Бу муҳтарам зот Абу Ҳозим Аъраж номи билан машҳур бўлганлар. Абдурраҳмон ибн Зайд раҳматуллоҳи алайҳ: “Абу Ҳозимдан кўра ҳикмат тилига яқин бўлган бирор кишини кўрмадим”, деганлар.

Ҳижратнинг 97 йилида мусулмонлар халифаси Сулаймон ибн Абдулмалик пайғамбарлар отаси бўлмиш Иброҳим алайҳиссаломнинг чақириқларига “лаббай” деб жавоб қилиб, ҳаж қилиш ниятида муқаддас манзилларга сафарга отланади. Унинг карвони умавийлар халифалиги салтанати пойтахти Дамашқдан интиқлик билан Мадинаи мунаввара сари йўл олади.

Равзаи мутоҳҳарада намоз ўқиш, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга салом бериш қувончи халифанинг қалбини эгаллаб олган эди. Халифанинг карвонида қорилар, муҳаддислар, фақиҳлар, уламолар, амирлар ва саркардалар жам эди.

Карвон Мадинаи мунавварага етиб келиб юклар туширилгач, Мадинанинг мансабдор ва эътиборли кишилари халифага салом беришга ва уни қутлашга бордилар. Лекин Мадина қозиси, боҳужжат олими ва ишончли имоми бўлган Салама ибн Динор халифага салом бериш ва уни қутлашга чиққанлар ичида йўқ эди. Сулаймон ибн Абдулмалик зиёратга келганлар билан саломлашиб, дийдорлашгач, суҳбатдошларидан бирига қараб:

— Қалблар учун уларни вақти-вақти билан тозалаб, зангини кетказиб турувчи одам бўлмаса, темирни занг босгани каби, қалбларни ҳам занг қоплайди, — деди.

Суҳбатдош:

— Ҳа шундай, эй мўминлар амири, тўғри айтасиз,-– дея унинг гапини тасдиқлади.

Халифа:

— Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг саҳобаларини кўриб, улардан таълим олган, биз гуноҳкор бандаларга панду насиҳат қилиб, қалбларимизни тозалайдиган, бирор киши йўқми Мадинада?

Даврадагилар жўр овозда:

— Ҳа бор, эй мўминлар амири, Абу Ҳозим Аъраж ана шундай зотлардандир, – дедилар.

Халифа:

— Абу Ҳозим Аъраж ким бўладилар? – деб сўради.

Мадина улуғлари:

— Салама ибн Динор бир қанча саҳобаи киромларни кўрган тобеинлардан бири. Ҳозирги вақтда Мадинанинг олими ва имомидир, – деб жавоб қилдилар.

 Халифа:

— Ундай бўлса ҳурматларини жойига қўйган ҳолда ҳузуримизга таклиф қилинглар, – дея илтимос қилди.

Аъёнлар халифанинг таклифини Абу Ҳозимга етказганларида, улуғ тобеин таклифни қабул қилиб, халифа қароргоҳига келадилар. Ўз навбатида халифа ҳам таклифни рад этмай қабул қилинганини қадрлаб, Абу Ҳозимни яхши кутиб олиб, ўзига яқин ўринга ўтказади ва маломатомуз оҳангда:

— Бу не жафо, эй Абу Ҳозим? — дейди.

Абу Ҳозим:

— Жафо таниш-билишлар орасида бўлади. Сиз мени шу кунгача танимас эдингиз, мен ҳам сизни кўрмаган эдим. Бас, шундай экан, мен сизга қандай жафо етказишим мумкин? – деди.

Шунда халифа атрофидагиларга:

— Шайх узрларини тўғри баён қилдилар, халифа уни хато маломат қилди, — деди.

Сўнгра, Абу Ҳозимга юзланиб:

– Кўнглимда йиғилиб қолган муҳим масалалар бор, шуларни сизга баён қилсам, – деди.

— Марҳамат, эй мўминлар амири, мадад ёлғиз Аллоҳдандир, – деди Абу Ҳозим.

— Эй Абу Ҳозим, нима учун биз ўлимни ёмон кўрамиз?

— Чунки биз дунёйимизни обод қилиб, охиратимизни хароб қилганмиз... Шунинг учун обод жойдан хароб жойга чиқишни ёмон кўрамиз.

— Рост айтдингиз, эй Абу Ҳозим, эртага, Қиёмат куни биз учун Аллоҳнинг ҳузурида қандай нарсалар ҳозирланган эканини жуда билгим келади?.

