04 Январ, 2025, 5 Ражаб, 1446
04 Январ, 2025, 5 Ражаб, 1446
Жаъфар ибни Муҳаммад ибни Алий ибни Ҳусайн ибни Алий ибн Абу Толиб ас-Содиқ. Алий розияллоҳу анҳунинг авлодидан. Қолаверса, у зот Абу Бакр розияллоҳу анҳуга ҳам насабда икки тарафдан туташади.
1)У кишининг онаси Уммул Фарва бинтул Қосим бинту Муҳаммад ибн Абу Бакр Сиддиқ.
2) Онасининг онаси эса, Асмо бинту Абдураҳмон ибн Абу Бакр Сиддиқ.
Насл насаби ҳар тарафдан икки буюк саҳобийга ҳамда Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бориб тақалади.
Жаъфар ас-Содиқ ҳижрий 80-йилда Мадинада дунёга келди. Куняси ас-Содиқ. Яъни, ростгўй, ишончли киши. У зот ўз даврида ростгўйлиги билан машҳур бўлган. Гапирган гапида ва қилаётган амалида бирор марта ёлғон зоҳир бўлмаганлиги сабабли бу куняни олган. Ва яна у киши ўз даврининг етук имоми ҳамда фақиҳи эди. Шу билан бирга ҳакийм, яъни, ҳикмат соҳиби эди. Қолаверса, ушбу сифатлари устига саҳоватда тенгсизлиги билан ҳам танилган эди.
Жаъфар ас-Содиқнинг шогирди Хиёж ибни Бўстон ат-Тамимий айтади: “Жаъфар ас-Содиқ шунчалик кўп эҳсон қилардики, ҳаттоки баъзида бола-чақаси ва рўзғори учун ҳам ҳеч нарса қолмасди”.
У кишидан рибонинг ҳаром қилиниш ҳикматини сўрадилар: “Нима учун рибо ҳаром қилинди?” У киши жавоб бериб айтдики: “Аллоҳ таоло одамлар бир-бирларидан маъруфни яъни, яхшиликни ман қилмасликлари учун ҳаром қилди. Чунки рибода хайр-эҳсон ҳам, ўзгаларга яхшилик қилиш ҳам йўқ. Рибода икки тараф фақат ўз фойдасини ўйлайди. Оқибатда инсонлар ўртасидаги маъруф деган нарсалар йўқ бўлиб кетади”.
У зот инсонлар орасини ислоҳ қилишга, улар ўртасида чиққан келишмовчиликларни бартараф қилишга ниҳоятда ҳарис эди. Агар икки кишининг жанжаллашаётганини кўрса, бунинг сабабини сўрарди. Агар бу жанжалнинг сабаби пулга бориб тақалса ўз ёнидан қарздорнинг қарзини тўлаб юборар эди. Агар ўзининг пули бўлмаса кимдандир қарз олиб бўлса ҳам ҳақдорнинг пулини бериб юборарди. Шу собабдан жудаям кўп вақтда Жаъфар ас-Содиқ қарздор ҳолатда юрарди.
У киши ўз илми ва фаҳм фаросатидан ташқари одоби, яхши феъл атвори ва чиройли хулқи билан ҳам кишиларнинг муҳаббатини қозонган эди. У зот қоронғу бўлишлиги билан бир қопга ун, ёғ ва бошқа озиқ-овқат маҳсулотларини тўлдирарди ҳамда Мадиналик фақирларнинг эшиги тагига қўйиб кетарди. Кишилар эшиклари тагига қўйиб кетилаётган бу инфоқ-эҳсонларнинг тарқатувчиси кимлигини йиллар давомида билмай ўтдилар. Қачонки, Жаъфар ас-Содиқ вафот этгандан кейин, ушбу эҳсонлар тўхтаб қолгандагина бу инфоқларнинг эгаси ким эканини англаб қолдилар.
