22 Июл, 2025, 27 Муҳаррам, 1447
22 Июл, 2025, 27 Муҳаррам, 1447
Жаҳолат, жоҳиллик араб тили луғатида “билимсизлик”, “нодонлик” деган маънони англатади.
Истелоҳда эса жоҳиллик дегани “Бир нарсани ўз аслийятига зид ўлароқ эътиқод қилишдир”.
Жаҳолат зулматдир. Жаҳолат ўз соҳибини ҳалокатга олиб боради.
Жоҳил киши ҳеч нарсани билмайди, шу билан бирга билмаслигини ҳам билмайди. Бу тоифа кишилардан эҳтиёт бўлиб юриш лозим. Шунинг учун Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам: “Ё Аллоҳ, бизга ҳақни ҳақ деб билдиргин, бизни унга эргашишлик билан ризқлантиргин. Бизга ботилни ботил деб билдиргин, бизга ундан узоқлашишни ризқ қилиб бергин” деб дуо қилардилар. Пайғамбаримиз саллоллоҳу алайҳи васаллам бежизга бундай дуо қилмаганлар. Чунки жоҳиллик инсонни охири берк кўчага етаклайди.
عن حذيفة هو: كان الناس يسألون رسول الله صلى الله عليه وسلم عن الخير وكنت أسأله عن الشر مخافة أن يدركني،
رواه البجاي
Ҳузайфа розияллоҳу анҳу айтадилар: “Одамлар Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламдан яхшилик ҳақида сўрардилар. Мен эса ёмонлик ҳақида сўрардим. Чунки мен (ўзим билиб билмасдан) ёмон ишларни қилиб қўйишдан қўрқардим”. Имом Бухорий ривоят қилган.
Инсонни жоҳиллик каби бадном қиладиган бошқа бирор иллат йўқ. Жаҳолат инсоннинг ашаддий душманидир. Жоҳил киши билимсизлиги сабабли ўзига душманиданда кўра кўпроқ зарар етказади. Аллоҳ таоло бандаларига фикрлаш доирасини инъом этган. Инсон илм ўрганса, инсонийлигини сақлаб қолади. Мабодо бунинг аксини қилса, инсонийлик даражасидан қулайди.
Жоҳилликнинг ўзига хос истелоҳлари бор:
Қуръони каримда жоҳилликни мазаммат қилувчи бир неча оятлар нозил бўлган.
Аллоҳ таоло Наҳл сураси 119-оятида шундай марҳамат қилади:
ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذِينَ عَمِلُواْ السُّوءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابُواْ مِن بَعْدِ ذَلِكَ وَأَصْلَحُواْ إِنَّ رَبَّكَ مِن بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ
“Сўнгра (билинг-ки), албатта Парвардигорингиз, билмаган ҳолда ёмонлик гуноҳ қилиб қўйиб, кейин тавба қилган ва ўзларини тузатган кишилар учун, шак-шубҳасиз, ўша (тавба-тазарруларидан) сўнг Парвардигорингиз (уларни) мағфират қилгувчи, меҳрибондир”.
Аллоҳ таоло ушбу ояти каримада “билмаган ҳолда ёмонлик - гуноҳ қилиб қўйиб” деб марҳамат қилмоқда. Демак банданинг бирор нарсани билмаслиги уни гуноҳ қилишга олиб боради ва у билмаслиги сабабли жавобгарликдан озод бўлмайди. Бундан барча одамлар эҳтиёт бўлиб яшамоқлари даркор.
Яна Ҳужурот сурасининг 6-оятида шундай марҳамат қилинади:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَن تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَىٰ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ
“Эй муминлар, агар сизларга бир фосиқ кимса бирон хабар келтирса, сизлар (ҳақиқий аҳволни) билмаган ҳолингизда, бирон қавмга мусибат етказиб қўйиб, қилган ишларингизга афсус-надомат чекиб қолмасликларингиз учун (у фосиқ кимса олиб келган хабарни) аниқлаб-текшириб кўринглар!”
Ояти каримада Аллоҳ таоло фосиқ киши хабар келтирадиган бўлса уни яхшилаб аниқлаб, хабарни собитлигини текшириб кўришга буюрмоқда. Чунки бирор хабарни яхшилаб ўрганмай туриб ҳукм чиқариш одатда афсус-надомат қиладиган ишларга сабаб бўлади. Шу сабабдан ҳам биз ҳозирги ахборот ва технологиялар алмашинуви жуда тез суръатда ривожланаётган даврда яшаётган мусулмонлар ўзимизга келаётган хабарларни яхшилаб аниқлаб, шунга кўра хулоса чиқармоқлигимиз лозим ва лобуддир.