— Амалингизни Аллоҳнинг Китобига солиб кўрсангиз, ҳаммаси аён бўлади.

— Уни Аллоҳ таоло Китобининг қаеридан топаман?

— Калимаси олий Зотнинг ушбу сўзидан топасиз: “Шак-шубҳасиз, яхшилар (яъни мўминлар) жаннат неъматларидандирлар. Шак-шубҳасиз, фисқ-фужур қилувчи кимсалар дўзахдадирлар” (Инфитор: 13-14).

— Аллоҳнинг раҳмати қаерда қолди?

— “Аллоҳнинг раҳмати эзгу иш қилувчиларга яқиндир”  (Аъроф, 56).

— Аллоҳнинг ҳузурига қай ҳолда бориларкин?

— Яхши амал қилувчи одам, узоқ муддат айрилиқдан сўнг оила аъзолари ҳузурига қайтаётган киши каби келур. Ёмон амал қилувчи эса хожасидан қочган қулни ушлаб, хожаси ҳузурига судраб олиб келинаётган қул каби келур.

Халифа йиғлаб юборди. Сўнг:

— Эй Абу Ҳозим, қандай қилсак солиҳлардан бўламиз? – деб сўради.

Абу Ҳозим:

— Такаббурликни ташлаб, тавозели бўлсангиз солиҳлардан бўласиз.

— Мол-дунё ҳақида нима дейсиз ва унда Аллоҳ таолога тақво қилиш йўли қандай?

— Мол-дунёни ҳақ билан оласизлар ва уни эгаларига берасизлар... Уни баробар тақсимлаб, қўл остингиздагилар орасида адолат қиласизлар.

— Эй Абу Ҳозим, одамларнинг афзали ким?

— Амалли ва тақво эгалари одамларнинг афзалидир.

— Энг адолатли сўз қайси сўз?

— Қўрқиб ёки ундан бирон нарса умид қилиб турган одам қаршисида кишининг айтган ҳақ сўзи, энг адолатли сўздир.

— Энг тез ижобат бўладиган дуо қайси?

— Чиройли амал қилувчи кишининг, чиройли амал қилувчи кишилар ҳақига қилган дуоси.

— Садақаларнинг афзали-чи?

— Мол-дунёси оз камбағал кишининг, ўзидан кўра муҳтож бечора камбағалга миннат қилмай ва озор бермай берган садақасидир.

— Энг ақлли киши ким?

— Аллоҳ таолога итоат қилган ва г бошқаларни ҳам шунга йўллаган киши.

— Энг аҳмоқ киши ким?

— Золим дўстининг нафс-ҳавосига эргашиб кетган, бировнинг дунёси эвазига ўз охиратини сотиб юборган киши.

— Эй Абу Ҳозим, бизга ҳамроҳ бўлиб юрмайсизми, сиз биздан, биз сиздан насибадор бўлардик?!

— Йўқ, эй мўминлар амири, сизга ҳамроҳ бўла олмайман.

— Нега?

— Сизларга ён босиб қолишим натижасида Аллоҳ менга бу дунё азобини ҳам ва охират азобини ҳам тоттиришидан қўрқаман.

— Эй Абу Ҳозим, бирон ҳожатингиз бўлса айтинг.

Абу Ҳозим бирон нарса демай жим турган эдилар.

Халифа яна қайта:

– Эй Абу Ҳозим, бирон ҳожатингиз бўлса айтинг, сиз учун ҳар қандай ҳожат бўлса ҳам ўтаб берамиз, — деди.

— Ҳожатим, мени дўзахдан қутқариб, жаннатга олиб кириб қўйсангиз.

— Бу менинг қўлимдан келмайди, эй Абу Ҳозим.

— Менинг бундан бошқа ҳожатим йўқ, эй мўминлар амири.

— Менинг ҳақимга дуо қилинг, эй Абу Ҳозим.

— Эй Аллоҳ, агар мана шу банданг Сулаймон Сенга яқин бандаларинг қаторида бўлса, унга икки дунё яхшилигини осон қил. Агар Сенга душманлардан бўлса, уни солиҳлар жумласидан қилиб, Ўзинг яхши кўрган ва рози бўладиган йўлга бошлаб қўй.

Шунда ўтирганлардан бири:

— Яхши гап айтмадингиз, мўминлар амирини Аллоҳнинг душманлари сафига қўшиб, халифамизни ранжитдингиз, — деди.