Жаъфари Содиқнинг шогирди Суфёни Саврий айтади: “Маккада Абу Абдуллоҳ яъни, Жаъфари Содиқнинг ёнида эдим. У сўзлашдан тўхтаган эди, мен бир ажиб савол бердим: “Эй Росулуллоҳнинг ўғли, нима учун мавқиф яъни Арофат ҳарамнинг ташқарисида?”. Жовоб эса, бунданам ажиб бўлди. У зот айтдики: “Каъба Аллоҳнинг уйи. Ҳарам ана шу Кабанинг чегарасидир. Арофат эса унинг кириш тарафидир. Хожилар Байтуллоҳни қасд қилиб келганларида эшик олдида яъни, Арофатда тўхтайдилар. Улар Аллоҳга тазарру қилиб ёлворадилар. Уларга киришга изн берилгач, Аллоҳ Ўз байтининг иккинчи эшиги яъни, Муздалифа томонга яқинлаштиради. Аллоҳ таоло уларнинг қилган саъй ҳаракатлари ва дуо илтижолари сабаб уларга раҳм қилади ҳамда қурбонлик қилишга буюради. Қурбонлик эса, Аллоҳ билан банданинг ўртасини тўсиб турган гуноҳларнинг кетишига сабаб бўлади. Ана шундан сўнггина Аллоҳ ўз уйини зиёрат қилишга рухсат беради. Мен яъна сўрадим: “Нима учун ташриқ кунлари рўза тутиш мумкин эмас?” жаъфари Содиқ жавоб берди: “Чунки улар яъни, хожилар Аллоҳнинг зиёфатидадирлар. Меҳмон учун мезбоннинг ҳузурида рўзадор бўлиши лозим бўлмайди”.
Абу Наъиймнинг “Ҳилятул-авлиё” китобида келади: “Халифа Жаъфар ал-Мансур Мадинага келди. Бир жойда ўтирган эди юзига пашша қўнди. Халифа пашшани ҳар қанча ҳайдамасин, яна қайтиб келиб қўнаверди. Шу пайтда бу мажлисга Жаъфари Содиқ кириб келди. Халифа унга қараб сўради: “Эй Абу Абдуллоҳ, Аллоҳ пашшани нимага яратганикин а?”. Бўлиб ўтган ҳодисадан хабари йўқ олим жавоб берди: “Аллоҳ у билан жабборларни хорлаш учун яратган”. Халифа ўз саволидан уялиб жим бўлиб қолди. Жаъфари Содиққа Аллоҳ таоло илм, фаросат, ҳикмат, саҳоват ва мулойимликка қўшиб бир ажиб салобат ва ҳайбат ҳам берган эди. Гарчи Жаъфари Содиқнинг жавобидан жахли чиққан бўлсада, ундаги салобат ва виқорни кўриб унга бир нарса дейишга ботинолмади.
