Юртимиз мустақилликка эришгач, диний қадриятлар тикланди. Соф Ислом динига бўлган муносабат, қарашлар ҳам асл ҳолига қайтди. Муқаддас динимизнинг улуғ ибодатлари бўлган Ҳаж ва Умра ибодатларини фуқароларимиз томонидан адо этиш борасида ҳам йилдан йилга ислоҳатлар амалга оширилмоқда.
Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита ва Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан жорий йилдан эътиборан юртимиздан муборак Умра ибодатларини адо этиш учун борадиган фуқароларимизнинг сони борасидаги чекловлар олиб ташланганлиги, Умра ибодатига борувчилар энди аввалгидек фақат йилнинг баҳор фаслида ёки Рамазон ойидагина эмас, балки бутун йил давомида Умра ибодатларига боришлари мумкин бўлди.
Авваллари муборак сафарга борувчиларга бундай қулай шароитлар бўлмаган. Муборак сафарга бориш учун йиллар давомида навбатда турилган. Саудия Арабистони меҳмонхоналаридаги шароитлар, автобусларда зиёратчиларни ташиш, қўйинки Муқаддас зиёратни амалга ошириш учун юртдошларимиз жуда катта қийинчиликларга дуч келар эди.
Хозирда эса, юртимиздан Умра сафарига борган юртдошларимиз Мадинаи Мунаввара шаҳрида беш юлдузли “Pullman Zamzam Madina Hotel” меҳмонхонаси ва Маккаи Мукаррама шаҳрида 4 юлдузли “Al Kiswah Hotel Towers” меҳмонхоналарида истиқомат қилмоқдалар. Зиёратчиларимизга тажрибали ишчи гуруҳи, малакали шифокорлар ҳамда юртимиздан борган моҳир ошпазлар ҳам хизмат кўрсатмоқдалар.
Улар томонидан зиёратчилар учун швед столи шаклида лаззатли овқатлар тайёрланмоқда.
Аввалари зиёратчилар ўзлари учун ажратилган соатни кутиб туришар, ошхоналарда навбат кутиб овқат олишар, шу билан бирга анча қийинчиликларга дуч келган эдилар.
Ушбу меҳмонхоналар икки Ҳарамга ҳам жуда яқин жойда жойлашган бўлиб,. Зиёратчиларни Ҳарами шарифга олиб бориш учун куну-тун давомида энг сўнги русумдаги микроавтобуслар ташкил қилинганлиги ўз навбатида юртимиздан борган зиёратчиларни беш вақт намозларини Ҳарами шарифда ўқишлари учун имкон беради дегани.
Бундан эса зиёратчиларнинг кўнгиллари тўлаётганлигини ҳам кўришимиз мумкин.
Макка шаҳри меҳмонхонасида зиёратчиларимиз икки кишилик хоналарда истиқомат қилишмоқда. Авваллари эса меҳмонхоналардан тўрт кишиликдан бошланиб, ўн икки кишилик хоналарда ҳам истиқомат қилишган. Меҳмонхоналарда қатъий равишда эркаклар алоҳида, аёллар эса алоҳида хоналарда истиқомат қилишган. Бу эса жуда катта қийинчилик туғдирарди. Хозирда эса зиёратчиларимиз меҳмонхоналарда маҳрами билан, яъни эр-хотин ёки она-бола бўлса битта хонада ётишлари учун шароитлар муҳайё қилинган. Бу эса ўз навбатида отаси ёки онаси билан бирга келган зиёратчиларимиз ота-оналарининг хизматларида бўлишиб, уларнинг дуоларини олишга мушарраф бўлмоқдалар. Бу эса неча йиллардан бери амалга ошмай келаётган ишлардан бири эди.
Муборак Умра зиёратига борган юрдошларимиз Маккаи Мукаррама шаҳридаги меҳмонхонага келганларида уларни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламни мадҳ этувчи турли ҳил нашидалар билан кутиб олинаётганлиги, уларнинг пойига гуллар сепилаётганлиги, уларга юксак эътибор ва эҳтиром кўрсатилаётганлигидан беҳад киши кўзига ёш келади. Маккаи Мукаррама шаҳридаги меҳмонхонада зиёратчиларимизга кўрсатилган юксак эътибордан зиёратчиларимизнинг кўзларидан ёш келмоқда.