Жоҳилликнинг ёмон хислат эканлиги борасида кўплаб ҳадислар ва уламоларнинг гаплари ривоят қилинган. Улардан баъзиларини қуйида келтирамиз.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Пайғамбар саллоллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар: “Қиёмат қоим бўлиш арафасида илм кўтарилиб, жоҳиллик тушадиган кунлар бўлади” (Ибн Можа ривояти).
Ушбу ҳадисда жоҳиллик қиёмат аломатларидан бири эканлиги айтилмоқда. Қиёмат куни аломатлари ҳақидаги бошқа ҳадисларни ўрганадиган бўлсак, ўша аломатларнинг аксарияти салбий хусусиятга эга бўлган нарсалар эканлигини кўришимиз мумкин. Демак бундан билинадики жоҳиллик ҳам салбий сифат ҳисобланади.
Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Пайғамбаримиз саллоллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар: “Албатта Аллоҳ таоло бандалардан илмни тортиб олиб қўймайди. Лекин илмни олимларни қабз қилиш билан олиб қўяди. Ҳатто бирор олим қолмагач, инсонлар жоҳил раисларни бошлиқ қилиб оладилар. Улар илмсиз фатво беришади. Ўзлари ҳам адашади, бошқаларни ҳам адаштиришади” (Имом Бухорий ривояти).
Жоҳилликнинг олдини олишда уламоларнинг хизматлари беқиёс. Шунинг учун ҳам ушбу ҳадисда уламоларнинг вафоти билан илм ҳам кўтарилиши инсонлар огоҳлантирилмоқда. Демак ҳадисдан олинадиган хулоса шуки, ҳамма замон ва маконда уламолар ҳурмат-эҳтиромда бўлмоқликлари.
Абдурроҳман Жомий ҳазратлари олимлар борасида шундай деганлар:
Дунёда бўлмаса муаллим агар,
Ҳаёт ҳам бўлмасди гўзал бу қадар.
Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам доимо уйимдан чиққанларида осмонга қараб, шундай дуо қилардилар: “Ё Аллоҳ, сендан адашишимдан ва адаштирилишимдан, йўлдан тойилишимдан ва тойдирилишимдан, зулм қилишимдан ёки зулм қилинишимдан ва жоҳиллик қилишдан ва менга ҳам нисбатан жоҳиллик қилинишидан паноҳ сўрайман”. (Абу Довуд, Термизий ва Аҳмад ривояти)
Кўриб турибсизки, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари ҳам жоҳилликдан паноҳ сўрамоқдалар. Шундай экан сиз билан бизга ўхшаш оддий инсонларнинг бу иллатдан паноҳ сўрашлари зарур экани маълум бўлмоқда.
Олимлардан бири шундай деган экан: “Олим бўл ёки ўқувчи бўл, аммо улар ўртасидаги киши бўлма. Чунки улар ўртасидаги киши жоҳилдир”.
Яна бир ривоятда: “Жоҳилликнинг аломати учтадир: ўзидан ажабланиши, бемаъни гапларни кўп гапириши ва ўзи қилиб турган ишдан қайтариши” дейилган.
Аллоҳ таоло барчамизни илмсиз ҳолда Ўзига нисабатан нотўғри эътиқод қилиб қўйишимиздан, бировга нисбатан жоҳиллик қилишдан ва йўлдан тойилишдан асрасин.
З. Мирсодиқов,
“Кўкалдош” ўрта махсус ислом билим юрти мудири
Бугун Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази музейи “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” бўйлаб жойлаштириладиган миниатюраларнинг тайёрланиш жараёни билан танишиш учун олимлар, мутахассислар иштирокида оммавий ахборот воситалари вакилларига пресс тур ташкил этилди.
Иккинчи Ренессанс даври миниатюраларини ўз ичига олган “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” узунлиги қарийб 52 метр, бўйи бир метрли ганчкор безак билан ҳисоблаганда 5 метрни ташкил этади.
Девор бўйлаб жами 10 дан ортиқ миниатюра ўрин олади. Деворий суратнинг ҳажмини ҳисобга олган ҳолда миниатюраларни 50 га яқин рассомлар икки ойдан буён тиним билмай меҳнат қилмоқда.