Шамсиддин аз-Заҳабий Фазл ибн Робиъдан у киши отасидан ривоят қилади: “Абу Жаъфар ал-Мансур мени чақиртириб: “Жаъфар ибни Муҳаммад мени мулкимда маломат қилибди. Уни тезда ҳузуримга олиб кел, агар мен уни ўлдиролмасам Аллоҳ мени ўлдирсин”, деб юборди. Мен Жаъфари Содиқни топиб халифанинг хузурига чақириб келдим. Жаъфар бир нарсани сезгандек, таҳорат олди ва худди ўлимга тайёрлангандек кийинди ва тилида нималарнидир пичирлаб келди. Келиб халифанинг хузурига киришга изн сўради. Халифа унга киришга изн берди ва яна “Агар мен уни ўлдирмасам, Аллоҳ мени ўлдирсин”, дея такрорлади. Жаъфари Содиқ халифанинг олдига кирди. Шунда халифа шошиб ўрнидан турди ва югуриб бориб олимнинг қўлидан ушлаганча мажлиснинг тўрига чиқарди ҳамда унинг юзига тикилиб мулойимлик билан: “Бизнинг мажлисимизга хуш келибсиз, хиёнатдан пок тоза инсон, менинг акам, амакимнинг ўғли”, дея ўзига яқин қилди. Сўнгра: “Нима хожатингиз бор, айтинг бажарамиз”, деди. Жаъфари Содиқ ўзи учун ҳеч нарса сўрамади. Фақатгина Макка ва Мадина аҳолисининг маошларини ўз вақтида беришларини сўради. Халифа дарҳол: “Бажарамиз”, деди. Сўнг бир хизматкорига энг қиммат атирдан олиб келишни буюрди. Атир келгач эса ўз қўллари билан олимнинг юзларига суртиб қўйди ва кетишга изн берди. Жаъфари Содиқ индамай чиқиб кетди. Ҳамма бу воқеадан ҳайратланганча қотиб қолди. Олимни етаклаб келган киши югуриб унинг ортадан чиққанча сўради: “Эй Росулуллоҳнинг ўғли, халифа сизни қатл қилмоқни қасд қилиб турганди. Бироқ, сизга умуман бошқача муомала қилди. Боя келаётганимизга пичирлаб қандайдир дуони ўқиган эдингиз. У қайси дуо эди?”. Жаъфари Содиқ айтди: “Эй Роббим, қанча неъматни менга ато қилдинг, унга шукр қилишим оз бўлди. Қанча бало билан синадинг, унга менинг сабрим оз бўлди. Эй, нематларга шукрим оз бўлсада, уларни маън қилмаган Зот, Эй балоларга сабрим оз бўлсада, мени хор қилмаган Зот, Эй, маъсиятларим учун мени шарманда қилмаган Зот, Эй саноқсиз ва туганмас неъматларнинг эгаси, Эй битмас туганмас маъруфларнинг эгаси, дунёим билан динимга ёрдам бер, тақво билан охиратимга ёрдам бер, билмаган нарсаларимдан мени сақлагин, менинг нафсим истаётган нарсага мени ташлаб қўймагин. Эй, гуноҳлар зарар қилмайдиган, кечиришлик мулкини камайтириб қўймайдиган Зот, Сенга зарар қилмайдиган нарсада мени кечиргин, Сени мулкингни камайтириб қўймайдиган нарсани ато қилгин, Эй Ваҳҳоб, Сендан яқин енгилликни ва гўзал сабрни сўрайман. Жамики балолардан офиятни ва офият учун шукрни сўрайман”, дедим.
Жаъфари Содиқ илм ва маърифатда шундай даражага етдики, ўз замонасидаги барча аҳли илмлар у кишининг фазилатини тан олди. Бирор киши уни ёмон кўрмасди. Ибн Ҳажар Жаъфари Содиқни таърифлаб айтади: “У ростгўй, фақиҳ имом эди”. Имоми Шофеъий, ибни Маъийн, ибни Ҳиббонлар ҳам у зотни таърифлаб шундай дейди: “Жаъфари Содиқ аҳли байтнинг саййидларидан, табаа тобеинларнинг обидларидандир”. Баъзи бир уламолар Жаъфари Содиқни “ У тобеин бўлган, чунки у Саҳл ибн Саъб ва Анас ибн Моликни кўрган”, дейишган.
Мазҳаббошимиз Абу Ҳанифа айтади: “Жаъфари Содиқдан кўра фақиҳроқ инсонни кўрмаганман”.