Аслида ҳам мана шундоқ бўлиши ҳам керак эдида. Зеро Аллоҳ таъолонинг байтини зиёратига борган одам Аллоҳнинг меҳмони бўлади. Аллоҳнинг меҳмонларига эса шундай иззат ва ҳурмат кўрсатилиши керак.
Мадинаи Мунавварада юртдошларимиз Пайғамбаримиз Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Равзаи мутоҳҳараларида зиёрат ва ибодатларда бўлмоқда. Шунингдек, улар Мадинаи Мунавварада Қубо ва Қиблатайн масжидлари, Ухуд тоғи зиёратларида ҳам бўлишмоқда.
Ушбу муқаддас жойларда зиёратчилар Ислом дини тарихидаги ибратли воқеаларни эшитиб, дуои-хайрларда ҳам жам бўлмоқдалар.
Маккаи Мукаррамада эса, оппоқ эҳромлар ила муборак Умра амалларини бажариб, муқаддас Каъбаи Муаззамада ибодатларда қоим бўлмоқдалар.
Бу муқаддас жойда Раҳмат тоғи (Арофот), Нур тоғидаги Ҳиро ғори, Савр тоғидаги ғор ва динимиз тарихидаги диққатга сазовор бўлган масканларни ҳам зиёрат қилмоқдалар.
Юртимиздан борган зиёратчиларимизга кўрсатилаётган юксак эҳтиромдан жуда мамнун эканлигини уларнинг кўзларидан кўриш мумкин.
Улар доимо ибодатларида, дуоларида Юртбошимиз томонидан амалга оширилаётган бундай ислоҳатлар, кўлга киритилаётган ютуқлар, халқнинг ғамини ҳамма нарсадан устун қўйиши оқибатида муборак зиёратларнинг яхши шароитларда ташкил қилинаётганлигидан хурсанд бўлиб, дуои-хайрлар қилмоқдалар.
Аллоҳ таъоло юртимиздан борган барча юртдошларимизнинг ибодатларини Ўзи даргоҳида қабул айласин. Юртбошимизни тинч ва саломат қилсин. Доимо халқ дардига малҳам бўлиб, юрт равнақига равнақ қўшиб юришликнинг Аллоҳни ўзи нисиби рўзи айласин.
ЎМИ Матбуот хизмати
Аллоҳ таоло Қуръонда бундай марҳамат қилади:
"Аллоҳдан бандалари ичидан фақат олимларигина қўрқарлар" (Фотир сураси, 28-оят).
Бу оят бизга илмнинг улуғлигини ва ҳақиқий олимлар Аллоҳдан қўрқадиган, ҳақиқат йўлида хизмат қиладиган инсонлар эканини билдиради.
Ислом тарихига назар ташласак, кўплаб алломалар, адиблар ва мутафаккирлар илм-маърифат билан умматга хизмат қилганини кўрамиз. Ана шундай буюк зотлардан бири Алишер Навоий бўлиб, нафақат шеърият, балки тилшунослик, тасаввуф, ахлоқий тарбия ва давлат бошқаруви соҳаларида ҳам улкан из қолдирган.
Бугунги мақоламизда биз Алишер Навоийнинг ҳаёти, илмий ва диний қарашлари ва толиби илмлар учун ибрат бўладиган жиҳатлари ҳақида фикр юритамиз.
Навоий ҳаёти ва илм йўлидаги ҳаракатлари
Алишер Навоий ҳижрий 844-йил (милодий 1441-йил) 9-февраль куни Ҳиротда таваллуд топган. Ёшликларидан Қуръон, ҳадис, тафсир, фиқҳ, наҳв (араб тили грамматикаси) ва мантиқ илмларини ўрганган. Уларнинг илмга бўлган муҳаббати шунчалик кучли эди-ки, бутун умрини илм ва маърифатга хизмат қилишга бағишлаган.
Ҳазрат Навоийнинг устозлари ичида машҳур олимлар, хусусан, Жомий ҳазратлари ҳам бор эди. Жомий тасаввуф ва фиқҳ илмларида етук олим бўлиб, Навоийнинг илмий ва ахлоқий шаклланишига катта таъсир кўрсатган.
Алишер Навоий илмни инсонни камолот сари етакловчи энг муҳим восита деб билган. У шундай деган:
"Жаҳолатдан илму йироқ қилғай,
Билим ила кўнглинг чароғ қилғай".