Санъатшунослик фанлари бўйича фалсафа доктори, рассом Беҳзод Ҳожиметовнинг маълум қилишича, девор учун Ҳирот Бухоро, Самарқанд ва қисман ҳинд миниатюра мактаблари асосида ишланган миниатюралар саралаб олинган.
“50 га яқин миниатюралар орасида Шероз, Исфаҳон, Табриз миниатюра мактаблари услубида ишланганлари ҳам бор эди, аммо ўзимизнинг алломалар, тарихий воқеликлар акс этган расмлар танлаб олинди. Бундан ташқари ов, жанг каби манзаралардан воз кечилди. Сабаби деворий суратлар концепцияси биринчи ўринда цивилизациялар, шахслар ҳамда кашфиётлар мавзуларини ўз ичига олади. Миниатюралар ҳам шу мавзулардан четлаб ўтилмаган ҳолда сараланган. 10 дан ортиқ миниатюра чизиш ишларининг 80 фоизини бажариб бўлдик. Музей деворининг баландлиги 8 метрни ташкил қилиб, унинг 3 метрдан юқори қисмига айнан ушбу миниатюралар девори жойлаштириши кўзда тутилган. Mиниатюралар ҳажмини инобатга оладиган бўлсак, уни Гиннесс рекордлар китобига ҳам киритишимиз мумкин. Композицияларимиз юқори сифатли матога, сифатли бўёқлар билан чизилди ҳамда Италиядан келтирилган тилла суви билан ишлов берилди. Эндиликда устахонада ишланган барча ишларни Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказининг қурилиши якунига етган биносига олиб бориб, махсус елимлар билан деворга жойлаштириш ишлари қолган. Миниатюраларни танлашда экспозицияда жойлаштирилган факсимеллар, экспонатлар ва қўлёзмаларни такрорламасликка эътибор қаратилди. Шунингдек, бош ғоя сифатида кашфиётлар ва цивилизациялар мавзусига эътибор берилди.
Миниатюраларнинг айримлари бизгача тўлиқ етиб келмаган, уларни девор ҳажмига мослаштириб, ўз услубидан чиқмаган ҳолда композицияни тўлиқ тикладик. Шунингдек, ҳар бир миниатюралар орасига ўша даврда ишлатилган нақшлар билан ҳошиялар чизилди. Ушбу нақшларни икки хил – Бухоро ҳамда Ҳирот мактаби услубида чиздик. Нақшлардан айнан биттаси илмий кенгаш аъзолари томонидан танланиб, барча миниатюралар орасига жойлаштирилади” – деди рассом Беҳзод Ҳожиметов.
Қайд этилишича, девордаги миниатюралардан Амир Темурнинг Мовароуннаҳр ҳукмдори деб эълон қилиниши ва унинг илм-фан, маданият ва меъморчилик ривожига қўшган ҳиссасига алоҳида эътибор қаратилади. Бу тарихий жараённи ифодалашда Шарафиддин Али Яздийнинг “Зафарнома” асарининг Лондонда, Британия кутубхонасида сақланаётган нусхасидаги миниатюралардан фойдаланилган. Девор марказида Амир Темурнинг тож кийиш маросими акс этган “Балх қурултойи” миниатюраси жойлаштирган. Асосий эътибор Амир Темурнинг маърифатпарвар ҳукмдор сифатидаги сиймосини кўрсатиб беришга қаратилади. Жумладан, ушбу йирик тасвирий санъат асарида Амир Темур даврида қурилган иморатлар тасвирланади. Шу билан бирга Самарқандда Беҳзод томонидан акс эттирилган Бибихоним масжидининг қурилиш жараёни ҳам алоҳида кўрсатилади. Мирзо Улуғбек ва унинг жаҳон илм-фанига қўшган ҳиссасига ҳам алоҳида эътибор қаратилади. Улуғбекнинг ҳаётлигида чизилган иккита миниатюра – улардан бири Низомий “Хамса”сидан олинган миниатюра, иккинчиси Ас-Суфийнинг “Китаби сиварил-кавакиб ас-сабита” китобидаги Цефей юлдуз туркуми суратидир. Мирзо Улуғбекнинг асл қиёфасини тиклашда бу суратлар катта ўрин тутади. Шу боис рангтасвир асарида ушбу миниатюраларни ҳам акс эттириш назарда тутилади.