Одамлар Жаъфари Содиқнинг гапига қулоқ солиб, унинг тарафдорлари кўпайиб кетаётганини кўрган халифа Жаъфар ал – Мансур Абу Ҳанифани чақиртирди ва деди: “ Одамлар Жаъфари Содиқ билан фитналаниб қолибди, ўз масалаларингиздан қирқта энг қийин саволни тўплаб келинг”. Абу Ҳанифа шундай қилди. У айтади: “Мен ушбу масалаларни олиб халифанинг ҳузурига кирсам, у ерда Жаъфари Содиқ ўтирган экан. Халифа мендан: “Бу кишини танийсизми?” деб сўради. Мен: “Ҳа, бу киши Жаъфар ибни Муҳаммад бўладилар”, дедим. Халифа: “саволларингизни беринг”, деди. Мен тўплаб келган масалаларимни ўртага ташлай бошладим. Сўраган масалаларимга Жаъфари Содиқ: “Сизлар яъни, ҳанафийлар бу масалада бундай дейсизлар, Мадина аҳли бўндай дейди ва биз бундай деймиз”, дея уч тарафнинг жавобларини айтиб бера бошлади. Баъзи фикрларда бизга мувофиқ, баъзисида Мадиналикларга мувофиқ ва яна баъзисида эса умуман бошқа жавобларни айтди. Шундай қилиб мен сўраган қирқта масаланинг бирортасиниям қолдирмай жавоб берди”. Сўнгра Абу Ҳанифа йиғилганларга қараб: “Ахир айтган эдимку, одамларнинг энг билимлиси, одамлар ўртасидаги ихтилофларни биладиганидир”, деди.
Жаъфари Содиқ шундай илмли киши эди. У кишининг ҳикматларидан:
“Неъматларни йўқ қиладиган гуноҳ - ҳаддан ошишлик. Надоматни келтарадиган гуноҳ – қотиллик. Нафрат ва жазони келтирадиган гуноҳ – зулм. Айбларни очиб қўядиган гуноҳ – ароқхўрлик. Ризқни тўхтатиб қўядиган гуноҳ – зино. Ўлимни тезлаштирадиган гуноҳ – силаи раҳмни узишлик. Дуони рад қиладиган гуноҳ – ота-онага оққ бўлишлик”.
“Агар бало устига бало келаётган бўлса, кейинги келаётган бало офият балоси экан”.
“Уч хил одамдан хушёр бўл: хоиндан, золимдан ва чақимчидан. Сени фойданг учун хиёнат қилган киши сенинг зараринг учун ҳам хиёнат қилаверади. Сенинг фойданг учун бировга зулм қилган киши сенинг зараринг учун ҳам бировга зулм қилаверади. Сенинг фойданг учун чақимчилик қилган киши сенинг зарарингга ҳам чақимчилик қилаверади”.
“Қорни тўқлигига шукр қилувчи инсон – рўзадор кабидир. Офиятга шукр қилувчи инсон – балога сабр қилаётган киши кабидир”.
“Одамлар билан чиройли муомала қила олишлик – ақлнинг учдан биридир”.
У зот Мадинада вафот этди. Аллоҳ у кишидан рози бўлсин.
Манбаалар асосида Олмазор туманидаги “Мевазор” масжиди имом ноиби Исломов Ёрбек тайёрлади.
ЯНГИ ЗОҲИРИЙЛАР
Ҳозирги пайтда ҳам эски зоҳирийларнинг баъзи фикрлари билан қуролланган тоифалар мавжуд. Биз уларни ушбу сатрларимизда «ихтилофчилар», «бемазҳаблар» деб атамоқдамиз. Баъзи кўзга кўринган уламоларимиз эса уларни «янги зоҳирийлар» деб аташади. Ана шу муҳтарам уламоларимизнинг таъкидлашларича, «янги зоҳирийлар»да ҳам эски зоҳирийларнинг сиймолари мавжуд. «Янги зоҳирийлар» эскиларидан кўп нарсаларни, жумладан, жузъий матнларга ёпишиб олиб, ҳарфма-ҳарф таҳлилга ўтиш, юзаки маъно бериш, қиёсни инкор қилиш, ҳукмларни мақсад ва ҳикматга боғламаслик каби хусусиятларни мерос қилиб олган бўлсалар ҳам, илмда, хусусан, ҳадис ва осорларда кенгликни олмаганлар. Бу эса ўз навбатида уларнинг динни тушунишларига, диний матнлардан шаръий ҳукмларни чиқаришларига, ҳаёт ва одамлар билан бўладиган муомалаларига ўз таъсирини кўрсатган.