Бу фикр Қуръонда келган қуйидаги оятга мос келади:
"Сен: Биладиганлар билан билмайдиганлар тенг бўладими?, деб айт. Албатта, ақл эгаларигина эсларлар" (Зумар сураси, 9-оят)
Демак, илм одамни зулматдан нурларга олиб чиқади ва ҳақ йўлни кўрсатади.
Навоийнинг адабий мерослари ва тасаввуфий қарашлари
2.1. "Хамса" ва ахлоқий тарбия
Алишер Навоий буюк форс шоири Низомий Ганжавий анъаналарини давом эттириб, туркий тилда биринчи бўлиб "Хамса"ни яратди. "Хамса" таркибидаги асарлар:
"Ҳайрат ул-аброр" – ахлоқ ва тақво ҳақида.
"Фарҳод ва Ширин" – ҳалол меҳнатнинг улуғлиги.
"Лайли ва Мажнун" – илоҳий севги ва тасаввуфий юксалиш.
"Сабъаи сайёр" – тақдир ва синовлар.
"Садди Искандарий" – илм ва адолатнинг устунлиги.
Бу асарлар орқали Ҳазрат Навоий инсоннинг маънавий камолотга етиши, ҳаётнинг синовларига сабр қилиш ва Аллоҳга яқин бўлиш зарурлигини кўрсатган.
2.2. "Муҳокамат ал-луғатайн" ва тилнинг шарафланиши
Алишер Навоий ўзининг "Муҳокамат ал-луғатайн" асарида туркий тилнинг форсий тилдан бой ва ифодали эканини илмий жиҳатдан исботлаган. Улар шундай деган:
"Кимки туркий тилда гўзал сўз айта олса, унга форсий тил керак эмас."
Бу фикр Ислом динидаги ҳар бир миллат ўз она тилида Аллоҳга хизмат қилиши керак деган ғояга ҳам мос келади.
Қуръонда шундай марҳамат қилинган:
"Қайсики Пайғамбарни юборган бўлсак, баён қилиб бериши учун, ўз қавми тили ила юборганмиз" (Иброҳим сураси, 4-оят)
Шунинг учун ҳам Ҳазрат Навоий она тилларини ривожлантиришга катта эътибор қаратган ва биз бугунги ёшлар ҳам ўз тилимизни ҳурмат қилишимиз лозим.
2.3. Тасаввуф ва илоҳий муҳаббат
Алишер Навоий тасаввуф илмини чуқур ўрганиб, ўз асарларида нафсни поклаш, дунёнинг фонийлиги ва Аллоҳга муҳаббат билан боғланиш масалаларини кўп ёритган:
"Кўнглингни дунё иши билан қорама,
Зеро Ҳақ рози бўлмас жоҳил банда."
Демак, инсон Аллоҳ розилиги учун яшаса, у дунё ва охиратда бахтиёр бўлади.
Навоий ва илм-маърифатнинг жамиятдаги ўрни
Алишер Навоий илмли жамият тараққий этишини тушунган ҳолда, қуйидаги эзгу ишларни амалга оширган:
Мадрасалар, масжидлар ва кутубхоналар қурдирган.
Фақир ва етимларга ёрдам берган.
Адолатли давлат бошқаруви тамойилларини илгари сурган.
Унинг бу ишлари Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг "Олимнинг обиддан фазли ҳудди ойнинг бошқа юлдузлардан фазлига ўхшайди" деган ҳадисларига мос келади.
Хулоса: Навоийдан бизга қандай ибрат бор?
Биз, Алишер Навоийнинг илм йўлидаги фидойилигидан ва диний қарашларидан ибрат олишимиз лозим. Унинг бизга қолдирган сабоқлари қуйидагилар:
Илм олишга интилиш ва илмни Аллоҳ йўлида фойдаланиш.
Она тилимизни ҳурмат қилиш ва бойитиш.
Ахлоқий поклик ва адолатни тарғиб қилиш.
Нафс тарбияси ва тасаввуфий юксалишга интилиш.
Навоий айтганидек:
"Илм ила кўнглинг чароғ қилғай,
Билим аҳли юксак бўлғай."
Аллоҳ таоло бизни ҳам Навоийнинг илмий ва ахлоқий меросидан ибрат олиб, умматга фойда келтирувчи илм эгаларидан бўлишимизни насиб этсин!
Зарифахон Абдуқаҳҳорова,
Тошкент ислом институти талабаси