Абу Ҳозим:

— Аксинча, сизнинг бу гапингиз яхши гап бўлмади, шуни билингки, Аллоҳ таоло: “Албатта уни одамларга очиқ баён қилурсизлар ва яширмайсизлар...” деб уламолардан ҳақ сўзни сўзлашга аҳду паймон олган эди. Сўнг халифага юзланиб:

— Эй мўминлар амири, биздан аввал ўтганларнинг амирлари уламоларнинг илмларига қизиқиб, уларнинг ҳузурига тавозу билан  борар эдилар. Шунинг учун улар яхшилик ва хотиржамликда яшадилар. Кейин ҳиммати паст кишилар пайдо бўлди, улар амирлар ҳузуридаги арзимас дунёни қўлга киритиш учун илм ўргандилар, амирлар бундай олимларни назарга илмай қўйдилар. Натижада бу олимлар хор бўлиб ожиз қолдилар ва Аллоҳнинг ҳам назаридан тушдилар. Агар уламолар амирлар қўлларидаги нарсалардан ўзларини тортганларида, амирлар уларнинг илмларига интилардилар. Лекин уламолар амирлардаги нарсаларга интилдилар, амирлар эса улардан ўзларини тортдилар ва уларни қадрламай қўйдилар.

Халифа:

— Гапингиз ҳақ.  Эй Абу Ҳозим, менга яна насиҳат қилинг, сиздан кўра ҳикматли сўз айтишга яқинроқ бўлган бирон кишини кўрмаган эдим.

Абу Ҳозим:

— Агар насиҳатга қулоқ тутадиганлардан бўлсангиз, сизга қилган насиҳатим етарлидир... Агар насиҳатни олмайдиганлардан бўлсангиз, ипсиз камондан ўқ отганимдан не фойда.

Халифа:

— Ўтиниб сўрайман Эй Абу Ҳозим, менга насиҳат қилинг.

Абу Ҳозим:

— Майли, насиҳат қиламан, лекин қисқа айтаман. Раббингизни улуғланг, Уни покланг, Сизни қайтарган ерда кўринишдан ва сизни буюрган ерда кўринмай қолишдан сақланинг, – деди.

Сўнг Абу Ҳозим салом бериб чиқиб кетди.

Халифа унинг ортидан:

— Насиҳатгўй олимга Аллоҳ яхши мукофотлар ато этсин, — деб дуо қилиб қолди.

***

Кунларнинг бирида Салама ибн Динорнинг уйига Абдураҳмон ибн Жарир билан унинг ўғли келиб, шайх билан саломлашиб ўтирдилар ва икки дунё яхшилигини тилаб дуо қилдилар. Одоб пешвоси улуғ тобеин ҳам ота-боланинг саломига янада чиройлироқ қилиб алик олиб, уларни илиқ кутиб олдилар ва ўрталарида қуйидаги суҳбат бўлиб ўтди.

Абдураҳмон ибн Жарир:

— Эй Абу Ҳозим, қандай қилиб уйғоқ қалб соҳиби бўла оламиз? – деб сўради.

Абу Ҳозим:

— Ичингизни ўнгласангиз катта гуноҳлар кечирилади. Банда агар гуноҳларни тарк этишга азму қарор қилса, унга яхшилик эшиклари очилади. Асло шуни унутмангки, эй Абдурраҳмон, мол-дунёнинг озгинаси ҳам бизни охират ишларининг кўпгинасидан чалғитиб қўяди. Сизни Аллоҳ таолога яқинлаштирмайдиган ҳар қандай нарса неъмат эмас, балки у жазо, азоб, офат ва балодир.

Абдурраҳмон ибн Жарирнинг ўғли деди:

— Бизнинг кўп шайхларимиз бор, уларнинг қай бирига эргашайлик?

Абу Ҳозим:

— Эй ўғилчам, ёлғиз қолганда Аллоҳдан қўрқадиган ва айб бўладиган ишларга аралашишдан ўзини пок тутадиган, ёшлигидан ўзини ислоҳ қилган, буни кексалик даврига қолдирмаганларига эргашгин.

Эй ўғилчам, шуни билгинки, қуёш чиққан ҳар кун борки толиби илмга нафсу ҳавоси билан илми қарама-қарши келиб, икки рақиб курашгани каби унинг қалбида улар ҳам ўзаро курашадилар. Агар илми нафсу ҳавоси устидан ғолиб келса, ўша кун толиби илм учун фойдали кун бўлади... Ва агар нафсу ҳавоси илмидан ғолиб бўлса, у кун толиби илм учун зиён, ҳасрат куни бўлади.