Турли гуруҳларга мансуб янги зоҳирийларнинг фаолиятини ўрганган уламоларимиз уларнинг қуйидаги хусусиятларига алоҳида эътибор қаратадилар:
1. Оят ва ҳадисларни фаҳмлашда ҳамда улардан ҳукм чиқаришда сиртқи маъноларга ёпишиб олиб, ҳарфма-ҳарф таҳлил қилиш ҳамда матнларнинг ортидаги мақсад ва ҳикматларга назар солмаслик.
2. Масалаларнинг оғир томонини олиш ва қийинлаштиришга мойиллик.
3. Ўз фикрини ягона тўғри фикр деб ҳисоблаб, ғурурга кетиш.
4. Ўз фикрига мухолиф бўлганларга нисбатан муросасиз бўлиш.
5. Ўзидан бўлмаганларни «фосиқ», «бидъатчи» ва «кофир»га чиқариш.
6. Диний, мазҳабий ва бошқа масалаларда фитна чиқишига бепарво бўлиш.
Юқорида айтиб ўтилган ва бу ерда айтилмаган яна бошқа хусусиятлари ила янги зоҳирийлар мусулмонлар ичида доимий равишда турли ихтилофларнинг чиқиб туришига сабаб бўлмоқдалар. Агар ушбу тушунча ва фикрларни фақат ўзлари татбиқ қилиб, бошқаларга таъсири бўлмаса, ҳеч ким хафа бўлмас эди. Аммо, минг афсуски, улар ўз фикрларига бошқалар ҳам юриши лозимлигини даъво қилишлари ва бу борада олиб бораётган ишлари билан мусулмонлар оммасини паришон қилмоқдалар.
Қуйида бизнинг шароитимизда кўпроқ ташвишга сабаб бўлган ихтилофлар ва уларга қарши берилган тушунтириш ва жавоблардан намуналар келтирилади. Яхши ният билан ҳали содир бўлмаган ёки у даражада кўп тарқалмаган ихтилофлар ҳақида сўз очмасликка ҳаракат қилдик. Ўша ихтилофлар бизда қўзғалмас, деган умиддамиз.
Шу билан бирга, биз юқорида зикр этилган ихтилофчилардан бошқаларни, яъни ўз ичимиздан чиққан ихтилофчилардан ҳам баъзиларини эслаб ўтдик. Чунки биз фақатгина маълум гуруҳ ёки тоифага эмас, умуман, ҳар қандай ихтилофга мутлақо қаршимиз.
Тажрибадан собиқ Совет Иттифоқи ҳудудидаги мусулмонлар ва уларнинг аҳли илмлари, имомлари ва диний соҳага боғлиқ бошқа кишиларининг ушбу ихтилофлар бўйича далил ва ҳужжатли маълумотларга эҳтиёжлари тушиб туриши маълум бўлгани учун ҳам уларни бир жойга жамлашни маъқул деб топдик.
НАМОЗДАН КЕЙИН ЖАМОАТ БИЛАН ДУО ҚИЛИШ
Ихтилофчи ва бемазҳаблар намоздан кейин жамоат бўлиб дуо қилишни ҳам инкор қиладилар. Бу ишни қилганларни хатокорликда айблайдилар. Ҳижрий 1430, милодий 2009 сананинг ёзида бемазҳабларнинг бизнинг юртимиздаги вакиллари факс орқали келган икки варақли араб тилидаги ёзувни қўлга олиб, ана унда одамлар ичида уларнинг намоздан кейинги қилаётган дуолари бидъат ва хато экани баён қилинганини айтиб юришди. Варақда «намоздан кейин жамоат бўлиб дуо қилиш» Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳозир бўлмаганлари учун бидъат бўлиши ҳақида яқинда оламдан ўтган икки кишининг гапи келтирилган эди.