Хуросондаги Темурийлар даври Ренессансида Ҳусайн Бойқаро ва Алишер Навоийнинг ҳиссаси алоҳида кўрсатилади. Бунда қадимий миниатюралар орқали Ҳирот манзаралари, Навоий, Ҳусайн Бойқаро, уларнинг даврасида турган Абдураҳмон Жомий, Камолиддин Беҳзод, Хондамир сингари Ҳирот маданий муҳити намояндалари кўрсатиб берилади. Шунингдек, Ҳусайн Бойқаронинг илм ва маданият ҳомийси сифатидаги ролини ҳам кўрсатиб бериш мақсад қилинган. Бунда ҳам турли қўлёзмаларда акс этган ана шундай миниатюралардан фойдаланилади.
Мазкур экспозицияда Бобур ва Бобурийлар меросига ҳам алоҳида эътибор қаратилади. Бобурга бағишланган қисмда унинг тарихий қўлёзмалардаги миниатюраларидан кенг фойдаланилади. Айниқса, Амир Темурнинг Бобур ва ва унинг авлодлари қуршовида яратилган миниатюраси алоҳида ўрин тутади.
Шунингдек, Марказий Осиёда Темурийлардан сўнг давлатни узоқ вақт идора қилган Шайбонийлар ва Аштархонийлар давридаги илм-фан, таълим ва маданий ҳаёт ўша даврда чизилган тарихий суратларда ўз аксини топади.
Ўтказилган тақдимотда бир қатор тарихчи ва санъатшунос олимлар, ишчи гуруҳ аъзолари ҳамда рассомлар иштирок этиб, “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” юзасидан ўз фикр ва мулоҳазаларини билдириб ўтди. Айрим кўзга ташланган камчиликларни тузатиш бўйича таклифлар берилди.
Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази илмий котиби Рустам Жабборов ҳам миниатюралар деворини шакллантиришда рассомлар билан биргаликда фикр алмашиб, ўзининг тавсияларини берган.
“Марказнинг музей экспозицияси ички контентини бойитиш, марказ деворларини ўз даврига хос миниатюра ҳамда суратлар билан безатиш юзасидан қизғин жараён давом этмоқда. Марказнинг кенгайтирилган йиғилишлари муҳокамасида олимлар ва мутахассислар томонидан айнан “Иккинчи Ренессанс даври” бўлимини миниатюралардан иборат композиция билан бойитиш таклифи берилган эди. Иккинчи Ренессанс даври Амир Темур тахтга ўтирган пайтдан бошланишини инобатга оладиган бўлсак, ушбу деворда айнан шу мавзуга мос миниатюра ҳам жойлаштирилади. 1450 йилга оид Шарафиддин Али Яздийнинг «Зафарнома» асаридаги миниатюра бугунги кунда Британия кутубхонасида сақланади. Эндиликда биз ушбу миниатюрани Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази экспозициясида кўришимиз мумкин бўлади. 35 ёшли навқирон Амир Темур беклар, саркардалар, сарой амалдорлари ҳамда устозлари қуршовида тасвирланган сурат қўш саҳифада чизилган. Уни рассомларимиз девор ҳажмига мослаштирган ҳолда яхлит композиция сифатида тиклаган. Ушбу миниатюраларнинг ҳар бирининг асоси мавжуд. Ўйлашимча, Марказга ташриф буюрадиган томошабин "Иккинчи Ренессанс даври" залида айнан ўша пайтдаги муҳитни ҳис қилади. Сабаби айни шу даврда миниатюра санъати тараққий этган. Ўша даврнинг энг буюк рассомларидан Камолиддин Беҳзод, Маҳмуд Музаҳҳиб сингари мусаввирлар ижод қилишган. Девор учун танланган миниатюралар ҳам айнан шу мусаввирлар ҳамда уларнинг шогирдлари томонидан ишланган. Бу миниатюраларда ўша пайтдаги давлатчилик, халқ ҳаёти, ижтимоий ҳимоя, аёллар, ёшлар каби масалалар акс эттирилган”, – дейди Рустам Жабборов.
Ўзбекистондаги ислом цивилизацияси маркази музейида Иккинчи Ренессанс даври миниатюраларини ўз ичига олган “Цивилизациялар ва кашфиётлар девори” ташриф буюрувчилар кўз ўнгида тарихни жонлантирса, ажабмас.
Ислом цивилизацияси маркази Ахборот хизмати
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 