Абдурраҳмон ибн Жарир:

— Эй Абу Ҳозим, бизни шукр қилишга кўп чорлайсиз, шукрнинг ҳақиқати нима?

Абу Ҳозим:

— Бизнинг ҳар бир аъзоимизда шукрнинг ҳақи бор.

— Икки кўзнинг ҳақи нима?

— Яхшиликни кўрганингизда уни ёймоқлигингиз, ёмонликни кўрганингизда эса яширишингиз икки кўзнинг шукридир.

— Икки қулоқнинг шукри нима?

— Яхшиликни эшитсангиз уни қалбингизга жойлаб сақлаб қўйишингиз, ёмонликни эшитсангиз кўмиб ташлашингиз икки қулоқ шукридир.

— Икки қўлнинг шукри нима?

— Сизга тегишли бўлмаган нарсани олмаслигингиз ва Аллоҳнинг ҳақларидан бўлган ҳақни тўсмаслигингиз икки қўл шукридир. Шуни унутмангки, эй Абдурраҳмон, ким тил шукрини етарли қилмаса ва тил шукрига дил шукрини ва барча аъзолар шукрини қўшмаса, бундай одамнинг мисоли, либосини киймай қўлида ушлаб турган кишига ўхшайди, бу эса уни иссиқдан ҳам совуқдан ҳам сақламайди.

***

Бир йили Салама ибн Динор Рум шаҳарларига йўл олган ислом лашкари сафида жангга бордилар. Лашкар кўзланган манзилга етишга оз қолганда, душманга қарши жангга киришдан олдин куч тўплаб олиш мақсадида бир оз дам олиш учун тўхтайди. Лашкар ичида умавийлар амирларидан бири бор эди. Ана шу амир Абу Ҳозимга:

— Келиб бизларга бир дарс бериб кетсинлар, — деб одам юборди. Абу Ҳозим амирга жавобан унга хат ёзиб юбордилар, хатда ушбулар битилган эди:

“Эй амир, мен шундай аҳли илмларни кўрдим, улар дунё аҳлига динни кўтариб бормас эдилар. Дунё аҳлига динни кўтариб борган аҳли илмларнинг биринчиси мен бўлишимни истамасангиз керак, деб ўйлайман. Ҳожатингиз бўлса олдимизга ўзингиз келинг. Сизга ҳам атрофингиздагиларга ҳам Аллоҳнинг саломи бўлсин”.

Хатни ўқиган амир Абу Ҳозимнинг ҳузурларига бориб, кўришиб саломлашгач:

— Эй Абу Ҳозим, бизга йўллаган мактубингизни ўқиганимиздан сўнг, наздимизда мартабангиз янада зиёда бўлиб, қадрингиз ошди. Аллоҳ сизни яхши мукофотлар билан сийласин, бизга панду насиҳат қилсангиз.

Абу Ҳозим насиҳат қила бошладилар, мана бу қуйидаги сатрлар айтган сўзларининг жумласидандир:

— Қиёматда қайси амал сиз билан бўлишини яхши кўрсангиз, бу дунёда шу амални қилишга ҳарис бўлинг.

Охиратда сиз билан қайси амал бўлишини истамасангиз, бу дунёда шу амалдан узоқ бўлинг.

Шуни билингки эй амир, агар сизда ботилнинг бозори чаққон бўлса, бемаънилар, мунофиқлар атрофингизга йиғилиб оладилар. Ва агар сизда ҳақнинг бозори чаққон бўлса, атрофингизга яхши одамлар йиғилиб, ҳақ устида сизга ёрдамчи бўладилар... Ўзингизга ёққанини танлаб олаверинг.

***

Абу Ҳозимга ўлим соати яқинлашганида, атрофларида тўпланиб турган яқинлари:

— Ўзингизни қандай ҳис қиляпсиз, эй Абу Ҳозим? — деб сўраган эдилар.

— Дунёда қилиб қўйган ёмонликларимиздан нажот топа олсак, дунёда йўқотган нарсаларимиз бизга зарар бўлмас, — деб ушбу ояти каримани такрор-такрор ўқиб жон таслим қилдилар: “Албатта иймон келтириб яхши амаллар қилган зотлар учун Раҳмон дўстликни (барқарор) қилур”.

 

Халқаро алоқалар бўлими ходими И.АҲМЕДОВ интернет материаллари асосида тайёрлади.