Биз бу гапдан хабардор бўлганимиздан икки-уч кун ўтиб, ҳудди шу гап бемазҳаблар томонидан бошқа давлатларда, ҳатто АҚШда ҳам тарқатилаётгани тўғрисида хабар топдик. Албатта, бу янги гап эмас эди. Бемазҳаблар уни авваллари ҳам кўтаришган эди. Ўзи уларнинг одати шу, ўзлари қўзғаган ихтилофларни тез-тез янгитдан қўзғаб туришади.
Намоздан кейин имом қавмга қараб ўтириб, жамоат бўлиб зикрларни айтиб, сўнгра қўлларнни кўтариб дуо қилишлари, қавм имомнинг дуосига «Омин», «Омин», деб туриши ҳақида саволлар кўп. Авваллари бу масалада ҳеч қандай гап кўтарилмас эди. Аммо кейинги пайтда турли сабабларга кўра, саволлар кўпайди.
Аслида бу масала аллақачон ҳал бўлган: муҳаддислар ўз китобларида бу борадаги ҳадисларни ривоят қилган ва фуқаҳолар ўз китобларида уни яхшилаб таҳлил қилиб, ечиб берган эдилар. Аммо баъзи кимсалар эски гапни яна қайта қўзғаб, одамларнинг ҳаёли паришон бўлишига сабаб бўлдилар.
Начора, модомики ўзи билмаган, ақли етмаган нарсаларни инкор қиладиганлар йўқ бўлмас экан, қайта-қайга овора бўлишдан бошимиз чиқмайди. Шунинг учун муҳтарам китобхонга қисқача баёнот беришни лозим кўрдик.
Аввало, бу масалада алоҳида рисолалар ёзганлар ҳам бўлганини айтиб қўймоқчимиз. Мисол учун, Махдум Муҳаммад Ҳошим Тонтавий Синдийнинг «Мухтасари ат-туҳфатул марғуба фий афзалияти ад-дуои баъдал мактуба» («Фарз намозидан кейинги дуонинг афзаллиги ҳақида марғуб туҳфа мухтасари») китобини келтиришимиз мумкин.
Бу китобда муаллиф фарз намоздан кейин қўлни кўтариб дуо қилиш, жамоат бўлиб дуо қилиш ва «Омин», «Омин», деб туриш ҳақидаги кўплаб ҳадисларни келтирган.
Биз ўзимизга жуда керакли бўлган биргина иқтибосни келтириш билан кифояланамиз:
«Агар «Шайх Абдул Ҳақ Деҳлавий «Ас-сиротул мустақийм»га қилган шарҳида: «Араб ва ажам юртларида одат бўлиб қолган саломдан кейин имом ва қавмнинг тўпланиб дуо қилишлари, имомлар дуо қилиб, қавмнинг «Омин», деб туриши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳидоятларидан эмас, бу ҳақда бирорта ҳадис келмаган, бу нарса мустаҳаб саналган бидъатдир», деган, унга қандай жавоб берилади?» дейилса, айтамизки, бунинг жавоби қуйидагича:
«Мифтоҳус-солат»нинг соҳиби Аллома Фатҳ Муҳаммад ибн шайх Ийсо Шиторий ўзининг «Футуҳул аврод» деб номланган китобида қуйидагиларни айтган: «Албатта, шайх Абдул Ҳақ олти саҳиҳ ҳадис китобларида ва бошқа асарларда намоздан кейин қилинадиган дуолар ҳақидаги ҳадисларни кўрмагани учун бу ишни бидъат деб айтган.
