бунга далил ва ҳужжатлар етарли. Уларнинг энг ишончли ва кучлиси Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан ворид бўлган саҳиҳ ҳадислардир. Хусусан, Аммор ибн Ёсир розияллоҳу анҳу ва Зул Садяйнининг ҳазрати Алий розияллоҳу анҳунинг фазилатлари ҳақидаги, келажакда бўладиган фитналар ҳақидаги ҳадислари фикримизга далил бўла олади.
Орада бўлиб ўтган кўнгилсиз ҳодисаларнинг айбдорлари Ибн Сабаъ бошлиқ фитначилар ва хорижийлардир, барча қилинган гуноҳлар уларнинг бўйнида. Улар ҳақида бошқа гап бўлиши мумкин эмас.
Фитначилар асосан Миср, Басра ва Куфада тухум қўйиб, урчиб кетишди. Фитнанинг бош қароргоҳи Миср эди. Унинг Ислом жамиятининг марказидан узоқда жойлашгани, у ерда ҳақиқий уламоларнинг, хусусан, саҳобаларнинг кам бўлгани ва бошқа шунга ўхшаш омиллар фитначиларнинг ўз фикр-мулоҳазаларини авом халққа етказишларига катта имкон берар эди.
Орада бўлиб ўтган кўнгилсиз ҳодисаларда фитначиларга ҳам, ҳазрати Алий розияллоҳу анҳуга ҳам қўшилмаган, балки у зотга талаб қўйиб, талаби бажарилгандагина байъат қилишларини айтган тоифа ҳам бор эди. Уларнинг гаплари ва қилган ишлари «Туя» ва «Сиффин» ҳодисаларидан ҳаммамизга маълум. Ушбу тоифанинг машҳур шахслари сифатида Талҳа ибн Убайдуллоҳ, Зубайр ибн Аввом, Муовия ибн Абу Суфён ва Амр ибн Ос розияллоҳу анҳумни эслаш мумкин. Аҳли сунна вал жамоа мусулмонлари уларни: «Хато таъвил ва ижтиҳод қилганлар», деб баҳолайди. Улар ҳақоратланмайдилар, ёмонланмайдилар. Балки саҳобий бўлганлар бошқа саҳобаи киромлар билан бир қаторда кўрилади.
Уламоларимиз ва мусулмонлар жумҳури бу ишда ғоятда талабчан бўлгани сабабли бу ҳақда ҳар бир мусулмон шахс эътиқод қилиши лозим бўлган нарсани ақийда китобларимизга битиб ҳам қўйганлар.
Жумладан, аҳли сунна вал жамоанинг энг машҳур ақийда китобларидан бири бўлмиш «Ақийдаи Таҳовийя»да қуйидагилар айтилади:
«Биз уларнинг ҳаммалари ҳақида яхшилик билан: «Роббимиз, бизни ва биздан аввал иймон билан ўтган биродарларимизни мағфират қилгин, иймон келтирганларга нисбатан қалбимизда ғашлик қилмагин. Роббимиз, албатта, Сен ўта шафқатлисан, ўта раҳмлисан», деймиз (Ҳашр сураси, 10-оят).
Аллоҳ таоло бизнинг қўлларимизни ўз вақтида бўлиб ўтган фитнадан асраган. Биз Аллоҳдан тилларимизни ҳам мазкур фитнадан сақлашини сўраймиз».
«Ислом тарихи» биринчи жузи асосида тайёрланди
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 