Агар шайх Абдул Ҳақ намоздан кейин дуо қилиш аслида бидъатдир, деган гапни ирода қилган бўлса, шубҳасиз, гапи нотўғри. Чунки биз китобимизда келтирган, фарз намозидан кейинги дуолар ҳақидаги ривоятларнинг ҳаммаси бу гапни рад қилади.
Агар шайх Абдул Ҳақ намоздан кейин имомнинг икки қўлини кўтариб дуо қилиши ва иқтидо қилувчиларнинг «Омин», «Омин», деб туриши шаклидаги дуони бидъат деган бўлса, бу гапи ҳам нотўғри. Чунки дуода икки қўлни кўтариш суннатдир, дуонинг охирида икки қўлни юзга суртиш ҳам дуонинг суннатидир, эшитувчиларнинг «Омин», «Омин», деб туришлари ҳам дуонинг суннатларидан.
Агар бу ишларнинг ҳаммаси мустаҳаб суннатлардан бўладиган бўлса, суннат нарсалардан таркиб топган иш нима учун бидъат бўлар экан?! Бу ишни бидъат дейиш мутлақо нотўғридир».
Кейин муаллиф мазкур уч суннат амалнинг ҳар бирига ўнлаб ҳадисларни далил қилиб келтиради.
Каъб ибн Ужра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Намоз ортидан келувчиларни айтувчилар – ёки «қилувчилар» – ноумид бўлмаслар. Ҳар бир намоз ортидан ўттиз учта тасбеҳ, ўттиз учта ҳамд ва ўттиз тўртта такбир», дедилар» (Имом Муслим ва Термизий ривоят қилишган).
Ушбу ҳадисда қайд қилинган амал, яъни ҳар бир намоз ортидан ўттиз уч марта «Субҳаналлоҳ», ўттиз уч марта «Алҳамдулиллаҳ», ўттиз тўрт марта «Аллоҳу акбар»ни зикр қилиш кейинги ривоятларда келадиган зикрлар билан уйғунлашиб, татбиққа кирган.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар:
Абу Умомадан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким ҳар бир фарз намоздан кейин Оятул-Курсини қироат қилса, уни жаннатга киришдан фақатгина ўлим (ўлмагани) тўсиб туради», дедилар».
Насоий ривоят қилган.
Мана шу келтирилган ривоятлар асосида намоздан сўнг Оятул-Курсини ва тасбеҳларни жамлаб зикр қилиш «сўфийлар ҳатми» ҳам дейилади. Чунки бу нарсага айнан сўфийлар бошқаларга нисбатан кўпроқ аҳамият беришади. Бунда Оятул-Курси тасбеҳ ва таҳлиллардан олдин ёки кейин ўқилишининг ҳеч қандай фарқи йўқ. Тасбеҳлар билан бирга Оятул-Курсини ҳам ўқиш «нур устига нур» дейилади.
Чунки Оятул-Курси Қуръони Каримдаги энг улуғ оятдир. Ушбу хатмни қилиш бизда ҳам жорий бўлиб келаётган амаллардан биридир.
Жамоат бўлиб дуо жоизлигига далил сифатида Қувайт давлати Вақф ва Исломий Ишлар вазирлиги қошидаги фатво ҳайьати томонидан чиқарилган «Мажмуъатул фатавои шаръийя» китобининг 7-жузида нашр этилган қуйидаги маълумотни ҳам тақдим қиламиз. Ушбу маълумот бу масала бизнинг диёримиздан бошқа томонларда ҳам қўзғалиб туришига далил бўлади.
«Қувайт Вақф ва Исломий Ишлар вазирлиги ҳузуридаги ҳайъатга жаноб Фаҳддан қуйидаги савол тақдим этилди:
«Баъзи одамлар Аллоҳга жамоат бўлиб дуо қиладилар. Мажлислардан бирида буни кўриб, ҳайратландим ва ўша кишидан: «Бу нарса шариатда борми?» деб сўрадим. У менга бунинг шариатда борлигини ифода қиладиган ҳадисни айтди.
Ҳaбuб ибн Маслама Феҳрийдан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Бир қавм жамланса ва баъзиси дуо қилса, қолганлари «Омин», деса, Аллоҳ уларни албатта ижобат қилади», деганларини эшитдим».
Табароний ривоят қилган.
Бу жамоавий дуо масжиддаги ҳар бир дарё ёки мавъизадан кейин бўлар экан. Доимо шундай қилишар экан. Мен бошқа жойларда бундай дуони бидъат деб эшитган эдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинмаган экан.
Мен ҳалиги одамга бу иш, яъни у одам дуо қилиб, қолганлари унинг дуосига «Омин», деб туриши бидъат эканини айтган эдим, у ўз фикрига ёпишиб олди ва менга қараб ҳам қўймади.
Ушбу саволга жавоб беришингизни умид қиламан. Ташаккурлар бўлсин!»
Ҳайъат қуйидаги жавобни берди:
«Истисқо ва қунутда жамоавий дуо қилиш шариатда борлигига ҳамма иттифоқ қилган.
Савбон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир киши қавмга имомлик қилса, уларни қўйиб, фақат ўзига дуо қилмасин. Агар шундай қилса, уларга хиёнат қилган бўлади», дедилар».
Термизий ва бошқалар ривоят қилишган.
Ибн Асир: «Бу бир киши дуо қилиб турганида, бошқаларнинг қунутдагига ўхшаб «Омин», деб туришидир», деган.
Ибн Таймия ҳам шунга ўхшаш гапни айтган («Шарҳул мунтаҳа». 1\1995).
Жамоавий дуо юқорида зикр қилинган ҳолатлардан умумийроқ жойларда ҳам шаръийдир.
Ҳофиз «Фатҳ»да Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Қачон қори «Омин», деса, сиз ҳам «Омин», денг. Чунки фаришталар «Омин», дейдилар», деган ҳадисларининг шарҳида: «Қори»дан мурод намоздаги имомдир. «Қори»дан мурод ундан ҳам умумийроқ бўлиши эҳтимоли бор», деган.
Бу ишга (жамоат бўлиб дуо қилишга) Ҳоким (саҳиҳ иснод билан) ва Табароний Дабиб ибн Маслама Феҳрий розияллоҳу анҳудан қилган ривоят ҳам далилдир:
«У киши дуоси қабул бўладиган одамлардан эди. Бир гуруҳ аскарга амир бўлиб борди. Душманга йўлиққанларида: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Бир қавм жамланса, баъзиси дуо қилса ва қолганлари «Омин», деса, Аллоҳ уларни албатта ижобат қилади», деганларини эшитган эдим», деди.
Кейин Аллоҳга ҳамду сано айтиб туриб:
«Аллоҳим! Қонларимизни сақлагин. Ажрларимизни шаҳидларнинг ажрларидек қилгин», дея дуо қилиб турган эди, душманнинг амири (таслим бўлиб) Ҳабибнинг чодирига кириб келди».
Бахутий «Кашфул қиноъ»да (1\367) қуйидагиларни айтади:
«Имом бомдод ва асрдан кейин ўша пайтда фаришталар ҳозир бўлиши эътиборидан дуо қилади. Қавм «Омин», деб туради. Шунда ижобатга яқин бўлади.
Шунингдек, мазкур иккисидан бошқа намозларда ҳам дуо қилади. Чунки фарз намоздан кейинги пайт дуо қабул бўладиган вақтлардандир».
Шундай экан, жамоат бўлиб дуо қилиш мустаҳабдир, бидъат эмас. Аммо у суннат деб билинмайди».
«Мажмуъатул фатавои шаръийя». 7-жуз, 45-46-бетлар.
Кейинги мавзу:
Қабристонда ёки ўтганларга атаб тиловат қилиш
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа